قاچاق روزانه ۳۰ میلیون لیتر بنزین ایران
به گزارش جهان صنعت نیوز: ایران از سال ۹۷ به لحاظ تامین بنزین و گازوییل خودکفا شده و وارداتش را قطع کرده است. این اتفاق در پی تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس رخ داد و به گفته بیژن زنگنه وزیر نفت روزانه ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین و ۱۱۵ میلیون لیتر گازوییل تولید می‌شود. در نتیجه این تحول فروش بنزین به ونزوئلا در خرداد امسال انجام شد و توانست برای کشور ارزآوری داشته باشد.
در این میان کارشناسان معتقدند پاکستان نیز می‌تواند به مقصدی کلیدی برای صادرات بنزین و گازوییل ایران تبدیل شود زیرا با وجود اینکه پاکستان دارای ذخایر گازی خوبی است ولی عمده نیازهای خود در زمینه انرژی را خریداری می‌کند چرا که فقط امکان استخراج حدود ٧٠ تا ١٠٠ هزار بشکه نفت در روز را دارد و این مقدار تنها پاسخگوی ١٠ درصد مصارف داخلی پاکستان است. برای همین، قسمت اعظم نیازهای نفتی و فرآورده‌ای آن از طریق واردات تامین می‌شود. طبق آمار منتشرشده توسط سازمان تجارت جهانی در سال ٢٠١٨، نفت و سوخت‌های فسیلی اصلی‌ترین گروه کالایی در میان محصولات وارداتی پاکستان است و سرلیست ١٠ کالای وارداتی این کشور به شمار می‌آید.
طبق اعلام رسمی دستیار ویژه نخست‌وزیر پاکستان در امور تغییرات اقلیمی، این کشور در وضعیت فعلی ۷۰ درصد بنزین و ۴۰ درصد نیاز به گازوییل را از بیرون تامین می‌کند. بر این اساس پاکستان یکی از کشورهایی است که واردات بنزین و گازوییل جزو نیازهای ضروری‌اش محسوب می‌شود.
بر این اساس فروش بنزین و گازوییل ایران به پاکستان دارای ارزش‌ها و مزایایی برای هر دو کشور است که مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در گزارشی به آن پرداخته است .
۱- پاکستان کشوری است که بخش عمده نیاز خود به بنزین و گازوییل را از طریق واردات تامین می‌کند. قیمت این دو سوخت در این کشور نیز هم‌راستا با کاهش یا افزایش بهای نفت‌خام تعیین می‌شود. به همین دلیل اسلام‌آباد در برخی سال‌ها مجبور شده به خاطر افزایش قیمت جهانی نفت، قیمت سوخت را طی یک سال در دو، سه مرحله افزایش دهد.
به عنوان نمونه دولت پاکستان همزمان با شروع سال میلادی ٢٠٢٠ قیمت سوخت را افزایش داد و به این ترتیب قیمت بنزین در این کشور با افزایش ۶۱/۲ روپیه‌ای هر لیتر از ۲۰/۱۱۴ به ۸۱/۱۱۶ روپیه (معادل ٩۵٠٠ تومان در آن زمان) رسید. همچنین قیمت گازوییل و گاز مایع صنعتی نیز به ترتیب ۲۵/۲ و ۲۸/۲ روپیه افزایش یافت.
دولت پاکستان در سال ٢٠١٩ نیز چهار بار قیمت فرآورده‌های نفتی را افزایش داد به گونه‌ای که قیمت بنزین در آخرین روزهای سال ٢٠١٩ در مقایسه با قیمت سوخت در سال ٢٠١٨ افزایش ٢٠ درصدی داشت. پس از زمان آغاز بحران کرونا در جهان که موجب کاهش قیمت جهانی نفت شد، قیمت بنزین و دیگر سوخت‌ها در پاکستان نیز به صورت مرحله‌ای کم شد و اوایل خرداد ١٣٩٩ قیمت بنزین نسبت به دو ماه گذشته ۴٠ درصد کاهش یافت. البته این کاهش قیمت نه‌تنها باعث نشد قیمت دیگر اقلام ضروری در این کشور کاهش یابد بلکه بحران جدیدی در این کشور به وجود آمد بدین صورت که عرضه‌کنندگان سوخت در پاکستان و شرکت‌هایی که تا پیش از کاهش نرخ سوخت، ذخیره‌های بنزین، گازوییل و سایر فرآورده‌های نفتی را با قیمت سابق خریداری کرده بودند، حاضر به فروش این فرآورده‌ها با قیمت فعلی نشدند بنابراین آن را به میزان قبل عرضه نکردند در نتیجه، تقاضای بنزین به شدت افزایش یافت و همین امر موجب تشکیل صف‌های طولانی مقابل پمپ بنزین‌ها شد. پاکستان نیز ناچار به واکنش در این باره شد و دولت «عمران خان» نخست‌وزیر پاکستان دستور داد کمیته ویژه‌ای تشکیل شود چرا که «با وجود کاهش چشمگیر قیمت بنزین، ذخیره این سوخت در پاکستان به اندازه‌ای است که هیچ مشکلی در تامین نیاز مردم وجود ندارد». به باور دولت اسلام‌آباد «کم شدن عرضه سوخت در پمپ بنزین‌ها و شلوغ شدن برخی جایگاه‌ها نشان می‌دهد که عده‌ای بنزین را احتکار کرده‌اند.»
قاچاق گازوییل
۲- سال‌هاست که بخش قابل توجهی از بنزین و گازوییل ایران به کشورهای همسایه به ویژه به همسایه‌های شرقی قاچاق می‌شود و بخش عمده‌ای از نیاز پاکستان به انرژی از طریق قاچاق سوخت در ایران تامین می‌شود. بلوچستان و سند و پنجاب مهم‌ترین مراکز جذب سوخت قاچاقی از ایران هستند. مهم‌ترین مشخصه سوخت قاچاق‌شده از ایران ارزان بودن آن است. به همین علت است که حدود ٢۵ تا ٣٠ میلیون لیتر بنزین از ١١٠ تا ١٢٠ میلیون لیتر بنزین تولیدشده در ایران قاچاق می‌شود که رقم بسیار بزرگی است و خسارت مادی زیادی به کشور ما وارد می‌آورد. به همان میزان که قاچاق سوخت به ایران ضربه می‌زند، کشور پاکستان را نیز متضرر کرده است. این موضوع از قبل وجود داشته به گونه‌ای که طبق اعلام وزارت نفت پاکستان در سال ١٣٨۵ قاچاق «سوخت از ایران، این کشور را سالانه از ۵٠ تا ۶٠ میلیارد روپیه معادل صد میلیون دلار درآمد مالیاتی محروم کرد.» اما این ضرر و زیان فقط متوجه دولت پاکستان نیست بلکه عرضه‌کنندگان بنزین در پاکستان نیز از این موضوع ناراضی هستند. زیان آنها بابت ورود بنزین قاچاق از ایران به کشورشان به قدری قابل توجه است که انجمن معامله‌کنندگان نفت در پنجاب و سایر ایالت‌های شمال غربی پاکستان هشدار داده‌اند چنانچه دولت اقدامی در جهت ممانعت از قاچاق سوخت انجام ندهد این انجمن نیز در جهت توزیع سوخت ایرانی وارد عمل خواهد شد.
قیمت گازوییل در ایران لیتری ٣٠٠ تومان است که معادل ١٢ روپیه پاکستان است اما قیمت رسمی گازوییل در پاکستان ١٠١ روپیه است بنابراین گازوییل بیشترین سهم قاچاق سوخت از ایران به پاکستان را به خود اختصاص داده است. بعد از اجرای تحریم‌های آمریکا علیه ایران، قاچاق گازوییل از ایران به پاکستان نیز ۶٢ درصد افزایش یافته است.
طبق گزارشی که اخیرا کمیته نفت مجلس سنای آمریکا ارائه داده است، کل فروش گازوییل در پاکستان ۴/۱ میلیون تن طی ١٠ ماه در سال ٢٠١٩ کاهش یافت که دلیل آن افزایش قاچاق از ایران به پاکستان است. ضرر مادی‌‌ای که در پی قاچاق سوخت ارزان ایران به کشورهای همسایه نصیب کشور ما می‌شود نیز کاملا مشخص است. بنابراین پدیده قاچاق سوخت و آسیب‌های وارده از آن به هر دو کشور ایران و پاکستان همچنان پابرجاست و تا زمانی که نیاز پاکستان و افغانستان به سوخت ایران از راه قانونی برآورده نشود، قاچاق آن ادامه خواهد یافت. اهم آسیب‌های ناشی از قاچاق سوخت ایران به کشورهای همسایه غربی در جدول ۱ قابل مشاهده است.
۳- آلودگی هوا در پاکستان در سالهای اخیر اگرچه هنوز به بحران تبدیل نشده ولی به خاطر آنکه پاکستان آلوده‌ترین بنزین و گازوییل جهان را مصرف می‌کند، آلودگی هوا در این کشور در آستانه تبدیل شدن به بحران است. مهم‌ترین علت هم تداوم استفاده از سوخت‌های بی‌کیفیت مانند بنزین یورو٢ است که موجب شد عمران‌خان نخست‌وزیر پاکستان چهارم تیر ١٣٩٩ به مدیران و پالایشگاه‌های کشورش در خصوص اصلاح این روند هشدار جدی بدهد و بر اولویت واردات بنزین و گازوییل یورو-۵ در برنامه‌های دولت تاکید کند. شهرهای لاهور و کراچی اواخر پاییز و فصل زمستان سال گذشته بیشترین آلایندگی را تجربه کردند و تصاعدی بودن روند آلودگی هوا در پاکستان به خاطر استفاده و واردات سوخت‌های بی‌کیفیت به قدری جدی است که سازمان‌های بین‌المللی نسبت به پیامدهای خطرناک شرایط ناسالم هوا به دولت عمران خان هشدار داده‌اند. نخست‌وزیر پاکستان نیز اوایل تیر امسال ناخرسندی خود را از این موضوع و عملکرد نهادهای فعال در تامین بنزین ابراز کرد.
واردات بنزین باکیفیت، تسریع فرآیند درختکاری و برقی کردن ناوگان حمل‌و‌نقل شهری و بین‌شهری، سه راهکاری است که توسط «عمران خان» مطرح شد.
در همین راستا او دستور داد که از اول آگوست (١١ مردادماه) امسال در سراسر پاکستان به جای بنزین یورو ٢، بنزین یورو ۴ و ۵ وارد شود. این دستور تاریخی عمران‌خان یک‌شبه صادر نشد. او سال گذشته به پالایشگاه‌های نفتی در پاکستان هشدار داده بود که دولت در حال نهایی ساختن برنامه سه سالهای برای انتقال کیفیت بنزین از یورو٢ به یورو۴ و ۵ است و در صورتی که نهادهای مربوطه طی این مدت کیفیت بنزین را بهبود ندهند، دولت اقدام به تعطیلی آنها خواهد کرد.
