پیمان «آسمان‌های باز» در مرز فروپاشی
به گزارش جهان صنعت نیوز: کارشناسان بر این باورند که با توجه به اینکه معاهده یادشده برای ایجاد درکی متقابل و اطمینان به کشورهای امضاکننده در خصوص همه تحرکات و فعالیت‌های نظامی که ممکن است سبب نگرانی آنها شود، امضا شده است، خروج آمریکا از آن بذر بی‌اعتمادی را خواهد کاشت چرا که این معاهده به منظور افزایش اعتماد میان کشورهای عضو ناتو با بلوک شرق پس از جنگ سرد طراحی شده بود که آن هم از سوی آمریکا بی‌اثر شد.
روسیه و ایالات متحده هر یک دیگری را به تخطی از شرایط معاهده متهم کرده‌اند. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا خودداری روسیه از دادن مجوز پرواز بر فراز مناطقی از گرجستان که زیر کنترل مسکو است را به عنوان تخلف ذکر کرده است.
در سپتامبر سال ۲۰۱۹، روسیه اجازه پرواز شناسایی بر فراز ناحیه‌ای از مرکز روسیه را که در آن مانور نظامی برگزار می‌شد، به آمریکا و کانادا نداد. در اکتبر همان سال، گزارش شد که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا خروج از معاهده آسمان‌های باز را در دست بررسی دارد. متحدان آمریکا در ناتو به‌ویژه اوکراین با چنین تصمیمی مخالفت کردند از بیم آنکه روسیه اجازه یابد پروازهای شناسایی دیگر کشورهای عضو را کاهش دهد یا ممنوع کند و به این ترتیب اطلاعات موجود از تحرکات نظامی روسیه کاهش یابد. اما سرانجام روز ۲۱ می ۲۰۲۰، دونالد ترامپ خروج این کشور از معاهده را به دلیل آنچه او تخلف روسیه خواند، اعلام کرد.
کشورهای عضو اتحادیه اروپا از تصمیم آمریکا ابراز تاسف و در عین حال از روسیه هم به دلیل ندادن مجوز پرواز بر فراز مناطقی از گرجستان و مرکز روسیه، انتقاد کردند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در واکنش به آماده شدن آمریکا برای خروج از معاهده گفت نگران لغو شدن دیگر پیمان‌های نظامی و تسلیحاتی میان روسیه و آمریکاست. به گفته او این پیمان‌ها در برقراری صلح و ثبات در جهان سودمند بوده‌اند.
در این راستا اعضای پیمان دیروز نشستی را درباره بررسی سرنوشت این پیمان برگزار کردند. این نشست بعد از اعلام واشنگتن درباره خروجش از این پیمان برگزار شد که در این نشست مسکو و واشنگتن نتوانستند مواضع خود را به هم نزدیک کنند و به هیچ‌گونه توافقی دست نیافتند. واشنگتن، مسکو را به نقض بندهای پیمان و عدم پایبندی به تعهداتش متهم کرده؛ اتهاماتی که روسیه آنها را قبول ندارد.
معاون وزیر خارجه روسیه اعلام کرد: مسکو دورنمای پیمان آسمان‌های باز را پایان‌یافته می‌بیند و از فروپاشی پیمان دیگری توسط آمریکا متاسف است. سرگئی ریابکوف اعلام کرد: ما شاهدیم که معاهده آسمان‌های باز به دلیل اقدامات ایالات متحده در حال فروپاشی است هر چند کرملین خواستار چنین وضعیتی نبود. او ادامه داد: پیمان آسمان‌های باز به دلیل پیروی بی‌چون و چرای برخی کشورها از آمریکا به شکل دومینویی در حال از بین رفتن است و قطعا ادامه این روند باعث نابودی این پیمان می‌شود.
معاهده آسمان‌های باز چیست
معاهده آسمان‌های باز که در مارس سال ۱۹۹۲ امضا شد، به کشورهای عضو اجازه می‌دهد با اطلاع قبلی، بر فراز خاک کشورهای دیگر پروازهای غیرمسلح شناسایی به منظور گردآوری اطلاعات درباره نیروها و فعالیت‌های نظامی انجام دهند.
هواپیماهای شناسایی که در چنین ماموریت‌هایی به کار می‌روند باید مجهز به حسگرهایی باشند که بتوانند تجهیزات مهم نظامی از قبیل توپخانه، هواپیماهای جنگی و خودروهای زره‌پوش را تشخیص دهند. البته ماهواره‌ها هم می‌توانند چنین اطلاعاتی را به دست آورند. اما همه ۳۴ کشور عضو معاهده، امکانات رصد ماهواره‌ای ندارند. هدف از این معاهده، اعتمادسازی میان کشورهای عضو است.
چگونگی به وجود آمدن معاهده آسمان‌های باز
برای اولین بار دوایت آیزنهاور، رییس‌جمهور وقت آمریکا در سال ۱۹۵۵ پیشنهاد کرد که ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی به طرف مقابل بر فراز خاک یکدیگر اجازه پروازهای شناسایی بدهند.
شوروی با این استدلال که چنین معاهده‌ای برای جاسوسی گسترده به کار خواهد رفت، پیشنهاد آیزنهاور را رد کرد. در سال ۱۹۸۹ جورج بوش پدر، رییس‌جمهور وقت آمریکا این پیشنهاد را دوباره مطرح کرد و مذاکره میان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و همتای شرقی‌اش پیمان ورشو در فوریه ۱۹۹۰ آغاز شد و در ۲۴ مارس همان سال در هلسینکی پایتخت فنلاند به امضا رسید.
معاهده آسمان‌های باز از روز اول ژانویه ۲۰۰۲ اجرایی شد. ۳۴ کشور عضو معاهده بودند. تنها قرقیزستان که معاهده را امضا کرده بود، آن را به اجرا نگذشت. از زمان اجرایی شدن معاهده، کشورهای بوسنی‌هرزگوین، کرواسی، استونی، فنلاند، لتونی، لیتوانی، اسلوونی و سوئد هم به آن پیوسته‌اند.
بر اساس معاهده، پروازهای عبوری می‌توانند بر فراز کل قلمرو هر کشور انجام شوند و کشور میزبان نمی‌تواند بخش‌هایی از خاک خود را منطقه ممنوعه اعلام کند. هر کشور عضو متعهد است در سال، شمار مشخصی از پروازهای عبوری را- که «سهمیه غیرفعال» خوانده می‌شود- بپذیرد. این شمار بستگی نسبی با وسعت جغرافیایی کشور میزبان دارد.
«سهمیه فعال» هر کشور عضو، شمار پروازهایی است که اجازه دارد بر فراز خاک دیگر کشورهای عضو انجام دهد. شمار مجاز پروازهای عبوری برای هر کشور به اندازه پروازهای کشور مقابل است. سهمیه فعال هر کشور عضو نباید از سهمیه غیرفعال آن بیشتر باشد و یک کشور نمی‌تواند خواستار بیشتر از نصف سهمیه غیرفعال یک کشور دیگر شود.
در ماه آگوست ۲۰۰۲ روسیه اولین پرواز شناسایی را طبق این معاهده انجام داد و نخستین پرواز رسمی ایالات متحده هم در دسامبر همان سال انجام شد. در سال ۲۰۰۸ کشورهای عضو پانصدمین پرواز عبوری را جشن گرفتند. در فاصله سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۹، بیش از ۱۵۰۰ پرواز عبوری انجام شد.
شرایط مجاز برای پرواز شناسایی
کشوری که می‌خواهد پرواز شناسایی انجام دهد، باید دست‌کم ۷۲ ساعت قبل، ورود به حریم هوایی کشور میزبان برای عملیات شناسایی را اطلاع دهد. کشور میزبان ۲۴ ساعت فرصت دارد که وصول درخواست را اعلام کند و به کشور دیگر اطلاع دهد که می‌تواند از هواپیمای خودش استفاده کند یا اینکه کشور میزبان هواپیما در اختیارش خواهد گذاشت.
