قلعه هرمز به جای «ایمن‌سازی»، «نوسازی» شد

به گزارش جهان صنعت نیوز:  جنس سازه این قلعه ترکیبی از ساروج، مرجان و مصالح قدیمی بوده که در حدود ۴۰۰ سال قبل برای ساخت آن به کار گرفته شده است. حال اما با واگذار شدن مرمت قلعه به یک شرکت ساختمانی که با اصول مرمت آثار تاریخی آشنایی ندارد به جای آنکه شکل تاریخی اثر حفظ شود، دیواری با سیمان و سنگ ساختمانی روی دیوار تاریخی آن کشیده شده است.

به این ترتیب تصویر دیوارهای قلعه در پشت سدی از بلوک و سیمان مخفی شده و طبیعتا  بازدیدکنندگان در مراجعه به این قلعه نه با یک قلعه قدیمی، بلکه با ساختمانی سیمانی مواجه می‌شوند که هیچ سنخیتی با هویت بومی و تاریخی جزیره هرمز ندارد.

قلعه هرمز نماد پایداری ایرانیان در برابر بیگانگان

حدود ۵۰۰ سال پیش پرتغالی‌ها به ایران حمله و جزیره هرمز را تصاحب کرده و پایگاه‌هایی در عمان، قشم، لارک، بندرعباس و هرمز ایجاد می‌کنند. به این ترتیب پرتغالی‌ها تنگه هرمز را بسته و این منطقه دریایی را در اختیار خود می‌گیرند. پرتغالی‌ها قرارگاه فرماندهی خود را اما در جزیره هرمز قرار می‌دهند به این ترتیب بزرگ‌ترین قلعه در جزیره هرمز بنا می‌شود.

پرتغالی‌ها نزدیک به ۲۰۰ سال در این جزیره حکمرانی می‌کنند اما سردار بزرگ ایرانی در دوران شاه‌عباس صفوی که امام قلی‌خان نام داشته به مواضع پرتغالی‌ها در هرمز حمله کرده و آنها را از کشور بیرون می‌کند. با وجود آنکه دو مرتبه دیگر نیز پرتغالی‌ها به هرمز حمله می‌کنند اما در نهایت شکست خورده و پایگاه اصلی خود را در منطقه از دست می‌دهند. پس از فتح هرمز توسط ایران، پرتغالی‌ها ضربه مهلکی خورده و در نهایت کل منطقه از تسلط آنها رهایی می‌یابد.

روز خلیج‌فارس که در تقویم کشور ما وجود دارد در واقع روزی است که جزیره هرمز از پرتغالی‌ها بازپس گرفته می‌شود. می‌توان گفت در طول تاریخ یک بار بازپس‌گیری جزیره هرمز اتفاق افتاده و بار دیگر بازپس‌گیری و فتح خرمشهر به وقوع پیوسته است.

پرتغالی‌ها اگرچه بابت تعدی به خاک ما بی‌شک مقصر بوده‌اند و به جزیره هرمز و ساکنان آن ظلم کرده‌اند اما اقدامات مثبتی نیز در طول دوران حکمرانی خود در هرمز انجام داده‌اند. برای مثال قلعه‌ای ساخته‌اند که دارای برج و بارویی بلند، مرکز دیدبانی و کلیساست. همچنین در زیر آن آب‌انبار قرار دارد و از نظر تاریخی و مهندسی، سازه‌ای دارای ارزش است.

طراحی قلعه به لحاظ سوق‌الجیشی نیز به گونه‌ای است که خورشید از سمت راست آن طلوع کرده و در سمت چپ غروب می‌کند. همچنین مواد به کار رفته در ساخت قلعه تماما بومی بوده است. استفاده از ساروج، خاک سرخ، سنگ‌های منطقه و مرجان برای ساخت قلعه نیز ارزش این اثر را دوچندان کرده است.