۴- ایران در دولت یازدهم به ریاست روحانی قادر شد بنزین باکیفیت یورو ۴ تولید کند. در دولت دوازدهم نیز تولید گازوییل با کیفیت یورو۵ با توسعه پالایشگاه‌های ستاره خلیج‌فارس و تبریز صورت گرفت. افزایش ظرفیت تولید بنزین، تولید گازوییل مازاد، سهمیه‌بندی بنزین در پاییز ٩٨ از یک سو و شیوع کرونا از سوی دیگر، باعث شده تا مصرف سوخت به ویژه بنزین در ایران به مقدار قابل توجهی کاهش یابد؛ به همین علت تهران این امکان را یافته که بنزین مازاد بر نیاز خود را صادر کند که با توجه به شرایط ارزی و نیاز کشور، صادرات بنزین می‌تواند کمک‌کننده باشد. فروش بنزین به ونزوئلا نیز در این راستا صورت گرفت. علاوه بر بنزین، امکان صادرات گازوییل نیز وجود دارد. در ماه‌های اخیر صادرات گازوییل به برخی کشورهای همسایه از جمله عراق و سوریه به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. بازار پاکستان نیز فرصت خوبی برای تهران محسوب می‌شود تا با توجه به نیاز و برنامه همسایه جنوب شرقی، با دولت اسلام‌آباد برای صادرات بنزین و همچنین گازوییل با کیفیت بالا وارد مذاکره شود. با توجه به اینکه علاوه بر شرکت ملی انرژی پاکستان، بخش خصوصی نیز تامین‌کننده سوخت ایالت‌ها هستند، ضروری است از ظرفیت این بخش نیز بهره برد. کشورهایی که پاکستان از آنها نفت و گازوییل خریداری می‌کند عمدتا کشورهای عربی منطقه هستند. عربستان سعودی، امارات، کویت و قطر به ترتیب مهم‌ترین کشورهای صادرکننده محصولات نفتی به پاکستان هستند. پاکستان اگرچه تحت نفوذ آمریکا از انجام تعهداتش در پروژه قرارداد انتقال گاز از ایران سرباز زده اما در شرایط امروز به دلایل متعددی می‌توان با دولت فعلی پاکستان مذاکراتی را با محوریت دیپلماسی انرژی برگزار کرد.
موانع پیش‌روی پاکستان برای تجارت با ایران
با این وجود اما متاسفانه دولت‌های پیشین پاکستان با وجود واقع شدن در مجاورت ایران و منابع عظیم گازی، نفت و فرآورده‌های آن به ویژه گازوییل و بنزین، برای خرید از ایران اقدام بنیادینی نکرده‌اند. مهم‌ترین مانع در این مسیر را می‌توان تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران دانست. آمریکا یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری پاکستان هم در امر صادرات و هم واردات است.
بنابراین پاکستان همواره به بهانه تحریم‌های نفتی از بازار پر سودی که در همسایه غربی‌اش وجود دارد چشم‌پوشی کرده است. عربستان نیز عمده‌ترین صادرکننده نفت به پاکستان است و حکمرانان سعودی در ریاض نیز سایه منویات و روابط سیاسی خود با تهران را به اسلام‌آباد گسترانده‌اند و در مسیر روابط تجاری ایران و پاکستان مانع ایجاد می‌کنند.
مجموعه این عوامل باعث شده تا پاکستان در سالهای اخیر خریدار انرژی ایران نباشد و با این وجود در حال حاضر می‌توان با توجه به شرایطی که اکنون پاکستان و همچنین منطقه با آن مواجه است، نسبت به فروش گازوییل و بنزین به دولت فدرال پاکستان امیدوار بود چرا که:
– گازوییل و بنزین ایران مشمول تحریم‌های آمریکا نیست بنابراین هیچ کشوری نمی‌تواند نگران برخورد ایالات متحده باشد.
– عمران‌خان که از حدود دو سال قبل نخست‌وزیر پاکستان شده، دو سفر به تهران داشته است؛ در دومین سفر در مهر ٩٨ نیز با رهبری معظم هم دیدار کرد. این مقام عالی پاکستانی بارها تاکید کرده به دنبال کاهش تنش میان آمریکا و عربستان با ایران است.
– نزدیکی عمران خان با گروه‌های تندروی اسلامی فرصتی است که تهران می‌تواند با بهره‌مندی از آن و از طریق مذاکراتی که با طالبان دارد، نخست‌وزیر پاکستان را ترغیب به تغییر رویه دولت‌های پیشین این کشور در مواجهه با محصولات نفتی ایران کند. خاطرنشان می‌شود چندی قبل عمران‌خان، اسامه بن لادن موسس القاعده را که در عملیات نیروهای امریکایی در خاک پاکستان کشته شد، «شهید» خطاب کرد که البته واکنش‌های زیادی در پی داشت.
