ضرورت استفاده از دیپلماسی سوییسی حل بحران

دکتر صلاح‌الدین هرسنی * اگرچه ایگناسیو کاسیس وزیر خارجه سوییس سفری برای پاسداشت یکصد سال رابطه و بررسی نقشه راه تداوم مناسبات تهران- برن از سوی دستگاه دیپلماسی ایران اعلام شده اما همزمانی این سفر با برخی از رخداد‌های جاری پیرامون روابط پرتنش تهران- واشنگتن قرینه و نشانه‌ای است از آنکه ما بخواهیم ماموریتی ویژه و خاص جدا از آنچه دستگاه دیپلماسی ایران اعلام کرده برای سفر ایگناسیو کاسیس به تهران تعریف کنیم.

این ماموریت ویژه ایگناسیو کاسیس آن‌گونه که از زوایای آشکار و پنهان آن پیداست، چیزی جز تلاش و اتکا به نقش واسطه‌ای برن برای کاهش تنش در روابط تهران- واشنگتن  نیست. واقعیت این است که روابط تهران- واشنگتن تحت تاثیر ناکامی و شکست واشنگتن در تمدید تحریم تسلیحاتی و همچنین کاهش تعهدات برجامی تهران به ویژه افزایش بیشتر از حد غنی‌سازی اورانیوم بیشتر از گذشته پرتنش و حتی به غیرقابل پیش‌بینی رسیده است. در حقیقت گمانه‌ها به نقش میانجیگری برن  در کاهش تنش روابط تهران- واشنگتن بدان جهت تقویت می‌شود که سوییس میزبانی مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۵ در ژنو و همچنین نقش موفقیت‌آمیزی در تبادل زندانیان ایران و آمریکا داشته است.

حتی آن‌گونه که گفته می‌شود در اروپا گروهی معتقدند در بحران بین تهران- واشنگتن نقش هیچ کشوری در اروپا مانند نقش سوییس تا این حد بااهمیت نیست و سفارت سوییس در تهران نقش مهمی در کاهش تنش بین تهران و واشنگتن داشته است. علاوه بر نقش و سابقه درخشان دیپلماسی سوییسی در کاهش تنش تهران- واشنگتن، قرینه دیگری که کمک می‌کند ما سفر  ایگناسیو کاسیس به تهران را تلاشی برای کاهش تنش تهران- واشنگتن بدانیم، نوع اظهارنظر و پیام به نسبت روشنی از انتقال پیام واشنگتن به تهران از رهگذر دیپلماسی سوییسی است. در این ارتباط مایک پمپئو وزیر خاجه دولت ترامپ در آستانه سفر وزیر خارجه سوییس به تهران اعلام کرد: از سوییس و نقش سازنده آن به عنوان حافظ منافع ما در ایران و کمک به محافظت و بازگردانی شهروندان آمریکایی تشکر  می‌کنیم.

به این ترتیب و با مجموعه شواهد و قراینی که برای نقش سازنده سوییس در کاهش روابط تهران- واشنگتن پیدا شده، تمام تلاش سوییس و ایگناسیو کاسیس آن است که حداقل‌های گفت‌و‌گو را به سیاق گذشته بین  تهران- واشنگتن برقرار کند. در این ارتباط نکته درخور توجه بیش از همه در آمادگی تهران برای پذیرش پیام واشگتن از کانال و رهگذر دیپلماسی سوییسی است به این معنی که تا چه میزان تهران برای پذیرش پیام واشنگتن از سوی ایگناسیو کاسیس آمادگی نشان می‌دهد؟ در این ارتباط باید خاطرنشان کرد که اگرچه تهران به نقش سازنده برن تردید ندارد و همواره به ابتکارات برن در روابط خارجی با حسن‌نیت نگاه کرده، اما با توجه به رفتار‌های پارادوکسیکال واشنگتن یعنی نمایش همزمانی کارزار فشار حداکثری و تعقیب سناریوی ایذای و آزار علیه تهران به همراه تلاش‌های دیپلماسی حل بحران از کانال برن یا توکیو، به نظر نمی‌رسد که تلاش‌های ایگناسیو کاسیس و ماموریت او به تهران معطوف به نتیجه باشد و بتواند ترکی در یخ روابط تهران- واشنگتن ایجاد کند.

مهم‌ترین دلیل برای اثبات این ادعا در واقع همان تناقضات رفتاری و گفتاری ترامپ  و همفکرانش در مواجهه با تهران است که نه‌تنها زمینه‌ساز سلب اعتماد تهران در قبال واشنگتن بلکه سلب اعتماد جامعه جهانی نسبت به ترامپ و همفکرانش شده است. حال و با همه آنکه همین بی‌اعتمادی موجب تنش فزاینده در روابط تهران- واشنگتن شده است اما تهران نباید فرصت‌های حاصل از نقش‌های واسطه‌ای به ویژه ظرفیت‌های واسطه‌ای دیپلماسی حل بحران از کانال برن را از دست بدهد. واقعیت آن است که تداوم شرایط پرتنش در روابط تهران- واشنگتن به هیچ وجه به نفع تهران نیست و محققا واشنگتن در صورت عدم نتیجه دیپلماسی سوییسی فاز جدیدی از سناریوی آزار و ایذا علیه تهران را در ماه‌های منتهی به نوامبر در دستور کار قرار خواهد داد. از طرف دیگر برخی از معادلات و مناسبات رقم‌خورده منطقه‌ای به زیان تهران است.

برای نمونه روابط تل‌آویو- ابوظبی به منظور بازسازی و ترمیم تیم «بی» ترامپ عادی شده است و حتی برخی از کشور‌های تحت ائتلاف ریاض برای برقراری با تل‌آویو چراغ سبز و آمادگی نشان داده‌اند. از بد حادثه نیز کوزوو و صربستان سناریوی عادی‌سازی با تل‌آویو را در دستور کار قرار دادند. ریاض نیز قصد عقب‌نشینی در قبال رفتار‌های منطقه‌ای تهران را ندارد و در ادبیات رسانه‌ای خود از رفتار‌های تهران به رفتار‌های ثبات‌زدا و نفوذ بدخیم یاد می‌کند و  همواره با دمیدن در بوق ایران‌هراسی درصدد ائتلاف‌سازی با مجموعه‌های تحت نفوذ خود است.

تحت این شرایط تهران بهتر است با روی‌آوری به واقع‌بینی، از ظرفیت‌های سوییسی حل بحران در کاهش تنش خود با واشنگتن استفاده کند. حال باید دید که تهران از میان گزینه‌های پیش رو آیا  حاضر به  قبول دیپلماسی سوییسی برای حل بحران می‌شود یا آنکه اجازه خواهد داد ایگناسیو کاسیس تهران را دست خالی به مقصد برن ترک کند.

* کارشناس مسائل بین‌الملل