دست‌کم ۲۴ ساعت پیش از شروع پرواز، طرف شناسایی‌کننده باید نقشه پرواز را ارائه دهد و کشور میزبان چهار ساعت مهلت دارد که آن را بررسی کند. میزبان تنها در صورتی می‌تواند خواستار تغییراتی در نقشه پرواز شود که پرواز عبوری برای ایمنی هوایی خطر‌آفرین باشد یا از نظر تدارکاتی مشکل ایجاد کند.
در این صورت دو کشور جمعا هشت ساعت فرصت دارند که بر سر تغییرات به توافق برسند. در غیر این صورت، پرواز می‌تواند لغو شود. ماموریت شناسایی باید کمتر از ۹۶ ساعت پس از ورود هواپیمای شناسایی به حریم هوافضایی میزبان به پایان برسد. هرچند کشورهای عضو مجاز به پرواز بر فراز کل قلمرو اعضای دیگر هستند، معاهده آسمان‌های باز، نقاط مشخصی را برای ورود و خروج و فرودگاه‌های خاصی را برای سوخت‌گیری ذکر کرده است.
در این معاهده همچنین حداکثر وضوح دوربین‌های عکاسی و فیلمبرداری که هواپیمای شناسایی حمل می‌کند، تعیین شده است. هر هواپیمایی پیش از اجازه یافتن برای پرواز در آسمان‌های باز باید یک فرآیند بازرسی را طی کند تا تایید شود که دوربین‌هایش از میزان وضوح مقرر، تجاوز نمی‌کنند.
یک نسخه از کل اطلاعات گردآوری شده باید به کشور میزبان داده شود. همه کشورهای عضو گزارش ماموریت را دریافت خواهند کرد و می‌توانند کل اطلاعات گردآوری شده را از کشور شناسایی‌کننده بخرند.
مشخصات هواپیماها
در معاهده آسمان‌های باز، استانداردهایی برای هواپیماهای به کار رفته در پروازهای شناسایی تعیین شده است. هواپیما اجازه دارد مجهز به چهار نوع حسگر باشد: دوربین‌های پانوراما و قاب‌دار، دوربین‌های ویدئویی با نمایش زمان حال، دستگاه‌های اسکن مادون قرمز و رادار کنارنگر با روزنه ترکیبی.
در سه سال نخستی که معاهده اجرایی شد، هواپیماهای شناسایی باید دست‌کم مجهز به یک دوربین پانوراما یا دو دوربین قاب‌دار می‌بودند. در حال حاضر کشورهای عضو معاهده می‌توانند در مورد نصب حسگرهای اضافی روی هواپیماها توافق کنند.
هواپیمای رسمی ایالات متحده برای عملیات در چارچوب معاهده آسمان‌های باز، «سی۱۳۵-بی» یا «اوپن اسکایز» بود. کانادا از یک هواپیمای «سی-۱۳۰ هرکولس» مجهز به یک محفظه حاوی حسگرها موسوم به «سامسون» استفاده می‌کند که کنسرسیومی از کشورهای اروپایی و خود کانادا مالک آن هستند و هزینه‌اش را می‌پردازند.
هواپیمای مورد استفاده بلغارستان، رومانی، روسیه و اوکراین، آنتونوف «آن-۳۰» است. روسیه برای پروازهای شناسایی، هواپیمای توپولف «تی‌یو-۱۵۴ام-او ان» را هم به کار می‌برد. آلمان هم پیش‌تر از این هواپیما استفاده می‌کرد تا آنکه در سال ۱۹۹۷، هواپیما در سانحه‌ای از بین رفت و با ایرباس «ای ۳۱۹» جایگزین شد.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژه
لینک کوتاه :