حالا اما این اثر تاریخی ارزشمند با قدمت ۴۰۰ سال به دلیل اقدام نامناسب وزارت میراث و پیمانکار آن، پشت دیوارهای سیمانی پنهان شده و چیزی از هویت بومی و تاریخی آن باقی نمانده است. در نتیجه حالا زمانی که هم میهنان‌مان بخواهند برای دیدن ظلمی که توسط بیگانگان بر این سرزمین رفته به قلعه بروند و شاهد معماری و تاریخ گذشته باشند چیزی به جز سطوح سیمانی تازه‌ساز مشاهده نمی‌کنند.

مشاور گردشگری استان هرمزگان در جزیره هرمز در این خصوص با ذکر اینکه بافت سیمانی تازه ایجاد شده به دلیل آنکه سیمان ثابت ننشسته و ممکن است به بنای اصلی آسیب وارد کند نباید ساخته می‌شد به «جهان‌صنعت» گفت: مشخص نیست برای این کار غیرکارشناسی چه میزان بودجه مصوب شده و چه میزان بودجه برای این کار غیراصولی تاکنون هزینه شده است.

وی افزود: پیش از این نیز برای بازسازی مدرسه «جری پولاک» که یک شاهکار معماری را ساخته و از دید بالا به شکل حرف «H» (حرف ابتدایی هرمز) دیده می‌شود با وجود آنکه برای بازسازی آن مبلغی بالغ بر ۶۰۰ میلیون تومان از آقای نوبخت گرفتند اما یک متر زمین را کنده و آن را رها کرده و رفته‌اند.

مشاور گردشگری هرمزگان خاطرنشان کرد: در واقع مدیرکل میراث فرهنگی هرمز یعنی جناب برومند دو اثر تاریخی جزیره هرمز(یعنی قلعه هرمز و مدرسه اچ) را زخمی کرده و سپس به حال خود رها کرده است.

طی نشدن مسیر کارشناسی برای مرمت قلعه هرمز

جمشید بایرامی مشاور گردشگری استان هرمزگان در جزیره هرمز در خصوص نحوه بازسازی قلعه جزیره هرمز به «جهان‌صنعت» گفت: شیوه بازسازی قلعه هرمز بسیار اشتباه بوده و باعث شده که اعتراض کارشناسان میراث و مرمت کشور برانگیخته شود. توجه داشته باشید که قلعه با خاک سرخ، ساروج، سنگ بومی و مرجان ساخته شده بود که هر چهار مصالح به کار رفته بسیار مهم هستند. امروز دیگر نمی‌توان این میزان مرجان را پیدا کرده و در اثر به کار برد. اما حالا با سنگی که در جاده‌ها برای مقابله با سیلاب استفاده می‌شود روی دیوارهای قلعه را پوشانده‌اند. یعنی اگر بازدیدکننده این سازه را ببیند فکر می‌کند که وارد ویلایی در منطقه لواسان یا کردان کرج شده است. در واقع در حالی که قرار بود قلعه ایمن‌سازی شود به جای آن قلعه نوسازی شده است و قلعه جدیدی ساخته می‌شود.

بایرامی در پاسخ به این پرسش که کار مرمت این قلعه بر‌عهده چه کسی بوده گفت: رویه کلی به این صورت است که ابتدا دفتر فنی وزارت میراث باید یک محاسبه کاملا  علمی انجام داده و دفترچه و نقشه طراحی کرده و برای آن یک مشاور مرمت انتخاب کند که در کل پروژه این مشاور وزارت میراث باید گزارش‌های لازم را در خصوص وضعیت مرمت ارائه دهد. دوستان فعال در حوزه مرمت وزارت میراث نیز به واقع عاشق آثار تاریخی بوده و زحمت‌کش هستند اما به نظرم در خصوص قلعه هرمز این مسیر کارشناسی لازم طی نشده است.

