کرونا ناجی اکوسیستم
مهدیه بهارمست * تا قبل بحران کووید۱۹ حدود ۷۰۰ منطقه در اقیانوس‌های جهان با کمبود اکسیژن روبه‌رو بودند. بر اساس یافته‌ها کمبود اکسیژن، حیات گونه‌هایی مانند ماهی تن، نیزه‌ماهی و انواع کوسه را تهدید می‌کند. اثر آلودگی آب بر کمبود اکسیژن، از مدت‌ها از نظر علمی اثبات شده بود. ورود مواد شیمیایی مانند نیتروژن و فسفر از زمین‌های کشاورزی و تاسیسات صنعتی به دریاها و اقیانوس‌ها، سطح اکسیژن آب را کاهش می‌دهد. این مشکل در مناطق نزدیک به ساحل بیشتر دیده می‌شود.
با این حال در سال‌های اخیر تهدیدات ناشی از تغییرات آب و هوایی بیشتر شده است. با افزایش دمای کره زمین، بخش زیادی از این حرارت توسط اقیانوس‌ها جذب می‌شود و در آب گرم، اکسیژن کمتری ذخیره می‌شود. به همین دلیل گونه‌های بزرگتر ماهی‌ها و آبزیان به سوی مناطق کم‌عمق‌تر مهاجرت می‌کنند.
یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ میلادی نشان داد که حدود ۹۰ درصد از تمام پلاستیک‌هایی که روانه اقیانوس‌ها می‌شوند، تنها از طریق ۱۰ رودخانه به آنها راه پیدا می‌کنند. از این ۱۰ رودخانه، هشت رودخانه در آسیا قرار داشته و دو رودخانه نیز متعلق به قاره آفریقاست.
همه این رودخانه‌ها از مناطق پرجمعیتی می‌گذرند که سیستم درست مدیریت و جمع‌آوری پسماند نداشته و این به آن معناست که زباله‌های این مناطق راهی رودخانه‌ها می‌شوند. محققان نتیجه گرفته‌اند هر چه زباله بیشتری در ناحیه حوضه‌های آبریز وجود داشته باشد که به درستی مدیریت نشود، در نهایت پلاستیک بیشتری وارد رودخانه‌ها شده و راه خود را به دریاها پیدا می‌کنند.
نکته مهم آن که تنها برخی از این زباله‌ها راهی سواحل شده و قابل جمع‌آوری هستند، بسیاری از آنها به قطعات بسیار ریز تجزیه و به میکروپلاستیک‌ها تبدیل می‌شوند. این میکروپلاستیک‌ها نیز به آب‌های اقیانوسی راه یافته و مشکلات عدیده‌ای پدید می‌آورند.
از عوامل اصلی آلاینده‌های نفتی در منطقه خلیج فارس می‌توان به تردد کشتی‌های نفتکش، تخلیه آب توازن، فعالیت‌های صـنعتی و کشاورزی، نشت مواد نفتی از پالایشگاه‌ها، ترمینال‌ها و پایانه‌های نفتی کـه بـه اعمـاق کمتـر از ۵۰ متـر نزدیک‌ترنـد، حوادث دریایی، آلودگی‌های ناشی از جنگ‌های اخیر خلیج‌فارس، تغییرات silt و clay در سراسر خط سـاحلی، جریان‌هـای دریایی، بادهای محلی، شیب بستر و عمق آب اشاره کرد. بــا توجــه به انتقــال ۴۰ درصدی از میــزان کــل نفت‌خام جابــه‌جــا شــده در آب‌های جهــان از طریــق خلیج‌فارس و تنگه هرمز و تخلیه آب توازن کشتی‌های نفتکش که براساس تخمین‌های انجـام شـده ۱/۵۷ درصد آلـودگی‌های نفتـی مربوط به حمل‌و‌نقل نفتکش‌ها و ۴/۲۲ مربوط به بهره‌برداری در دریاست و موجب راهیابی مقادیر زیاد آلـودگی بـه ایـن منطقه می‌شود، بنابراین جهت بررسی‌های دقیق‌تر در خصوص سنجش میزان آلودگی، بررسی روند تغییرات، تاثیر فرآیند خودپالایی و حفاظت از محیطزیست منطقه انجام نمونه‌برداری‌های سالانه در اطراف حوضه‌های آلاینده ضروری است.
