لزوم مقابله با آمریکا از سوی دیپلمات‌ها به روایت روحانی
دکتر صلاح‌الدین هرسنی * به دنبال ترور و شهادت محسن فخری‌زاده دانشمند هسته‌ای کشورمان، مجلس ایران طی اقدامی طرحی دوفوریتی را برای لغو تحریم‌ها و بیشتر در واکنش به ترور این دانشمند هسته‌ای مورد تصویب قرار داد. این اقدام مجلس ایران دستمایه تحلیل‌ها و تفسیر‌هایی از سوی تحلیلگران حوزه مسائل ایران و بین‌الملل شده است.
در این ارتباط، بسیاری از تحلیل‌ها بر این نکته تاکید کرده‌اند که مجلس ایران در تصویب این طرح احساسی و ساده‌انگارانه درصدد بوده است تا دولت آینده آمریکا یعنی بایدن و همچنین تروئیکای اروپایی برجام را برای بازگشت سریع‌تر به برجام و رفع تحریم‌ها، تحت فشار قرار دهد. حتی برخی تحلیلگران، تصویب طرح دوفوریتی مجلس ایران را با شائبه تبلیغاتی و انتخاباتی و مصارف داخلی تحلیل و قویا تاکید کرده‌اند که هدف مجلس از تصویب این طرح آن است که محافظه‌کاران مجلس بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریم‌ها را دستاورد خود دانسته تا بتوانند آن را برای انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ هزینه کنند. برخی از تحلیلگران نیز اقدام مجلس ایران در تصویب طرح دوفوریتی لغو تحریم‌ها را رویارویی علنی و آشکار مجلس در برابر دولت دانسته و بر این نکته تاکید داشته‌اند که وجود حفره‌های امنیتی و اطلاعاتی و همچنین سلسه اقدامات ایذایی غرب و مجموعه‌های عبری و عربی نتیجه اهمال و غفلت دولت بوده، لاجرم برای برون‌رفت از این وضعیت باید تدبیری از سوی محافظه‌کاران مجلس اتخاذ شود.
علاوه بر واکنش این تحلیلگران، حسن روحانی نیز در قبال این اقدام مجلس ایران واکنش نشان داد و در آیین بهره‌برداری رسمی از طرح‌های ملی وزارت نیرو در هفته گذشته قویا اعلام کرد که: «بگذارید آنهایی که در این بیست و چند سال در دیپلماسی موفق بوده‌اند و آمریکا را بارها شکست دادند، کار خود را با دقت انجام دهند.»
این اظهار روحانی بیانگر آن است که کارویژه‌های دستگاه دیپلماسی با وجود انتظارات و رسالت‌های ذاتی آن، رویه مستقلی ندارد و آنگونه که به نظر می‌رسد تحت مداخلات نهاد‌های موازی در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها در عرصه سیاست خارجی است. در سطحی دیگر، این اظهار روحانی را باید هشداری برای برجام‌ستیزان داخلی دانست که مبادا در زمینی بازی کنند که نتانیاهو و بن‌سلمان آن را برای ایران طراحی کرده‌اند. در واقع و آنگونه که روحانی نیز گفته است، هدف نتانیاهو و بن‌سلمان در ترور دانشمند هسته‌ای ایران آن بود که مسیر بازگشت واشنگتن به برجام از سوی بایدن را دشوار و همچنین با تحریک کردن تهران در واکنش به تل‌آویو، ترامپ و واشنگتن را در روز‌های باقی مانده در کاخ سفید، غیر‌مستقیم علیه تهران وارد عمل کند.
