تنش در خلیج‌فارس زیر سایه شیوع کرونا
دکتر صلاح‌الدین هرسنی* هر چند که ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا بدون در نظر گرفتن رفتارهای غیرحرفه‌ای و خطرآفرین خود برای کشتی لجستیکی ایران، تلاش داشت نشان دهد که منشأ این ناآرامی به رفتارهای غیرحرفه‌ای و مانور‌های ناایمن قایق‌های تندرو سپاه در قبال شناورهای آمریکایی ربط دارد در حالی که سیر حادثه در این ناآرامی جدید نشان می‌دهد که سپاه پاسداران خود را به جهت دفاع از امنیت ملی، مرزهای آبی، منافع دریایی و امنیت کشتیرانی آن هم در قبال رفتارهای مزاحمتی شناورهای آمریکا ناچار دیده است.
حال مساله نه بر سر شروع این ناآرامی بلکه بر سر مواضع اعلامی آمریکا و ایران از پس این درگیری است. در این ارتباط دونالد ترامپ رییس‌جمهوری آمریکا دستور داده است که اگر قایق‌های سپاه پاسداران برای کشتی‌های ایالات متحده ایجاد مزاحمت کردند، آنها را هدف قرار دهند و منهدم کنند. در مقابل فرمانده سپاه ایران نیز اعلام کرد: اگر شناور یا واحد جنگی از نیروهای دریایی ارتش آمریکا بخواهد امنیت کشتی‌های غیرجنگی یا شناورهای رزمی ایران را مورد مخاطره قرار دهد، آن شناور یا واحد نظامی را مورد هدف قرار خواهیم داد.
به این ترتیب با اعلام مواضعی که طرفین این بحران جدید اعلام کرده‌اند، از منظر ظاهر امر ما باید شاهد گسترش بحران در روز‌های آینده باشیم. خطر گسترش بحران نیز بدان جهت است که ممکن است هر یک از طرفین بحران یعنی آمریکا و ایران تحت تاثیر جزر و مد‌های این ناآرامی و حوادث مرتبط با آن، در قبال رفتارهای خود دچار خطا و اشتباه محاسباتی شوند. تحت این شرایط ضروری است که ایران و آمریکا جهت جلوگیری از گسترش بحران و ورود به جنگ پرشدت، هشدار‌های یکدیگر را جدی بگیرند.
مساله دیگری که بابت این ناآرامی محل توجه است، در ارتباط با راستی‌آزمایی تهدیدات طرفین در قبال یکدیگر است به این معنی که این‌گونه تهدیدات با توجه به مشکلات جاری طرفین، تا چه میزان جدی است و آیا می‌تواند اجرا شود؟ در این ارتباط برخی از شواهد و قرائن نشان می‌دهند که چه آمریکا و چه ایران با توجه به شرایط جاری خود مایل به درگیری نیستند و نمی‌توانند وارد یک جنگ پرشدت شوند. به این ترتیب با توجه به مجموعه‌ای از قرائن و شواهد، به نظر می‌رسد که هم ایران و هم آمریکا تمایل‌شان برای گشایش کانالی برای گفت‌وگو بیشتر از تمایل‌شان برای ورود به جنگ است. اما در ارتباط با بی‌میلی آمریکا برای ورود به جنگ پرشدت در مواجهه با ایران، مساله آن است که این کشور در تب کرونا می‌سوزد و با توجه به انتخابات پیش‌رو، ترامپ هرگونه فاز جدید منازعه را به زیان منافع ملی و نتایج انتخاباتی خود می‌داند.
ترامپ نگران آن است که تزاید و گسترش بحران با ایران شاید به پاشنه آشیل انتخاباتی او تبدیل شود. به این ترتیب با توجه به بحران‌های دیگری که آمریکا درگیر آن است به نظر می‌رسد این‌گونه تهدیدات بیشتر جنبه سمبلیک دارد و بیش از آنکه کارکرد تنازعی داشته باشد، بیشتر برای مصرف داخلی طراحی و آماده شده است، هر چند که ممکن است از ایران به جهت پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره نور و رفتار قایق‌های سپاه در خلیج‌فارس عصبانی باشد. در سطحی دیگر آمریکا می‌داند که در صورت اجرایی کردن تهدیدات خود و توسعه بحران، ادعای کمک‌های بشردوستانه او به ایران جهت حل بحران کرونا نزد افکار عمومی جهان معروض چالش می‌شود. تحت همه این شرایط، تزاید بحران از طرف آمریکا آن هم در پی هجوم کرونا لااقل در روز‌های آینده منتفی است. در ارتباط با ایران نیز مساله آن است که ایران نیز درگیر بحران کروناست و همزمان با غوغای کرونا، بزرگ‌ترین دوران تحریم و همچنین فریز فروش نفتی را تجربه می‌کند. افزون بر این، هر گونه اصرار ایران به شروع و ورود به جنگ مغایر با سیاست «نه جنگ و نه مذاکره» خواهد بود. به این ترتیب واکنش سپاه به رفتارهای مزاحمتی آمریکا، بیشتر نمایشی برای حضور بوده است. تحت این شرایط بسیاری از تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان مناسبات دیپلماتیک به این میزان از عقلانیت رسیده‌اند که نخواهند همزمان با بیماری کشنده کرونا، تحریم و فریز نفتی، کشور را وارد جنگ و درگیری در خلیج‌فارس کنند.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :
