سناریوی خلق پول

به گزارش جهان صنعت نیوز:  محاسبات آماری نشان می‌دهد که حجم نقدینگی تا پایان شهریور ماه به ۲۸۵۵ هزار میلیارد تومان رسیده، به این ترتیب طی مدت یادشده ۳۸۳ هزار میلیارد تومان به رقم نقدینگی افزوده شده است. با توجه به آنکه نقدینگی توالی رشد خود را طی هفت سال اخیر حفظ کرده احتمال اینکه خلق پول در نیمه دوم سال سرعت بگیرد دور از انتظار نخواهد بود. در این صورت سناریوی خلق پول می‌تواند به عنوان یک عامل برهم‌زننده ظاهر و در کنار نرخ ارز، به عنوان دومین عامل مخرب اقتصادی، پازل گرانی و افزایش قیمت کالاها و خدمات مصرفی را تکمیل کند.

مطابق تازه‌ترین آمار اعلامی از سوی رییس بانک مرکزی نقدینگی رشد ۵/۱۵ درصدی و پایه پولی رشد ۴/۵ درصدی در نیمه نخست سال داشته‌اند. به گفته عبدالناصر همتی، محدود شدن رشد پایه پولی نشانگر ایستادگی بانک مرکزی برای کنترل رشد پول پرقدرت در جامعه است. با توجه به آنکه پایه پولی در بهار امسال رشد ۸/۸ درصدی را تجربه کرده بود به نظر می‌رسد ابزارهای به کار گرفته شده از سوی بانک مرکزی توانسته پایه پولی را در مسیر کاهشی قرار دهد. در عین حال نقدینگی روند رو به رشد خود را تداوم بخشیده و در قیاس با آمار شش ماهه نقدینگی در فاصله سال‌های ۹۲ تا ۹۸ به رشد بالاتری دست یافته است. این میزان رشد نقدینگی در شش ماهه نخست سال توانسته رقم نقدینگی را به ۲۸۵۵ هزار میلیارد تومان برساند. به این ترتیب طی مدت یاد شده ۳۸۳ هزار میلیارد تومان به رقم نقدینگی اضافه شده است.

با توجه به رقم نقدینگی می‌توان دو سناریو را برای نیمه دوم سال مطرح کرد. در سناریوی اول فرضیه دست‌درازی دولت به منابع بانک مرکزی به منظور جبران کسری بودجه مطرح می‌شود. بر اساس برآوردهای انجام شده حجم کسری بودجه از ۱۵۰ هزار تا ۲۰۰ هزار میلیارد تومان متغیر است که در هر دو حالت دولت نیازمند منابع هنگفتی برای جبران این میزان کسری است. سیاستگذار در راستای تامین کسری بودجه به ابزارهای متنوعی همچون انتشار اوراق بدهی دولتی، فروش دارایی‌ها و اموال دولتی و عرضه گسترده سهام شرکت‌های دولتی در بازار سرمایه و همچنین گسترش پایه‌های مالیاتی روی آورده است. با این حال هیچ‌یک از برآوردهای انجام شده صحت کفایت درآمدهای حاصله از محل اجرای این قبیل سیاست‌ها را تایید نمی‌کند. در مقابل اما گمانه‌زنی‌های بسیاری در خصوص استقراض از بانک مرکزی برای این منظور مطرح می‌شود که تسعیر ریالی منابع ارزی صندوق توسعه ملی از جمله آنهاست.

بانک مرکزی اخیرا و در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که اقدام دولت برای برداشت از منابع صندوق توسعه ملی مصداق بارز خلق پول است، از همین رو یکی از ریشه‌های اصلی افزایش حجم نقدینگی اصرار دولت بر تامین مالی از این محل است. با توجه به آنکه منابع درآمدی دولت در نیمه دوم سال نمی‌تواند کفاف هزینه‌هایش را بدهد پیش‌بینی می‌شود که رویکرد دولت در تامین مالی از محل خلق پول تداوم یابد. بنابراین می‌توان سناریوی اول را سناریوی خلق پول نامید که با چند نتیجه مشخص همراه است. در گام نخست گردش پول در بازارهای مالی و سرعت دست به دست شدن نقدینگی در میان افراد بیشتر می‌شود که نشانه اصلی بی‌ثباتی در بازارهای اقتصادی و افزایش قیمت‌هاست. در این شرایط پیش‌بینی می‌شود نرخ تورم نیز روند رو به رشدی به خود بگیرد تا در نیمه دوم سال شاهد افزایش وسیع‌تر قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارها باشیم. این سناریو در کنار مساله گرانی نرخ ارز می‌تواند گمانه‌زنی‌ها در خصوص پیشروی قیمت‌ها را تقویت کند. از این رو پیش‌بینی می‌شود که در نیمه دوم سال افزایش شدید و بی‌سابقه‌ای را در نرخ تورم تجربه کنیم که درست برخلاف هدف‌گذاری تورمی بانک مرکزی است.

مطابق آخرین آمار اعلامی نرخ هر دلار آمریکا در بازار غیررسمی از ۳۰ هزار تومان نیز بیشتر شده که رکوردی تاریخی در نوع خود محسوب می‌شود. گرانی دلار به بازار طلا و سکه نیز سرایت کرده تا شاهد معامله سکه با قیمتی ۱۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تومانی باشیم. با توجه به آنکه بازده بالای بازار ارز و سکه می‌تواند باعث افزایش انگیزه سرمایه‌گذاران برای ورود به این دو بازار مالی باشد، تداوم رشد نقدینگی می‌تواند به معنای تداوم روند افزایش قیمت دلار و سکه باشد. با توجه به آنکه ارزش پول ملی بر اساس نرخ دلار سنجیده می‌شود انتظار می‌رود که در نیمه دوم سال شاهد افت بیشتر ارزش پول ملی و کاهش شدیدتر قدرت خرید خانوارها باشیم. رییس بانک مرکزی در واکنش به وضعیت نگران‌کننده بازار اعلام کرده «با افزایش نرخ ارز در چند هفته اخیرکه در مورد دلایل آن به موقع خود توضیح خواهم داد، هجمه‌های سازمان‌یافته و بعضا با هدف‌های خاص، علیه بانک مرکزی آغاز شده است.»

وی اعلام کرده «این روزها بعد از طرح مکانیسم ماشه، اخباری در مورد قطع کامل ارتباط نظام مالی ایران مطرح می‌شود، فارغ از قابلیت عملیاتی داشتن و میزان تاثیر عملی آن، متاسفانه تاثیر روانی آن دربازار ارز سایه افکنده است، در حالی که درمقابل آن، خبرهای مثبتی از منابع مسدودی دارم. با وجود  سختی‌ها و دشواری‌ها، کنترل نرخ ارز دغدغه مهم بانک مرکزی است و مردم مطمئن باشند بانک مرکزی بدون توجه به حواشی به تلاش خود برای ثبات‌سازی بیشتر در بازارها و عبور مطمئن از آخرین مراحل فشار حداکثری، ادامه خواهد داد.» اگرچه صحبت‌های رییس بانک مرکزی می‌تواند حامل پیام‌های امیدوار‌کننده‌ای در خصوص بازگشت ارز به کشور و تقویت طرف عرضه بازار باشد، با این وجود واکنش بازار ارز به صحبت‌های رییس بانک مرکزی حرکت دوباره بر مسیر افزایش قیمت بوده است.

اما در کنار این سناریوی نگران‌کننده می‌توان موضوع را از منظر دیگری بررسی کرد. آن‌طور که رییس بانک مرکزی اعلام کرده استفاده از ابزارهای نوین پولی در راستای کنترل نقدینگی تداوم خواهد یافت. به گفته عبدالناصر همتی، «با توجه به تعدیل اصلاح انجام شده در نرخ سپرده قانونی که به خاطر مساعدت به بانک‌ها در پرداخت وام‌های کرونا انجام شده بود و همچنین اقدامات احتیاطی که به زودی دنبال خواهد شد، در ادامه سال شاهد تعدیل نرخ رشد نقدینگی خواهیم شد. همچنین مدیریت نرخ سود به عنوان ابزار اصلی کنترل تورم دنبال خواهد شد.» در صورتی که سیاستگذار پولی قادر باشد در برابر اصرار دولت به استفاده از منابع بانک مرکزی مقاومت کند و ابزارهای در دست را به منظور تامین مالی دولت مورد استفاده قرار دهد می‌توان در خصوص توقف رشد نقدینگی و همچنین نرخ تورم ابراز امیدواری کرد.

بنابراین در سناریوی دوم می‌توان به مساله اجرای عملیات بازار باز و استفاده از ظرفیت‌های پولی در راستای کنترل پایه پولی اشاره کرد و آن را یکی از سیاست‌های کلیدی در مقابله با افزایش قیمت‌ها دانست. در این شرایط می‌توان هم از بزرگ‌تر شدن غول نقدینگی جلوگیری کرد و هم از افزایش سرعت گردش پول در بازارهای موازی. در این حالت می‌توان ترمز رشد قیمت‌ها را کشید تا سیاستگذار بتواند به هدف‌گذاری تورمی ۲۲ درصدی‌اش نائل شود. با این حال لازمه تحقق این موضوع عدم دست‌درازی دولت به منابع بانک مرکزی است در غیر این صورت مسیر هر دو متغیر نقدینگی و تورم تغییر و تحقق سناریوی نخست را ممکن می‌کند.