قابلیت‌های پویا راهکاری برای رفع اینرسی سازمان‌های دولتی
امین ندائی * در شرایط فعلی، عدم اطمینان نسبت به آینده افزایش یافته و محیط کسب‌و‌کار بیش‌ازپیش به دلیل رشد سریع تکنولوژی، افزایش رقابت میان سازمان‌ها، افزایش تنوع در محصولات و خدمات و تغییر در نیازهای مشتریان، پیچیده شده است. این پیچیدگی سبب استهلاک و ناکارآمدی توانمندی‌های سازمان شده و امکان تقلید آن را توسط سازمان‌های رقیب افزایش می‌دهد که این مساله به‌نوبه خود، کاهش توان رقابت‌پذیری سازمان را در پی خواهد داشت. بنابراین، سازمان‌ها نیاز دارند برای بقا در محیط رقابتی به‌طور مستمر توانمندی و شایستگی‌های خود را متناسب با تغییرات محیطی، کارآمد و به‌روز نگه دارند.
این پیچیدگی و ابهام در محیط، به‌گونه‌ای دیگر و چه‌بسا بیشتر، سازمان‌های دولتی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و با توجه به اینکه سازمان‌های یادشده بسترساز رشد و توسعه اقتصادی کشور و از ابزارهای مهم اجرای فعالیت‌ها و وظایف دولت‌ها محسوب می‌شوند، ناکارآمدی آن‌ها، مشکلات متعددی را برای سیستم حکمرانی یک کشور به همراه خواهد داشت. سازمان‌های دولتی با توجه به محدودیت‌های ناشی از کمبود بودجه که اکثر اوقات با آن مواجه هستند، تنوع و تعدد گروه‌های ذینفع و همچنین نارضایتی ارباب‌رجوع از کیفیت خدمات ارائه شده توسط این سازمان‌ها، نسبت به بخش خصوصی، نیاز بیشتری به کارآمدی فرآیندهای خود دارند. سازمان‌های دولتی به دلیل تغییرات فراوان در خط‌مشی‌ها، تحمیل افق زمانی کوتاه‌مدت به‌واسطه سیکل‌های انتخاباتی و همچنین، نرخ بالای جابه‌جایی میان مدیران انتخابی و انتصابی از توانایی لازم برای درک محیط به‌منظور انطباق کارآمد با الزامات آن و بهره‌برداری صحیح و بهنگام از فرصت‌های مربوط به آن برخوردار نیستند. ناتوانی در درک بهنگام و صحیح محیط و تغییرات آن باعث می‌شود این سازمان‌ها نتوانند به خوبی خود را با تغییرات محیطی همگام سازند و با استفاده از پتانسیل‌های خارج از سازمان، توانمندی‌های خود را تجدید و به روز کنند که این موضوع سبب ایجاد یک چرخه ناکارآمدی در سازمان‌ها شده و خلق ارزش برای ذینفعان را با مشکل مواجه خواهد کرد.
بنابراین کلید اصلی موفقیت سازمان‌های دولتی، بازسازی توانمندی‌های فعلی متناسب با تغییرات محیطی و همچنین ایجاد ظرفیت‌های جدید به‌منظور خلق بیشترین ارزش برای ذینفعان است. در همین راستا یکی از بهترین راهکارها ایجاد و توسعه قابلیت‌های پویا در سازمان‌های دولتی است. قابلیت‌های پویا در مفهوم عام، توانایی سازمان برای تغییر، ساخت، یکپارچه‌سازی و به‌روزرسانی توانمندی‌ها و شایستگی‌های خود به‌منظور فائق آمدن بر تحولات محیط پیرامون است. به‌عبارت‌دیگر قابلیت‌های پویا الگوهایی از فعالیت‌های سازمانی محسوب می‌شود که با بهبود اثربخشی توانمندی‌ها، شایستگی‌ها و منابع سازمان متناسب با محیط، رضایت ذینفعان را در بلندمدت به ارمغان می‌آورد. در سازمان‌های دولتی قابلیت‌های پویا با ایجاد سازوکاری برای درک فرصت‌ها و تهدیدهای محیط، کارآمدی سازمان را برای ایجاد ارزش عامه افزایش می‌دهد که این به‌نوبه خود در عین حفظ مشروعیت، با بهبود رضایت ذینفعان، مقبولیت را نیز برای این سازمان‌ها در پی خواهد داشت.
در کشور ما نیز توجه به قابلیت‌های پویا به دلیل وجود اینرسی در فرآیندهای سازمان‌های دولتی بیش‌ازپیش اهمیت می‌یابد. اینرسی موجود در فرآیندهای سازمان‌های دولتی یا همان تمایل به حفظ وضع موجود و مقاومت در برابر تغییر، توانایی این سازمان‌ها را برای درک الزامات، تغییرات، تهدیدات و فرصت‌های محیطی کاهش داده است. بنابراین توجه به قابلیت‌های پویا که می‌تواند اینرسی سازمان‌های دولتی را متناسب با محیط کاهش دهد، ضروری به نظر می‌رسد. این اینرسی از عوامل مختلفی سرچشمه می‌گیرد و پیامدهای متفاوتی را در پی دارد. منشأ اصلی آن، استفاده مجدد از دانش گذشته برای حل مسائل و مشکلات جدید در سازمان‌های دولتی است. سازمان‌های دولتی در ایران همواره با این انتقاد روبه‌رو هستند که چرا از روش‌ها و رویه‌های تکراری در انجام امور استفاده می‌کنند و دچار یک نوع سکون و ایستایی هستند. سازمان‌های دولتی اغلب برای صرفه‌جویی در زمان و پرهیز از ریسک به‌کارگیری شیوه‌ها و رویکردهای حل مساله جدید، از رویکردهای روتین بهره می‌گیرند. به همین دلیل در این سازمان‌ها، فرآیندها ایستا و یکنواخت باقی می‌مانند مگر اینکه ادامه وضعیت موجود دیگر امکان‌پذیر نباشد. دلیل و منشأ ایجاد دانش ایستا و تجارب منسوخ شده، استفاده از همین راه‌حل‌های تکراری و رویکردهای قدیمی است. بر همین اساس دیده می‌شود که سازمان‌های دولتی برای تغییر و تحول از خود بی‌علاقگی نشان می‌دهند و نوعی اینرسی را در خود ایجاد می‌کنند.
یکی از راه‌های دستیابی به قابلیت‌های پویا با هدف رفع اینرسی موجود در سازمان‌های دولتی توسعه استراتژیک منابع انسانی است. توسعه استراتژیک منابع انسانی فرآیندی است که در آن توانمندی نیروی انسانی سازمان به‌منظور فائق آمدن بر نیازهای محیط در حال تغییر توسعه می‌یابد. به عبارتی با پیش‌بینی تغییرات آتی، کارکنان برای برخورد با مسائل آتی آماده می‌شوند. منابع انسانی توانمند، می‌تواند با تشخیص فرصت‌ها و تهدیدات محیطی، یادگیری و به اشتراک‌گذاری دانش و از همه مهم‌تر واکنش به‌موقع به نیازهای محیطی به توسعه قابلیت‌های پویا کمک کند. در سازمان‌های دولتی به دلیل عدم شناخت نیاز کارکنان، عدم توجه به شایسته‌سالاری، وجود رویکرد سنتی به حوزه منابع انسانی و بی‌توجهی مدیران به رشد و تعالی سازمان یا به توسعه استراتژیک کارکنان توجه نمی‌شود یا اگر هم توجهی شود مقطعی و سلیقه‌ای است، این عدم توجه یا توجه گذرا و مقطعی به ناتوانی سازمان در بهبود توانمندی‌ها و شایستگی‌های خود دامن می‌زند. بنابراین، با توسعه منابع انسانی با رویکردی استراتژیک که با نیاز سازمان در آینده و الزامات محیطی متناسب است، می‌توان امکان توسعه قابلیت‌های پویا را در سازمان‌ها افزایش داد. در همین راستا سازمان‌های دولتی نیز مانند سایر سازمان‌ها با تغییر ترکیب نیروی کار در آینده مواجه هستند. بنابراین باید دگرگونی‌های درونی و بیرونی سازمان در حوزه منابع انسانی و همچنین نیازهای در حال تغییر ذینفعان پیش‌بینی شود و متناسب با آن توانمندی‌های نیروی انسانی سازمان به‌منظور ایجاد ارزش برای ذینفعان توسعه یابد.
* کارشناس اداری و منابع انسانی
اخبار برگزیدهیادداشت
لینک کوتاه :