سمت و سوی بازار سرمایه در سایه انتخابات آمریکا

علیرضا کدیور *  یکی از مهم‌ترین نکاتی که در کلیت بازارهای سرمایه جهان از جمله بازار سرمایه ایران نقشی اثرگذار دارد بحث «انتظارات» است. به عبارت دیگر سرمایه‌گذاران از روند آتی اتفاقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی داخلی و خارجی انتظاراتی دارند که برآیند آن نقش پررنگی در روند بازارهای سرمایه ایفا می‌کند.

انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در آبان‌ماه و نتایج احتمالی آن نیز گونه‌ای از همین انتظارات در میان سرمایه‌گذاران است که طبعا در بازار سرمایه ایران نیز اثرگذار است. نکته‌ای که در مورد انتخابات آمریکا و نتیجه آن قابل توجه است به موضع‌گیری‌های دو کاندیدای فعلی در قبال ایران باز‌می‌گردد. دونالد ترامپ- رییس‌جمهوری فعلی آمریکا- طی چهار سال گذشته ما را به خوبی با مواضع و سیاستگذاری‌های خود آشنا کرده و مواضع او را در مورد آینده نیز شنیده‌ایم.

در مقابل، رقیب او- جو بایدن- نیز وعده‌هایی را مطرح کرده مبنی بر اینکه ممکن است تحت شرایطی به توافق هسته‌ای با ایران بازگردد. بر این اساس انتظاراتی که در حال حاضر اغلب فعالان اقتصادی و دیگر افراد در ایران مطرح می‌کنند بر این مبناست که اگر ترامپ رییس‌جمهور شود احتمالا ما با روند پرتنشی در سیاست خارجی روبه‌رو خواهیم بود، تحریم‌ها حتی نسبت به شرایط فعلی تشدید خواهد شد و محدودیت‌های بیشتری برای اقتصاد کشور ایجاد می‌شود. همچنین گفته می‌شود در صورتی که جو بایدن برنده انتخابات باشد، این انتظار وجود دارد که دست‌کم در برخی حوزه‌ها با یکسری گشایش‌ها مواجه باشیم اما اینکه این گشایش‌ها چه میزان خواهد بود اکنون نمی‌توان آن را برآورد کرد.

بر این مبنا ما در یک سمت، تشدید وضعیت فعلی و افزایش محدودیت‌ها را انتظار می‌کشیم و در سمت دیگر نیز منتظر کاهش آنها و ایجاد گشایش‌هایی هستیم. حالت اول به معنای آن است که احتمالا رشد نرخ ارز را تجربه خواهیم کرد و دیگری به این معناست که احتمالا نرخ ارز در بازار ما کاهشی خواهد شد که در این صورت نیز این روند در کوتاه‌مدت و بیشتر به واسطه انتظارات رخ خواهد داد نه به واسطه اینکه قرار است اتفاقات واقعی و عملی بیفتد. از سوی دیگر طبیعتا در این میان رشد نرخ ارز می‌تواند برای دسته‌ای از شرکت‌های حاضر در بازار سرمایه ایران آثار مثبتی به ارمغان بیاورد و برای دسته‌ای دیگر نیز آثار منفی در پی داشته باشد.

در شرایط عکس این حالت نیز چنین است که کاهش نرخ ارز و گشایش‌های اقتصادی نیز برای دسته‌ای از شرکت‌ها تاثیرات مثبت و برای دسته‌ای دیگر آثار منفی به همراه دارد. اما برآیند وضعیت بازار سرمایه ما به نحوی است که در مجموع این رشد نرخ ارز است که می‌تواند اثر مثبت‌تری بگذارد و در مقابل ممکن است حتی کاهش نرخ ارز تا حدی منفی عمل کند. اما به عقیده من حتی در صورتی که بایدن پیروز انتخابات باشد، بعد از شوک اولیه ناشی از نتیجه انتخابات آمریکا نرخ ارز در کشور همچنان خیلی کاهشی نخواهد داشت. همان‌طور که گفتم در کوتاه‌مدت به واسطه ایجاد خوش‌بینی و انتظارات مثبت در جامعه ممکن است با یک افت مقطعی در نرخ ارز مواجه باشیم اما به دو دلیل کاهش پایدار نرخ ارز در کوتاه‌مدت رخ نخواهد داد؛ نخست اینکه بروز واقعی اتفاقات مثبت مورد انتظار زمان خواهد برد.

دوم اینکه تجربه نشان داده حتی اگر آن اتفاقات مثبت هم رخ دهد معمولا ما یک بیش‌واکنش یا Over Reaction را در اقتصادمان از سمت جامعه خواهیم داشت که می‌تواند در فاصله کوتاهی تعدیل و اصلاح شود. به هر روی نمی‌توان اثرگذاری متغیر دلار بر بازار سرمایه ایران را نادیده انگاشت. حتی در مدت اخیر هم که مباحثی درباره پشت کردن بازار سرمایه به دلار مطرح بود شاهد آن بودیم که به ویژه در شرکت‌های صادرات‌محور مانند پتروشیمی‌ها، معدنی‌ها و فلزی‌ها افزایش تقاضا و رشد قیمت صورت گرفته است. اما اینکه با وجود رشد نرخ دلار کلیت بازار سرمایه در این مدت همچنان به سمت پایین میل داشت را می‌توان در دو نکته جست‌وجو کرد؛ نخست اینکه احتمالا به واسطه برخی سیاست‌های بانک مرکزی در بازار ارز، نرخ دلار به صورت مقطعی کاهش داشته است.

دوم اینکه اگر یک روز نرخ ارز رشد داشته باشد و به سطح جدیدی برسد طبیعتا قرار نیست همان لحظه آثار آن را ببینیم بلکه این اتفاق می‌تواند با تاخیر اثر خود را در بازار بگذارد. این اثرگذاری متاخر نیز به چند دلیل رخ می‌دهد؛ نخست اینکه ممکن است سرمایه‌گذاران بخواهند اطمینان یابند که آیا این سطوح قیمتی جدید قابل دوام است یا خیر؟ دوم اینکه ممکن است در حال حاضر به دلیل وضعیتی که ما طی یکی، دو ماه گذشته در بازار داشتیم و شاهد خروج نقدینگی بودیم نوعی بی‌اعتمادی نسبت به متغیرها، سیاست‌ها و روند بازار ایجاد شده باشد و تا زمانی که این اعتماد دوباره به صورت کلی به بازار ما بازگردد زمان خواهد برد. اما از منظر کلی اگر نرخ ارز در میان‌مدت و بلندمدت در سطوح بالا تثبیت شود قطعا آثار مثبت آن را دست‌کم در شرکت‌های صادرات‌محور خواهیم دید.

* تحلیلگر بازار سرمایه