بنابراین اظهارات روحانی نسبت به اقدام محافظه‌کاران مجلس ایران در تصویب طرح دوفوریتی موضوعیت و حجت بیشتری دارد، چراکه هر گونه اقدام آن هم از جنس اقدامات محافظه‌کارانه مجلس اولا در حکم بازی در زمین واشنگتن، تل‌آویو و ریاض خواهد بود و ثانیا به مصداق (از قضا سرکنگبین صفرا فزود) نه‌تنها متضمن گشایش‌های سیاسی و اقتصادی نمی‌شود بلکه به منزله میخی بر تابوت برجام خواهد بود و حتی می‌تواند موجب بازگشت سایه جنگ بر کشور شود. اینکه اقدام تل‌آویو در قبال ترور دانشمند هسته‌ای کشورمان پاسخ متناسب و مقتضی را می‌طلبد، شکی در آن نیست و قطعا تهران پاسخ اقدامات مذبوحانه تل‌آویو و ریاض را در بزنگاه خاص خواهد داد، اما تصویب طرح دوفوریتی لغو تحریم مسیر مطمئن و عقلایی برای پاسخ به رفتار‌های تروریستی و تزاحمی تل‌آویو و ریاض نیست و حتی سقف امکان‌های واکنشی را کوتاه می‌کند.
شکی نیست که اجرایی شدن تصویب طرح دوفوریتی مجلس، پیامد‌ها و تبعات جبران‌نا‌‌پذیری را به همراه خواهد داشت. اول آنکه این طرح مجادلات برجامی تهران- واشنگتن را به نقطه صفر و به سرخط مجادلات برجامی می‌رساند و چه‌بسا مسیر بازگشت واشنگتن عصر بایدن به برجام را دشوار و سخت کند. حتی در صورت بازگشت احتمالی واشنگتن به برجام، قطعا واشنگتن بدون پیش‌شرط‌های بیشتر نظیر تجدیدنظر در رفتار‌های منطقه‌ای و برنامه‌های موشکی و مطالبه امتیاز‌های بیشتر، به برجام باز نخواهد گشت. دوم اینکه اجرایی شدن تصویب طرح دوفوریتی مجلس بر رفتار‌های برجامی تروئیکای اروپایی برجام یعنی پاریس، لندن و برلین تاثیر می‌گذارد.
در این ارتباط، وزیر خارجه آلمان اخیرا اعلام کرده است که حفظ برجام متضمن تجدیدنظر ایران در برنامه موشکی نیز خواهد بود. سوم آنکه حتی ممکن است اجرایی شدن تصویب طرح دوفوریتی موجب تجدیدنظر مسکو و پکن در قبال تهران در مناسبات برجامی شود و چه‌بسا که ممکن است آنها در مناسبات برجامی همراه و همسو با اعضای اروپایی برجام شوند. چهارم اینکه، اجرایی‌سازی تصویب طرح دوفوریتی موجب سهم‌خواهی و همچنین نگرانی محافل عربی از مناسبات برجامی می‌شود. در این باره عبدالطیف الزیانی وزیر خارجه بحرین و فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان خواستار آن شدند که واشنگتن باید در صورت بازگشت به برجام در عصر بایدن با مقامات محافل عربی رایزنی کند و منافع و هزینه و فایده این کشور‌ها را در بازگشت به برجام لحاظ کند.
با توجه به پیامد‌هایی که از رهگذر تصویب طرح دوفوریتی مجلس در پیش است، تهران می‌تواند سه مسیر و گزینه را برای رهایی از پیامد‌ها و تبعات ناگوار این طرح تصویبی انتخاب کند. مسیر اول آنکه تهران تصویب طرح دوفوریتی مجلس را لغو کند یا اجرایی نکند و لااقل آخرین گزینه در قبال کارشکنی‌های تل‌آویو و ریاض باشد. دوم آنکه تهران بخواهد بر مدار دیپلماسی و به سیاق گذشته برای حفظ برجام از قدرت نرم عصر پساترامپ و همکاری‌های چند‌جانبه تروئیکای اروپایی برجام و همچنین همکاری‌های مسکو و پکن استفاده کند.
شکی نیست استفاده از هر دو مسیر پیش‌روی ایران موجب احیای برجام و در نتیجه گشایش‌های سیاسی و اقتصادی می‌شود. مسیر سوم آنکه لزوم وحدت رویه در قبال تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی می‌تواند از سطح و حجم رفتار‌های تزاحمی غرب و به ویژه مجموعه‌های عبری- عربی بکاهد. قطعا تلاش برای پاسخ به رفتار‌های ایذایی و تزاحمی تل‌آویو و ریاض آن هم از مسیر‌های فوق اجازه نخواهد داد که خواب‌های نتانیاهو و بن‌سلمان برای ایران تعبیر خوشی داشته باشد.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :