رفتار مردم و منطق اقتصادی
جهان صنعت نیوز| وقتی قیمت دلار سر به فلک کشید، وقتی این زمزمه برخاست که اقتصاد کشور در آستانه ریزش است، به یکباره مردم هجوم بردند به فروشگاه‌ها و کالاها. این اتفاق همزمان شده بود با داستان ونزوئلا؛ کشوری که از نظر اقتصاد سیاسی و مسیری که طی دو دهه اخیر پیموده، خیلی شبیه ایران است. در این شرایط تحلیلگران خبر از تورمی افسارگسیخته می‌دادند. هجوم مردم به فروشگاه‌ها انتقادات زیادی را موجب شد.
برخی شروع کردند به مقایسه شرایط ایران با نمونه‌های مشابه در کشورهای توسعه‌یافته که در آنها مردم از طریق نوعی خویشتنداری مانع از وخامت بیشتر شرایط شدند. طبیعی است که التهاب شهروندان و افزایش تقاضای ناگهانی آن خود زمینه کمبودهای بیشتر در بازار و احتمالا سودجویی‌های بیشتر را فراهم می‌کند. اما این انتقادات به شهروندان تا چه حد درست است؟
رفتار اقتصادی، یکی از مهم‌ترین موضوعات قابل تحلیل در جامعه به حساب می‌آید. احتمالا شایع‌ترین رهیافت در این زمینه آن چیزی است که کنش عقلانی خوانده می‌شود. درباره اینکه چه چیزی تعریف‌کننده عقلانیت است اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد اما مسلط‌ترین تعریف، عقلانیت را بر حسب منافع افراد تحلیل می‌کند. در اینجا فرد، در یک بازی با مجموع صفر مشارکت دارد و برای کاستن از هزینه‌ها و خسران‌هایش، مستقیم‌ترین شیوه برای رسیدن به اهدافش را انتخاب می‌کند. اما حتی این نوع از عقلانیت را آن چیزی تعیین می‌کند که می‌توان «منطق موقعیت» خواند یعنی تصمیمات و کنش‌های افراد وابسته است به اینکه چه برداشتی از کلیت میدان اقتصادی و سیاسی دارند. اگر نوعی اعتماد به سازوکارها و نهادهای موجود وجود داشته باشد، افراد حاضرند از منابع کوتاه‌مدت‌شان بگذرند، آن هم با این باور که سازوکارهای موجود وضعیت را به حالت نرمال و متعادل بازخواهد گرداند.
این برداشت از موقعیت و باور به تصمیم‌گیران خود مهم‌ترین مساله برای همراهی مردم است. اما شق دیگر داستان این است که تفسیر از موقعیت متفاوت باشد یعنی باوری به سازوکارهای مستقر وجود نداشته باشد و دورنمای اقتصادی مبهم و تاریک باشد. در این حالت عقلانیت مترادف می‌شود با تنها به فکر خود بودن.
مساله ما در ایران همین حالت دوم است. در این تصویر برای شهروند معمولی آسیب‌پذیر گریزی از حمله به کالاها نبود. وضعیت برای آنها نوعی «جنگ همه علیه همه» است. بی‌اعتمادی به نهادهای مستقر هم این باور را تشدید می‌کند. از این رو احتکار کالا برای خیلی از افراد مترادف است با عقلانیت؛ عقلانیتی که به وضوح و در نهایت به ضرر خود آنها و همگی ما می‌انجامد.
یادداشتلینک کوتاه :