تصویر بازار کار ایران در دوران کرونا

زهرا کریمی* تصویری که از اقتصاد جهانی به دلیل شیوع ویروس کرونا ایجاد شده در ایران نیز دیده می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که ایران نیز از ضربه کرونا به بازار کار در امان نمانده و افراد زیادی شغل خود را در طول ماه‌های گذشته از دست داده‌اند. این در حالی است که انتظار می‌رود همه‌ساله یک میلیون شغل جدید به تناسب رشد جمعیت جوان کشور ایجاد شود. موضوع نگران‌کننده آن است که حتی تشدید تحریم‌ها نیز مانع از کاهش نرخ رشد بیکاری در این سال‌ها نشد، اما کرونا تنها ظرف چند ماه توانست ضربه بزرگی به بازار کار وارد کند.

در حالی که نرخ رشد اقتصادی در نتیجه تحریم‌ها منفی شده اما باز هم اشتغال در نتیجه افزایش مشاغلی همچون دستفروشی و مشاغل با بهره‌وری پایین و غیررسمی روند رو به رشدی داشته است. اما مشاغلی از این دست هم در شرایط کرونایی کنونی مجال حضور بیشتر در اقتصاد نیافته‌اند. برای مثال اعمال طرح فاصله‌گذاری اجتماعی در دو ماه ابتدای سال بسیاری از فرصت‌های شغلی را از بین برد، به طوری که مشاغل غیررسمی نیز قادر نشدند فعالیت‌های غیررسمی خود را تداوم بخشند.

به این ترتیب دستفروشانی که تعدادشان در اسفند و فروردین رو به افزایش می‌گذاشت و بخش زیادی از بازار خرده‌فروشی‌ها را در دست می‌گرفتند، نتوانستند در جامعه حضور پیدا کنند. همچنین جمعه‌بازارها و بازارهای خرده‌فروشی که زمینه ایجاد فرصت‌های شغلی برای دستفروشان بود، به کل از بین رفتند و بیکاری را ترویج دادند.

اما در عین حال که بسیاری فرصت‌های شغلی خود را در زمان شیوع ویروس کرونا از دست داده‌اند، بسیاری نیز ممکن است به کل از فعالیت اقتصادی خود دست بشویند و انگیزه‌ای برای شروع دوباره کار و فعالیت‌هایی که از ابتدا هم سودآور نبودند، نداشته باشند. برای مثال رستورانی را در نظر بگیرید که حتی پیش از این هم درآمد سرشاری نداشت. حال بعد از یک دوره تعطیلی ناخواسته ناشی از شیوع ویروس کرونا در حالی فعالیت خود را از سر گرفته  که مردم گرایش چندانی به حضور در رستوران ندارند.

اما نکته مهم آن است که نرخ بیکاری تصویر دقیقی از وضعیت بازار کار ایران ارائه نمی‌دهد. در ایران شرایط برای دریافت بیمه بیکاری تسهیل نشده و تنها آنهایی می‌توانند از مزایای این بیمه برخوردار شوند که حداقل شش ماه هزینه بیمه تامین اجتماعی را پرداخت کرده باشند. در عین حال کسانی که شغل غیررسمی دارند و از مزایای بیمه تامین اجتماعی و قانون کار برخوردار نیستند نیز قادر به دریافت بیمه بیکاری نیستند.

برای مثال بخش زیادی از زنانی که در فروشگاه‌ها به فعالیت می‌پردازند و از خدمات بیمه‌ای برخوردار نیستند حتی اگر شغل‌شان را  نیز از دست بدهند در ردیف بیکاران جای نمی‌گیرند و خانه‌دار تلقی می‌شوند. بنابراین نرخ بیکاری شاخص خوبی برای تصویر کردن بازار کار به دست نمی‌دهد، اما نرخ مشارکت نیروی کار نشان می‌دهد که چه تعداد از جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر که جزو جمعیت فعال کشور محسوب می‌شوند، از بازار کار خارج شده‌اند. بنابراین اقتصاد ما حتی پیش از کرونا نیز وضعیت خوشایندی نداشت اما بحران کرونا شرایط را نگران‌کننده‌تر از قبل کرده است. هرچند باید دید ماجرای کرونا چه زمانی خاتمه می‌یابد، اما حتی با وجود اتمام مشکلات کنونی هم نمی‌توان انتظار داشت که به شرایط پیش از بحران کرونا برگردیم.

* اقتصاددان