– موقعیت ترامپ در آمریکا و انتخابات در این کشور به دلایل متعددی نظیر عدم مدیریت بحران کرونا، کشته شدن جورج فلوید شهروند سیاهپوست توسط پلیس آمریکا و… در حال حاضر به قدرت سابق نیست و متزلزل شده است و از این طریق می‌توان به افزایش شانس موفقیت ایران برای حفظ بازار انرژی پاکستان امیدوار بود.
– بحران‌هایی که در پاکستان در سال گذشته و در پی کمبود بنزین و ایجاد صف‌های طویل در جایگاه‌های عرضه سوخت رخ داد؛ اتفاقی است که تا پیش از این سابقه نداشت. برای همین می‌توان به عنوان مولفه جدیدی در مذاکرات بین تهران و اسلام‌آباد مورد بحث قرار بگیرد. به عبارتی کاهش بخشی از تنش‌ها در پاکستان متکی به دیپلماسی انرژی است که پیشنهاد می‌شود در این مقطع زمانی توسط ایران پیگیری شود.
ضرورت مدیریت قاچاق سوخت
باید توجه داشت حتی اگر پاکستان به دلیل فشار آمریکا حاضر به خرید انرژی از ایران نشد، حداقل باید راهکاری یافت که ایران از این قاچاق کمتر متضرر شود. در همین راستا پیشنهاد می‌شود یک کمیته مرزی متشکل از متخصصان مختلف تشکیل شده و راهکارهایی را برای «مدیریت قاچاق سوخت» ارائه دهد که عملیاتی و زودبازده هم باشد. ازجمله این راه‌حل‌ها می‌توان ارائه بخشی از گازوییل مازاد به فروشندگان مرزی سوخت با قیمتی بالاتر از آنچه در سراسر کشور عرضه می‌شود اشاره کرد. این تصمیم از چند جهت کارساز خواهد بود. اولا با توجه به کمبود امکانات پرسنل مرزی که دو کشور ایران و پاکستان با آن مواجه هستند، عملا کنترل مرزها هرگز امکان‌پذیر نبوده است. بیکاری‌های فراگیر در استان سیستان‌و‌بلوچستان در کنار عوامل کم‌آبی و عدم توسعه‌نیافتگی استان، مزید بر علت شده تا مردم با وجود همه خطراتی که مسیر قاچاق آنان را تهدید می‌کند، قاچاق سوخت را برای معیشت و بقای خود انتخاب کنند. بنابراین اگر بتوان سازوکاری تعیین کرد که بخشی از سوخت مازاد موقتا به طور قانونی به مردم نیازمند آن منطقه فروخته شده تا به دادوستد مرزی مشغول شوند و امنیت آنان تا مرز توسط نظارت دولت تامین شود، قطعا بخش زیادی از مردم که به کار قاچاق سوخت مشغولند، ترجیح می‌دهند به این نوع دادوستد که ضابطه مند خواهد بود، مشغول شوند. این پیشنهاد شاید نامتعارف و با ریسک بالا به نظر بیاید اما پیش‌بینی می‌شود با تجربه ناموفق کشورها در مبارزه با پدیده قاچاق سوخت، اگر راهکار متفاوتی برای آن اندیشیده شود، در نهایت هم جان مردم کمتر به خطر می‌افتد و هم معیشت مردم سیستان‌و‌بلوچستان که درصد بیکاری در این استان بالاست، با بحران مواجه نشود و در عین حال با کسادشدن بازار تاجران سوخت در سیستان‌و‌بلوچستان که از نیاز مالی مردم منطقه سوءاستفاده و بهره‌برداری می‌کنند، درآمد دولت افزایش یابد.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژه
لینک کوتاه :
