کج‌دار و مریز اروپا تا انتخابات آمریکا
به گزارش جهان صنعت نیوز: انگلیس، آلمان و فرانسه در نامه‌ای به شورای امنیت گفته‌اند که به توافق هسته‌ای با ایران پایبند هستند و تعلیق تحریم‌ها علیه ایران، بعد از تاریخ ۲۰ سپتامبر ادامه خواهد یافت.
اینکه موضع اروپا و عدم همراهی اعضای شورای امنیت با آمریکا در ادامه تعلیق این تحریم‌ها چقدر اثرگذار بوده حداقل تا لحظه تنظیم این گفت‌وگو معلوم نیست و باید منتظر ماند و دید که آیا آمریکا دست به اقدام یکجانبه‌ای علیه ما می‌زند یا خیر؟ مهم‌تر اینکه اگر اقدام یکجانبه داشت و تحریم‌ها را برگرداند، واکنش ایران چیست و در نهایت کار به کجا می‌رسد؟ قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین و تحلیلگر مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگویی با«جهان صنعت نیوز» به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.
– سه کشور اروپایی در بیانیه‌ای حمایت خود از برجام را اعلام کردند. رویکرد اروپا در حفظ برجام را از ابتدا تاکنون چطور ارزیابی می‌کنید؟
هدف و منافع اروپا در حفظ برجام است. به هر حال اروپا مبتکر مذاکرات هسته‌ای با ایران – از ابتدا تا امروز – بوده است و پرستیژ او در این است که دستاورد این مذاکرات طولانی که با مدیریت و کمک اروپا صورت گرفت و به یک توافق بین‌المللی که توانست قطعنامه‌های فصل هفتم را از طریق دیپلماسی به یک سرانجامی برساند، باقی بماند.
– اقدامات اروپا در جهت حفظ برجام چقدر موثر بوده است؟
مساله این است که دو طرف درگیر یعنی ایران و آمریکا سیاست‌های خودشان را دارند. آمریکایی‌ها در زمان اوباما در حفظ برجام تعلل کردند و بعد هم که آقای ترامپ آمد، به کلی از برجام خارج شدند. تلاش اروپا در همه این مدت این بوده که اگر از نظر اجرایی نمی‌تواند برجام را حفظ کند، حداقل روی کاغذ و از نظر حقوقی این کار را کند. برای حفظ این توافق نیز به ایران توصیه می‌کرد از برجام خارج نشود چون منافع ایران، اروپا، روسیه و چین در این نبود که ایران از برجام خارج شود. دلیلش نیز این بود که به محض خروج ایران از برجام، عملا خواسته دولت ترامپ محقق می‌شد و با سقوط برجام، قطعنامه‌های علیه ایران احیا می‌شد و بحران به نقطه صفر و البته با شدت بیشتر برمی‌گشت. بنابراین اروپا تاکنون تلاش خود را کرده است که برجام را حفظ کند.
– در زمینه اجرای برجام اما اروپا تلاش قابل ملاحظه‌ای نداشت.
ارزیابی اینکه اروپا چقدر توانست به تعهدات خود عمل کند، بستگی به توانایی و امکانات اروپایی‌ها دارد. اروپا در سطح اتحادیه هم درباره برجام اجماع نداشت و برخی از اعضای اتحادیه اروپا به سیاست‌های آمریکا و برخی هم به آلمان و فرانسه – انگلیس هم بعد از این دو کشور و در حدی حامی برجام بوده است – نزدیک بودند. اروپا در این وضعیت باید برای حفظ و اجرای برجام تلاش می‌کرد.
تلاش اروپا اکنون هم این است که با وجود فشار آمریکا از بین رفتن برجام را نپذیرد و مانع از فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران شود.
– این مقاومت اروپا در مقابل آمریکا تا کی ادامه دارد و چقدر جواب می‌دهد؟
شاید صبر اروپایی‌ها حداقل تا انتخابات آمریکا و روشن شدن تکلیف آن ادامه یابد. اگر در این انتخابات ترامپ ببازد وضعیت جدیدی ایجاد می‌شود و احتمالا اروپایی‌ها و آقای بایدن می‌توانند به یک توافق برسند و برای ادامه مذاکرات با ایران یک ائتلاف جدید بسازند. در این صورت حتما با در نظر داشتن موضوعاتی مثل مسائل موشکی، حقوق بشر و مسائل خاورمیانه خواستار مذاکره جدید با ایران می‌شوند.
اگر هم ترامپ در این انتخابات پیروز شود، وضعیت پیچیده خواهد بود و کسی مایل نیست که شاهد آن باشیم. البته غیر از اسراییل، عربستان و کشورهای خلیج‌فارس که از ابتدا مخالف برجام بودند.
– اروپا در مقطع فعلی چقدر موفق خواهد بود؟ می‌توانند این وضعیت را تا انتخابات آمریکا حفظ کنند یا ممکن است فشارهای ترامپ به نتیجه برسد و همین جا شکل حقوقی برجام را هم از دست بدهند؟
این بستگی به طرف ایرانی دارد. اگر طرف ایرانی اقدامی کند که نقض آشکار برجام باشد و مفهوم خروج از برجام را داشته باشد، قاعدتا طرف اروپایی دیگر نمی‌تواند به این سیاست خود ادامه دهد و ناگزیر خواهد شد که به خواسته آمریکا یعنی بازگشت تحریم‌ها، فروپاشی برجام و احیای قطعنامه‌های قبلی رضایت دهد. در غیر این صورت وضعیت قدری پیچیده خواهد بود زیرا در شرایط فعلی از نظر سازمان ملل، شورای امنیت و طرف اروپایی- به دلیل اینکه آمریکا از برجام خارج شده- آمریکا قادر نیست مکانیسم ماشه را فعال کند.
اگرچه آمریکا می‌تواند طی یک اقدام یک‌طرفه موجب احیای ماشه شود. یعنی ممکن است بیانیه‌ای صادر و اعلام کند که تحریم‌ها علیه ایران برگشته و هر کسی که با ایران مبادله داشته باشد، تحریم ثانویه خواهد شد. این نیز اتفاق جدیدی به نظر نمی‌رسد زیرا آمریکا قبلا تحریم‌ها را نه فقط در حوزه تحریم‌های تسلیحاتی بلکه در سایر موارد مثل تجارت کالا، نفت و نقل و انتقال پول برگردانده بود. اکنون فقط ممکن است تلاش کند حلقه را شدید‌تر کند. این سیاست آنان سه سال اخیر بوده است اما از نظر حقوقی به نظر نمی‌رسد که کاری بتوانند انجام دهند زیرا هیچ اجماعی علیه ایران شکل نگرفته و آمریکا هم قادر نیست جلسه شورای امنیت را تشکیل دهد تا در آن جلسه مثلا قطعنامه جدیدی به نفع برجام صادر شود و آمریکا با وتو آن، تحریم‌ها را برگرداند. به نظر نمی‌رسد که آمریکا ۹ عضو را با خود همراه کرده و جلسه شورای امنیت تشکیل شود.
– ولی اگر دست به اقدام یکجانبه‌ای بزند ممکن است ایران هم واکنش نشان داده و وارد آن وضعیت پیچیده‌ای که اشاره کردید و کاری هم از اروپا ساخته نیست بشویم. همین حالا مجلس به دنبال طرح سه‌فوریتی اقدام متقابل در برابر آمریکاست.
این مساله کاملا به واکنش ایران بستگی دارد. اگر واکنش ایران هوشمندانه باشد و اجازه ندهد که آمریکا موفق به فروپاشی برجام شود، شرایط فعلی ادامه می‌یابد.
– ماندن در شرایط فعلی چه سودی برای ما دارد. وقتی آمریکا از برجام خارج شد هم همه این حرف‌ها را زدیم و ایران هم هوشمندانه در برجام ماند. اما حاصل شرایط سخت و تحریمی کنونی است. حفظ برجام روی کاغذ دیگر چه اهمیتی دارد؟
فراموش نکیند که مساله ایران اساسا یک مساله امنیتی است. درست است که تحریم‌ها سر جای خود است اما اگر ایران به شورای امنیت رفته و اجماعی علیه ایران صورت بگیرد، ممکن است از بند ۴۱ بند ۴۲ منتقل شویم و در آن صورت آمریکا برای اقدامات اجرایی و حتی نظامی مشروعیت خواهد داشت.
در حال حاضر اقدامات آمریکا از نظر بین‌المللی مشروعیت ندارد اما اگر برجام سقوط کند و ایران به تحریم‌های سابق، اقدامات آمریکا مشروعیت بین‌المللی پیدا می‌کند و بعید نیست که کشورهای دیگری هم به آمریکا بپیوندند و یک جبهه جهانی علیه ایران تشکیل شود. حالا شاید کشورهایی مثل روسیه و چین به آمریکا نپیوندند اما اقدامی هم نخواهند کرد. شبیه اقدامی که در ارتباط با عراق یا لیبی کردند.
ما نباید چنین فرصتی را در اختیار آمریکا بگذاریم تا اقداماتش علیه ایران مشروعیت بین‌المللی پیدا کند. در وضعیت فعلی اقدامات دولت در آمریکا مشروعیت چندانی ندارد و مخالفت‌هایی با آن وجود دارد اما اگر ایران از برجام خارج شود در داخل آمریکا و بعد هم در جهان یک اجماع شکل می‌گیرد و به دنبال آن آمریکا خواهد توانست یک ائتلاف نظامی، اقتصادی و بین‌المللی علیه ایران شکل دهد.
– به این ترتیب خوش‌بینانه‌ترین حالت حفظ وضع موجود است و آن پیروزی‌ای که آقای روحانی به آن می‌بالد ماندن در همین وضعیت موجود است.
بله، این هم در شرایطی است که ایران اقدام غیرطبیعی انجام ندهد و تندروها موفق نشوند سیاست فعلی را عوض کنند. در واقع اگر یک اشتباه محاسباتی صورت نگیرد قادر به حفظ وضع موجود هستیم اما اگر نسنجیده اقدام شود، شرایط تغییر خواهد کرد. منافع ایران نیز فعلا در این است که با اروپا همراهی و در چارچوب سیاست‌های آنان برای حفظ برجام تلاش کند. حداقل تا وقتی که دوره ترامپ تمام و تکلیف انتخابات آمریکا روشن شود.
اگر ایران این فرصت را در اختیار ترامپ نگذارد، شاید شانس او نیز برای انتخاب شدن مجدد کاهش یابد اما اگر شرایط بحرانی شود احتمال افزایش آرای ترامپ وجود دارد.
اخبار برگزیدهسیاسی
لینک کوتاه :