حال یکی از معدود فواید بحران کرونا این بوده که کاهش فعالیت‌های اقتصادی در دنیا باعث شده طبیعت نفسی تازه کند. یک برآورد جدید نشان می‌دهد که انتشار گازهای گلخانه‌ای در این مدت ۱۷ درصد کمتر شده. گازهای گلخانه‌ای عامل اصلی گرم شدن کره زمین و نوسانات شدید اقلیمی شناخته می‌شود.
همچنین اخیرا یک تیم تحقیقاتی محیطزیست که شامل بیش از ۵۰ دانشمند در زمینه محیطزیست و بیماری‌های بیولوژیکی در مرکز مطالعات محیطزیست میشیگان فعالیت می‌کنند معتقدند که «کرونا حیات بیولوژیک سیاره زمین را متحول خواهد کرد.»
دانشمند ارشد این تیم تحقیقاتی از کرونا به عنوان «یک تنفس عمیق» این سیاره نام برد. جایی که شاید حیات سیاره آبی به این اتفاق نیاز شدیدی داشت.
مواردی که این دانشمندان به آنها استناد می‌کنند شامل:
کاهش بیش از ۲۰۰ میلیون مترمکعب گازهای گلخانه‌ای و دی‌اکسید‌کربن
پایین آمدن دمای کره زمین در آینده نزدیک
حفظ بقای بیش از ۷۰۰گونه گیاهی و جانوری در صورت حفظ این وضعیت به مدت یک‌سال
آسمان‌های آبی‌تر
کاهش چند صد میلیون تن زباله به دلیل تغییر سبک زندگی
افزایش چشمگیر بهداشت عمومی
اختصاص بودجه‌های هنگفت جهانی و احیای سندیکاها و مجامع بهداشت در سراسر جهان برای حفظ انسان
بهره‌مندی عمومی‌تر کشورهای فقیر دنیا از بهداشت و آموزش
و در نهایت باورپذیرتربودن این دیدگاه که انسان مالک این سیاره نیست. تغییر این نگاه برای بقای نسل بشر حیاتی است.
یک مطالعه منتشر شده در ماه اردیبهشت سال ۲۰۲۰ نشان داد که میزان انتشار روزانه کربن جهانی طی اقدامات قرنطینه در اوایل آوریل ۱۷ درصد کاهش یافته و می‌تواند منجر به کاهش سالانه انتشار کربن تا هفت درصد شود، که این بزرگ‌ترین میزان کاهش در میزان انتشار کربن بعد از جنگ جهانی دوم است. این کاهش‌ها به طور عمده به کاهش استفاده از حمل‌و‌نقل و فعالیت‌های صنعتی نسبت داده می‌شود با این وجود، تغییرات اجتماعی ناشی از محدودیت‌هایش آمده و استفاده از فناوری، مانند ارتباط گسترده از راه دور و استفاده از فناوری کنفرانس مجازی، ممکن است تاثیر پایدارتری نسبت به کاهش کوتاه‌مدت استفاده از حمل‌و‌نقل داشته باشد.
آمار منتشر شده از شرکت بررسی اتمسفر کوپرنیکوس، طی ارائه گزارشی اعلام کردند که در بهمن اسفند میزان انتشار ذرات ریز (۵/۲ PM) نسبت به سه سال گذشته کاهش قابل توجهی داشته است. طبق گفته سازمان بهداشت جهانی ۵/2PM یکی از مهم‌ترین آلاینده‌های هوا و تاثیرگذار در سلامتی موجودات زنده محسوب می‌شود و در هنگام استنشاق، سیستم تنفسی را با مشکلات سلامتی جدی مواجه کرده و موجب حاد یا بدتر شدن بیماری‌های مزمن و سایر مشکلات تنفسی می‌شوند با مقایسه تفاوت بین میانگین ماهانه فوریه ۲۰۲۰ و میانگین ماهانه در سال ۹۶، ۹۷، ۹۸، ۱۳۹۹ از کاهش حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد سطح ۵/2PM در بخش‌های بزرگی از چین بوده است. گزارشات ارائه شده اعلام کرد که براساس اطلاعات مشاهدات ماهواره‌ای کاهش ۵/2PM احتمالا به دلیل اقدامات علیه گسترش کووید۱۹ بوده و ممکن است تا حدودی زیادی مرتبط با کند شدن فعالیت‌های اقتصادی و حمل‌و‌نقلی باشد. گزارشات جالب دیگری مبنی بر واکنش‌های مثبت طبیعت در دوران این بحران نشان می‌دهند که تغییرات بسیار مهمی در حال رخ دادن است که به برخی از آنها می‌توان اشاره کرد.
پایتخت هند یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان است، اما آسمان آن به رنگ آبی در آمده است و بسیاری از مردم می‌توانند برای اولین بار کوه‌های هیمالایا را ببینند. در ونیز ایتالیا، آب کانال معروف و نیز به قدری شفاف شده است که به طور وضوح شنای ماهی‌ها در آن دیده می‌شود.
پایتخت ایران نیز یکی از شهرهای آلوده است که به لطف ویروس کووید ۱۹ آسمانش این روزها، آبی دیده می‌شود.
به هر صورت درک و باور این موضوع که زندگی ما کاملا با طبیعت در تعامل است و اینکه اگر از طبیعت مراقبت نکنیم، نمی‌توانیم از خود مراقبت نماییم، ما را بر این خواهد داشت که با طبیعت به عنوان قوی‌ترین متحد انسان‌ها مهربان بوده و بیش از ظرفیت تحمل محیطزیست بر آن فشار وارد نکنیم.
البته باید اذعان کرد که شرایط امیدوار‌کننده‌ای که در این مدت به دلیل ویروس کرونا برای محیطزیست به وجود آمده است، درمان نیست بلکه یک مُسکن مقطعی است و نیاز است تا همه انسان‌ها در تغییر سبک زندگی و فعالیت‌های اقتصادی خود بازنگری داشته و بدانند که این تاثیرات در صورت عدم توجه منجر به بازگشت دوباره آلودگی‌هایی که تا حدودی کاهش داشته، خواهد شد.
اینک که نزدیک به نیم قرن از تاریخچه روز جهانی محیطزیست می‌گذرد، به منظور بخشیدن چهره‌ای انسانی به مسائل محیطزیستی و توسعه پایدار و متوازن آن به ویژه در کلانشهر تهران به عزمی جمعی بین نهادهای متولی سازمان حفاظت محیطزیست، سازمان جنگل‌ها و منابع طبیعی، وزارت نیرو و مدیریت شهری نیاز است تا ثمره و تصمیمات منطبق بر اندیشه، تعهد و تخصص آنها مرهمی شود بر مخاطرات چندین ساله محیطزیستی ناشی از فعالیت صنایع خودروسازی قدیمی ایران، کیفیت سوخت و ناوگان خودرویی فرسوده، موتورسیکلت‌ها و انتشار مواد کربنی آنها، مدیریت پسماند و تصفیه فاضلاب‌های آلوده، تولید و دفع مواد پلاستیکی در طبیعت، مصرف سوخت‌های مازوت در نیروگاه‌های برق، کشاورزی سنتی با مصرف بالای آب و سموم شیمیایی و در نهایت نارسایی در ترویج و آموزش جهت کنترل آلودگی‌های محیطزیستی در صنایع مختلف.