وی افزود: در مرحله بعد شرکتی که کار مرمت را انجام می‌دهد باید دارای رتبه درجه یک مرمت آثار تاریخی باشد. در کنار محل بازسازی قلعه اما بنر شرکت «تاج واره» نصب شده و فکر می‌کنم کار مرمت بنای قلعه پرتغالی‌ها را نیز آنها انجام می‌دهند. این در حالی است که براساس اطلاعاتی که در جست‌وجوی اینترنتی مشخص شده این شرکت یک شرکت ساختمانی، سد‌سازی و سوله‌سازی است و حوزه تخصصی‌اش اصلا ارتباطی با مرمت آثار تاریخی ندارد. توجه داشته باشید که سپردن مرمت یک اثر تاریخی به یک شرکت ساختمانی مثل این است که شرکتی که در زمینه موتور هواپیما کار می‌کند اقدام به ساخت موتور خودرو کند. بنابراین یک شرکت ساختمانی نمی‌تواند کار مرمت یک اثر تاریخی ارزشمند را انجام دهد؛ چرا که باید دانش و تجربه لازم را داشته باشد و مورد تایید وزارت میراث فرهنگی قرار گرفته باشد.

پاسخ وزارت میراث در خصوص آسیب وارد شده به قلعه هرمز

جهت بررسی دقیق‌تر موضوع با سید‌هادی احمدی روئینی مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث تماس گرفتیم. وی در پاسخ به این پرسش که چرا قلعه با این شیوه غیراصولی مرمت شده گفت: هر اثر ملی که بخواهد مرمت شود ضابطه خاصی دارد که استاندار منطقه موظف به اجرای آن است. بر این اساس برای مرمت باید طرح و دستور کار تهیه و به ستاد ارسال شود، ستاد موضوع را بررسی کرده و ابلاغ کار را اعلام کند. به این ترتیب برای هر اقدام مرمتی پروانه مرمت صادر می‌شود، در خصوص جزیره هرمز اما این اتفاق نیفتاده است. البته ما قبل از انتشار خبر در این خصوص کار را متوقف کرده‌ایم و استاندار موظف شده طرح را بیاورد و در خصوص اقداماتی که انجام داده توضیحات خود را ارائه دهد.

وی افزود: به قلعه هرمز اعتبار خوبی اختصاص یافته و اقدام(اشتباه) انجام شده هم مربوط به سال گذشته بوده است. امسال هم اعتبار گذاشته می‌شود و با طرح درست و با سپری کردن تمام مراحل قانونی کار انجام می‌شود.

احمدی در پاسخ به این پرسش که چرا پیمانکار غیرمرتبط برای مرمت قلعه هرمز و مدرسه «اچ» استفاده شده نیز گفت: پیمانکار و مشاوری که طرح قلعه هرمز و مدرسه «اچ» را انجام داده مورد تایید وزارتخانه نیست و موضوع مورد پیگیری قرار می‌گیرد. همکاران ما از دو ماه پیش دستور توقف کار را داده‌اند و دستور داده‌اند که طرح بیاید و مورد بررسی قرار گیرد.

مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث در خصوص اینکه به هر روی مدیر کل میراث فرهنگی جزیره هرمز در خصوص اشتباه وارد شده مسوولیت داشته است و در همین راستا چه برخوردی با وی صورت می‌گیرد، گفت: به هر صورت آنجا معاون میراث، کارشناس ناظر و مسوولان دیگر هر کدام در تخلفی که صورت گرفته نقش خود را داشته‌اند و باید بررسی کنند چه کسی مسوولیت داشته است. فراموش نکنیم هر اثری که نام آثار ملی روی آن ثبت شود روی آن حساسیت وجود دارد.

در انتها باید گفت اماکن تاریخی یک کشور به تمام آن ملت و حتی بالاتر از آن به همه بشریت تعلق دارند و هر فرد با هر مقام و جایگاهی که عمدا یا سهوا به آنها آسیب وارد کند باید به تک‌تک مردم پاسخگو باشد و در صورت تایید و مشخص شدن تخطی در دادگاه صالحه محاکمه شود.

 

اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهخواندنی