سرخوردگی دانشگاه

غلامرضا ظریفیان * آقای روحانی دیروز در آیین آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها که به صورت مجازی هم برگزار شد، بر ضرورت بیان انتقادات در فضای دانشگاه تاکید و از انتقادات مطرح استقبال کردند. این سخنان قطعا بهانه خوبی برای ارزیابی تغییرات حاصل شده در فضای دانشگاهی طی هفت سال گذشته و همزمان با دولت‌های یازدهم و دوازدهم است.

قابل انکار نیست که در دولت روحانی فضای دانشگاه به طور کلی از آن فضای امنیتی که در دولت احمدی‌نژاد شکل گرفته بود، فاصله گرفت و تا حد بسیاری تعدیل شد. در دولت اول البته از آنجا که دولت در مسیر وعده‌ها عمل می‌کرد و گشایش‌هایی در عرصه سیاست داخلی و خارجی احساس می‎شد، نقد چندانی در کار نبود. در دولت دوم اما وضعیت تا اندازه‌ای تفاوت داشت.

دولت‌های یازدهم و دوازدهم هیچ وقت مانعی برای انتقاد از دولت ایجاد نکرد و ما موردی را سراغ نداریم که به خاطر انتقاد از دولت روحانی به مشکل برخورد کرده باشد. رقبای دولت که در دانشگاه حاشیه امن بیشتری دارند اما خیلی مایل بودند که چنین شود.

به هر حال بعد از آنکه در دولت دوم حامیان دولت و کسانی که به روی کار آمدن دولت کمک کرده بودند – که دانشگاه نیز در این گروه جای می‌گیرد – به دلایل عدیده‌ای دچار سرخوردگی شدند، انتقاداتی مطرح بود. نکته قابل توجه اما این بود که منتقدان دولت از یک سو می‌دانستند که بیان انتقادات مورد استفاده یا سوءاستفاده جریانات مخالف دولت قرار خواهد گرفت و از سوی دیگر در شرایط دلسرد‌کننده‌ای قرار داشتند که بیان نقدهای خود را مثمرثمر نمی‌دیدند.

بنابراین می‌توان گفت که در دولت روحانی در دانشگاه نیز به تبع عرصه فعالیت سیاسی با یک رکود مواجه بودیم. کرونا هم که مزید بر علت شد و  فضا را تحت‌تاثیر قرار داد. اکنون در شرایطی قرار داریم که به خاطر فضای کرونایی حاکم بر همه دنیا، کشور ما و البته دانشگاه نیز تحت تاثیر قرار گرفته است. توجه داشته باشید که خود مکان دانشگاه و ویژگی‌های آن بر میزان گفت‌وگوها، کنش‌ها و واکنش‌ها و نقدها می‌افزاید. اکنون اما اساسا فضای گفت‌وگو در دانشگاه مهیا نیست و نقدی هم صورت نمی‌گیرد. اگر هم قرار بر نقد باشد، قاعدتا در فضاهای مجازی رخ می‌دهد. البته با توجه به اینکه تشکل‌ها و انجمن‌های دانشجویی امکان کنار هم نشستن و برگزاری جلسه و گفت‌وگو را کمتر دارند، دانشگاه و فضای نقادانه آن دچار نوعی رکود شده است.

شاید برخی گمان کنند که قرار گرفتن در سال انتخابات، هیجان و شور را به دانشگاه برگرداند اما بعید است و تصور می‌شود این دلسردی و سرخوردگی که حاصل آن طرح مکرر سوال «این فعالیت‌ها چه فایده‌ای دارد؟» است، ادامه خواهد داشت مگر آنکه تغییراتی قابل توجه در عرصه سیاست رخ دهد و گشایش‌هایی ایجاد شود. اگر شاهد چنین تحولاتی که البته وقوع آن چشم‌انداز روشنی ندارد، نباشیم، نباید انتظار داشت که دانشگاه نیز از این رکود موجود خارج شود.

ناگفته نماند که عالم سیاست، عالم ممکنات است و نباید ناامید بود. اگر در عرصه سیاست داخلی و یا نظام بین‌الملل تغییراتی ایجاد شود که احساس گشودگی را به جامعه بدهد، فضای دانشگاهی نیز گشوده خواهد شد و شاهد فعال شدن تشکل‌ها و انجمن‌های دانشگاهی که نقد از دولت و سایر نهادها را همواره در دستور کار داشته‌اند، خواهیم بود.

* معاون وزیر علوم در دولت اصلاحات