تاریخچه
امروز مصادف با هشتم ژوئن «روز جهانی اقیانوس‌ها و دریاها» است که برای نخستین بار در سال ۱۹۹۲، پیشنهاد اختصاص روزی به نام آن توسط هیات کانادایی شرکت‌کننده در «اجلاس زمین» در ریو‌دوژانیرو برزیل مطرح شد. در سال ۱۹۹۸ کمیسیون بین‌دولتی اقیانوس‌شناسی یونسکو از برگزاری مراسم بین‌المللی رسمی در این زمینه حمایت کرد. در سال ۲۰۰۲ دو سازمان حفاظت از محیطزیست به نام‌های «شبکه جهانی اقیانوس» و «پروژه اقیانوس» این روز را با استفاده از شبکه باغ وحش‌ها، آکواریوم‌ها و گروه‌های زیست‌محیطی خود در سراسر جهان جشن گرفتند. در نهایت، مجمع عمومی سازمان ملل نیز به صورت رسمی روز جهانی اقیانوس‌ها را در سال ۲۰۰۸ تعیین کرد و در هشتم ژوئن ۲۰۰۹ نخستین مراسم رسمی آن برگزار شد.
در نخستین مراسم روز جهانی اقیانوس‌ها، بان کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل، طی پیام خود به این موضوع اشاره کرد که برگزاری مراسم روز جهانی اقیانوس‌ها به ما اجازه می‌دهد راه‌های مختلفی که اقیانوس‌ها و جوامع انسانی را مرتبط می‌کنند، مورد توجه قرار دهیم. همچنین این روز فرصتی برای شناسایی چالش‌هایی است که در حفظ ظرفیت‌های تنظیم شرایط آب و هوایی، تامین خدمات ضروری زیست‌بوم، فراهم کردن معیشت پایدار و تفریح ایمن موثر هستند.
بحران کرونا مانند همه بحران‌ها از قبیل جنگ، زلزله، سیل، آتش‌سوزی و بحران‌های دیگر دارای ویژگی‌های یک بحران است و شاید بسیار گسترده‌تر. شاید اولین بحرانی است که بر همه جهان اثرگذار بوده و تاثیر این بحران بسیار آشکار و ابعاد بسیار گسترده و حتی بدون درمان شفاف است، جهان تاکنون چنین بحرانی که همه کشورها را در یک تناوب زمانی به چالش بکشد تجربه نکرده بود.
حال باید دید که آیا نسل انسان تحت تاثیر این اتفاق تغییر خواهد کرد. جهان امروز تحت اثر فراگیری این ویروس، در حال تغییر است فارغ از تبعات تلخ و کشنده این اپیدمی. نیمه دیگر این اتفاق بسیار شنیدنی است.
ویروس کرونا به ما یادآور می‌شود که سمت روشن تکنولوژی چقدر حیاتی است. شاید انسان پس از کرونا باید بیش از هر چیز وامدار تکنولوژی باشد. سیستم آموزش انسانی تغییر خواهد کرد. تمامی مدارس به ناچار به جدیدترین ابزار انتقال علم مجهز خواهند شد و تعاریف بسیاری از علوم آموزشی دچار تحولی بزرگ خواهد شد. این اتفاق می‌تواند به صورت غیرمستقیم و بعضا مستقیم، از نابودی جنگل‌های بسیاری جهت چاپ کتب درسی و آموزشی در سراسر سیاره محافظت کند.
نگاه به مساله آب و هوا، نگاه به مساله دود و غبار، نگاه به مساله جنگل‌ها، نگاه به مساله هوای سالم، آب سالم و محیطزیست سالم نگاه‌های اصلی است و مسوولان کشور و مدیران شهری برای نجات از تضییع خسارت‌بار منابع حیاتی و طبیعی و ضایع شدن درخت، آب و خاک، مکلف به توجه و برنامه‌ریزی دقیق، مدیریت صحیح و جدیت در کار هستند.
اخبار برگزیدهیادداشت
لینک کوتاه :