تبعات پذیرش زیاده‌خواهی
به گزارش جهان صنعت نیوز: گزارش مورد بحث به توصیف جزئیات فعالیت‌ها و مواد مظنون از جمله «وجود احتمالی اورانیوم طبیعی به شکل دیسک فلزی» در یک سایت که در سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ کارهای گسترده «بهداشتی کردن» – بهداشتی کردن اصطلاحی کلی است که برای فعالیت‌ها با هدف از بین بردن آثار مواد هسته‌ای به کار می‌رود – روی آنها انجام شده بود، پرداخته است.
این گزارش همچنین استفاده و ذخیره‌سازی احتمالی مواد هسته‌ای در یک مکان دیگر را توصیف می‌کند. در این گزارش تاکید شده مدیرکل آژانس از ایران می‌خواهد فورا به‌طور کامل با آژانس همکاری کند از جمله اجازه دسترسی فوری به مکان‌های مشخص‌شده را بدهد.
نقض مواردی از تعهدات برجامی از سوی ایران نیز در این گزارش مطرح شده است. مثلا به گزارش الجزیره، آژانس اتمی می‌گوید ذخیره اورانیوم غنی‌شده ایران تقریبا هشت برابر حد مجاز در توافق سال ۲۰۱۵ است.
لازم به یادآوری است که ایران خروج از تعهدات برجامی را منکر نیست و این کار را در چند گام و به صورت شفاف انجام داد تا در واقع از سازوکار برجام برای مقابله با عدم پایبندی طرف مقابل به تعهدات خود، استفاده کرده باشد.
این نکته را نیز باید گفت که گزارش یادشده با وجود ادعای رسانه‌ها از جمله رویترز و بنا به توضیح کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین «حاکی از تداوم فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس بوده و نیز اقدامات ایران در اجرای تصمیمات خود مبنی بر تعلیق تعهدات برجامی را به تصویر می‌کشد.»
حال سوال اینجاست که آیا ایران در ممانعت از بازدید آژانس از سه سایتی که اسم آن نیز برده نشده است، محق است یا خیر؟ پاسخ به این سوال پیش‌بینی رفتار ایران در آتی را نیز روشن خواهد کرد. در پاسخ به این نقاط ابهام اما باید گفت که ایران طبق برجام تعهدات را پذیرفته و تا امروز نیز به آن پایبند بوده است البته بگذریم از آن بخش از تعهدات که رسما اعلام شده به آن متعهد نخواهیم ماند. همکاری ایران با آژانس انرژی اتمی تا امروز اما نشان می‌دهد که ایران حداقل در بخش نظارت بر رفتار خود هیچ‌گونه مانع‌تراشی‌ای نداشته و تاکنون امکان بازرسی از همه مراکزی که طبق برجام موظف شده را فراهم کرده است.
افزایش تعداد مکان‌هایی که نیاز به بازرسی دارد اما بحث دیگری است و اکنون موضوع را قدری پیچیده کرده است. ایران به عنوان کشوری که در دوره‌های قبلی مذاکره نیز در شرایط مشابه قرار گرفته بود، دیگر حاضر نیست به خواسته‌های اضافی تن دهد و این امکان را به طرف مقابل بدهد که روز‌به‌روز پیشروی کند. ایران طبق تعهدات خود اجازه بازرسی‌های لازم را می‌دهد اما اجازه نخواهد داد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هر روز لیست جدیدی از مکان‌هایی که مایل به بازرسی است را ارائه کند.
برخی از کارشناسان و تحلیلگران اما معتقدند که اساسا چنین شرایطی ایجاد نخواهد شد زیرا روابط ایران و آژانس خوب است و این نهاد بین‌المللی هم تا اینجای کار ثابت کرده قصد ندارد از آمریکا و دیگران خط بگیرد. به اعتقاد این گروه ایران و آژانس طی این سال‌ها راه تعامل را آموخته و حالا که توافقی مثل برجام هم در کار است به سوی افزایش اختلافات پیش نخواهند رفت.
احمد شیرزاد، نماینده و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ششم یکی از همین کارشناسان است. او در گفت‌وگویی با «جهان صنعت» گفت: «روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فعلا نسبتا خوب است. در واقع ایران بعد از برجام سعی کرده همکاری خوبی با آژانس داشته باشد و گزارش‌های آژانس هم معمولا حاکی از همکاری ایران است. به اضافه اینکه آژانسی‌ها خوب می‌دانند که برجام حاصل یک توافق سیاسی بوده و این جنبه حقوقی آن نیست که اهمیت دارد. این یک توافق سیاسی بین قدرت‌های جهانی و ایران است و آژانس هم با خوشحالی از این موضوع سعی کرده تلاش خود را در راستای حسن اجرای برجام به کار گیرد.»
وی با اشاره به اینکه «گزارشات اولیه آژانس بعد از برجام تماما تایید ایران است» گفت: «ایران در یکی دو سال اخیر از اجرای برخی بخش‌ها عدول کرده و این را هم صادقانه اعلام کرده و کتمان نمی‌کند. گزارشات آژانس نیز همین را تایید می‌کند. به نظر من اختلافاتی که اکنون گفته می‌شود در حد جزئی است و بعید می‌دانم که بتوان آن را سرآغاز دوره‌ای از برخورد آژانس با ایران دانست. ایران نیز چنین نیتی ندارد و نمی‌خواهد روابط خود را با آژانس به هم بزند.»
این کارشناس مسائل سیاسی ادامه داد: «البته اراده ایران برای عدول از تعهداتی که پذیرفته – البته در چارچوب برجام – مشخص است و آنها هم از آن مطلع هستند. در شرایط فعلی اما فکر نمی‌کنم که آژانس مایل باشد روی خط و مسیری که آمریکایی‌ها دنبال می‌کنند، حرکت کند یعنی شاید بیشتر تلاش‌شان بر این باشد که فضای حسن تفاهم ادامه یابد و ایران بتواند به اجرای تعهدات خود برگردد و از طرف دیگر به خواسته‌هایش برسد. خودشان خوب می‌دانند که ایران به خواسته‌های خود نرسیده است و به همین دلیل است که به تعهدات خود کامل و جامع عمل نمی‌کند.»
شیرزاد در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایط فرضی که روابط ایران و آژانس متاثر از اختلافات باشد، ایران به لحاظ حقوقی این حق را دارد که مانع بازدید از سایت‌ها و مراکزی شود که در چارچوب برجام موظف به همکاری برای نظارت بر آن نیست گفت: «توجه داشته باشید که این مسائل خیلی تعریف‌شده نیست. همه این مسائل اغلب بر پایه توافقات است یعنی اگر روابط خوب نباشد، آژانس مرتب فشار می‌آورد و خواسته‌های خود را افزایش می‌دهد و حتی ممکن است به این سمت بروند که دوباره بخواهند از مراکز نظامی ما بازدید کنند. اما من فکر می‌کنم آژانسی‌ها این راه‌ها را امتحان کرده‌اند. ایران نیز همین‌طور بنابراین فکر می‌کنم که دوباره به آن سمت حرکت کنیم.»
وی تاکید کرد: «اگر چنین شرایطی مجددا ایجاد شود این معیارهای حقوقی نیست که مساله را حل می‌کند. باید دید که فشارهای سیاسی بر کدام طرف تاثیرگذارتر است و کدام طرف زودتر و کدام طرف دیرتر کوتاه می‌آید یا اینکه اصولا طرفین چطور کوتاه می‌آیند. اگرنه این‌طور نیست که یک مرجع حقوقی دقیقی وجود داشته باشد و بگوید ایران می‌تواند مانع از بازدید در سایت‌های بیشتری شود یا نشود.»
خوش‌بینی شیرزاد ادامه روابط بر مدار حسن نیت و تعامل مناسب خیلی هم دور از ذهن نیست زیرا آن فشارهای سیاسی که به گفته او حتی موثرتر از توافقات و قوانین بین‌المللی عمل می‌کند، به سود ایران است. شاهد این مدعا واکنش روسیه است به گزارش اخیر آژانس و طرح این نگرانی‌ها. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین در پیامی توئیتری نوشت: «ایران مانع از دسترسی نمی‌شود، [بلکه] تاکنون دسترسی ایجاد نکرده است. این تفاوت دارد. ایران حقوق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را زیر سوال نمی‌برد و آماده تداوم رایزنی است. آژانس در این باره ابراز نگرانی کرد اما برای مذاکره نیز آماده است. بیایید امیدوار باشیم که مشکلات به زودی حل خواهند شد.»
موضع‌گیری روسیه و سکوت اروپایی‌ها و ندمیدن بر آتش این ابراز نگرانی یعنی اوضاع آن‌طور که برخی رسانه‌ها قصد دارند جلوه دهند، علیه ایران نیست. ایران همچنان راه خود را رفته و با وجود عدول از برخی تعهدات که دلایل و چگونگی آن بارها به صراحت از سوی مقامات ایرانی عنوان شده، مانع‌تراشی در مسیر نظارت آژانس ندارد. این همکاری اما به معنای آن نیست که پذیرای هر لیستی از سوی آژانس است و این فضا را ایجاد می‌کند که هر روز یک فهرست جدید از مکان‌هایی که مایل به بازرسی هستند، ارائه کنند.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهسیاسی
لینک کوتاه :