آمایش سرزمین
سیدحمید پورمحمدی * دیروز آیین‌نامه اجرایی ماده ۳۲ قانون احکام برنامه‌های توسعه کشور به تصویب هیات وزیران رسید تا شورای‌عالی آمایش سرزمین تشکیل شود و اسناد ملی و استانی آمایش سرزمین را به تصویب برساند. دیروز فرصتی شد تا سازمان برنامه‌وبودجه گزارشی از اقدامات وسیع خود در زمینه آمایش سرزمین بدهد.
آمایش سرزمین از ابتدای قرن حاضر یکی از خواسته‌های متولیان و کارشناسان امر برنامه‌ریزی و توسعه در کشور بوده است.
اولین دوره مطالعات آمایش سرزمین در دهه پنجاه توسط شرکت ایرانی- فرانسوی ستیران انجام شد اما در حد مطالعه باقی ماند و منجر به تدوین سند آمایش سرزمین نشد.
بعد از انقلاب اسلامی، قانون اساسی در اصل چهل و هشتم بر موضوع نبود تبعیض و توجه به نیازها و استعدادهای مناطق تاکید کرد که تجلی آن می‌توانست در مطالعات و اسناد آمایش سرزمین باشد.
در دهه شصت دومین دوره مطالعات آمایش سرزمین انجام شد و باز هم در حد مطالعه باقی ماند اما موضوعاتی مانند سواحل مکران، محور شرق و مناطق آزاد از دل این مطالعات بیرون آمد.
سومین دوره مطالعات آمایش سرزمین در دهه هفتاد انجام شد و به موضوعاتی مانند نظریه پایه توسعه و توسعه درون‌زا و برون‌نگر و توجه به موقعیت و مزیت‌های سرزمین مورد تاکید قرار گرفت اما این دوره هم تلاش‌ها در حد مطالعه باقی ماند و منجر به تدوین سند نشد.
چهارمین دوره مطالعات آمایش در دهه ۸۰ شروع شد و موضوعاتی مانند ضوابط ملی آمایش سرزمین و نظریه پایه توسعه و لزوم تشکیل شورای آمایش سرزمین مورد تاکید قرار گرفت. اما باز هم منجر به تهیه سند آمایش سرزمین نشد.
در دهه حاضر چند اتفاق افتاد که می‌توان امیدوار بود که این بار مطالعات آمایش سرزمین منجر به تدوین اسناد آمایش شود.
– سیاست‌های کلی آمایش سرزمین توسط مقام معظم رهبری در اوایل این دهه ابلاغ شد.
– سازمان برنامه‌وبودجه احیا شد و امر تکمیل و نظم‌دهی به مطالعات از سر گرفته شد.
– در قانون احکام دائمی موضوع تشکیل شورای‌عالی آمایش سرزمین مورد تصویب قرار گرفت و متعاقبا این شورا تشکیل شد.
– در برنامه ششم الزام شد که اسناد آمایش سرزمین ملی و استانی تدوین شود و به تصویب شورای‌عالی آمایش سرزمین برسد.
بر این اساس با محوریت سازمان برنامه‌وبودجه و با اتکا به تلاش‌های گذشته یکی از مشارکتی‌ترین و گسترده‌ترین و تعاملی‌ترین مطالعات تاریخ کشور برای توسعه انجام شد.
– مشارکتی از این حیث که ۱۳ دانشگاه و ۱۰ گروه مهندسین مشاور در تدوین این اسناد شرکت داشته‌اند.
– گسترده‌ترین از این حیث که ۱۱۰۰ جلد مطالعه در سطح استانی و ۵۰ جلد مطالعه در سطح ملی در این زمینه انجام شده است.
– تعاملی‌ترین از این حیث که دستگاه‌های اجرایی استانی دستگاه‌های اجرایی ملی، دفاتر تخصصی و کارشناسان سازمان برنامه‌وبودجه کشور تمام موضوعات را با گفت‌وگوی کارشناسی و تعامل به پیش بردند.
در این مطالعات تلاش شد که افقی از ارتباط انسان، فضا و فعالیت در ۲۵ سال آینده یعنی ۱۴۲۴ ارائه شود و در این تصویر چهار موضوع را مشخص کنیم:
۱- قلمروهای مستعد توسعه در کشور کجا هستند.
۲- الگوی مطلوب استقرار فعالیت‌ها از قبیل «فعالیت‌های صنعتی – معدنی، کشاورزی، خدماتی، گردشگری و…» چیست.
۳- الگوی مطلوب استقرار جمعیت و نظام سکونتگاهی کشور چیست.
۴- الگوی مطلوب استقرار زیرساخت‌ها برای آنچه گفته شد چیست.
برای این کار به طور متوسط حدود ۴۰ جلد مطالعه برای هر استان تبدیل به سندی راهبردی و اجرایی در حداکثر ۵۰ صفحه شد و آن نیز به یک صفحه روکش و یک نقشه تبدیل شد.
از طرف دیگر پایگاه اطلاعات مکانی (ژئودیتابیس) بزرگی تهیه شد که در آن نقشه‌های وضع موجود و وضع مطلوب در هر منطقه بارگذاری شد.
در این پایگاه ۱۷ نقشه و ۱۰۴ لایه و یک میلیون و دویست هزار رکورد و ۷۲۰۰ هزار آماره وجود دارد که وضع موجود و وضع مطلوب هر استان و در نهایت کشور را در نقشه‌ها مرصع کرده است.
تا الان در کمیته تخصصی شورای‌عالی آمایش که ۲۴ دستگاه حضور دارند کلیات مطالعات ملی آمایش سرزمین تایید شد و مطالعات و اسناد آمایش سرزمین استانی به تصویب رسید. با تصویب آیین‌نامه اجرا و رسمیت یافتن تشکیل جلسه شورای‌عالی آمایش سرزمین، ان‌شاءالله در آخرین قدم اسناد در شورا به تصویب خواهد رسید.
امید فراوان داریم که با نهایی شدن اسناد و نقشه‌ها و تصویب آیین‌نامه، در آخرین ماه‌های قرن حاضر کشور از اسناد مصوب آمایش ملی و استانی بهره‌مند شده و برنامه‌های آتی ازجمله برنامه هفتم توسعه ان‌شاءالله بر پایه آن تدوین شود.
* معاون امور اقتصادی و هماهنگی برنامه‌وبودجه سازمان برنامه‌وبودجه کشور
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :