ارتقا و گسترش فرهنگ بیمه، نیاز امروز جامعه

دکتر پیمان سلیمانی * بیمه یکی از دستاوردهای خلاقانه و دوراندیشانه بشر به منظور مقابله با رخدادهای ناگوار است. اندیشه  ایجاد تامین در مقابل خطر‌های مختلف، قدمتی دیرینه دارد. اینکه اصولا ما با چه دیدی به بیمه می‌نگریم و چه برداشتی از آن داریم، به عملکرد و میزان مشارکت اجتماعی ما در امر بیمه بازمی‌گردد.

صنعت بیمه به سبب توان بالقوه‌ای که در فراهم ساختن زمینه‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری‌های کلان دارد، در حفظ حقوق بیمه‌گذاران و در نیل به رشد و توسعه اقتصادی کشور نقش و اهمیت فراوان دارد. خدمات بیمه‌ای می‌توانند با ایجاد امکان بهره‌برداری از پس‌اندازهای کوچک، جریان مصرفی فرد را در طول دوره زندگی منظم کنند و از نوسان‌های نامطلوب آن بکاهند. با گذشت بیش از ۸۰ سال از عمر بیمه در کشور متاسفانه هنوز این صنعت رشد مطلوبی کسب نکرده و فرهنگ بیمه به سطح لازم برای رشد نرسیده است.

این موضوع با در نظر گرفتن نسبت حق بیمه بر درآمد ملی و همچنین سهم اشتراکی که در حق بیمه جهانی دارد، مشخص می‌شود. اینکه ضریب نفوذ بیمه در ایران حدود دو درصد و در دنیا بیش از هفت درصد است، نشان می‌دهد چقدر در زمینه استفاده ازخدمات بیمه از دنیا عقب هستیم. در مجموع به نظر می‌رسد صنعت بیمه کشور ما مانند سایر موسسات مالی همچون بانک‌ها دچار تحول اساسی و تکنولوژیک نشده است. با گسترش فرهنگ بیمه، بازار بیمه نیز در کشور گسترش می‌یابد و صنعت بیمه کشور قادر خواهد بود تا افزون بر بیمه‌های عادی، در زمینه بیمه‌های اتکایی نیز فعالیت بیشتری داشته باشد.

توسعه و گسترش فرهنگ بیمه‌ای در ابعاد مختلف سبب اطمینان و آرامش و در نتیجه تسریع و تسهیل در امر سرمایه‌گذاری می‌شود چون بیمه هزینه نیست بلکه نوعی سرمایه‌گذاری است و باید مردم از مزایای این سرمایه‌گذاری آگاه شوند. بنابراین بیمه، هم از جنبه رفاه مادی و هم از جنبه آسایش فکری و روحی بسیار موثر است. از آنجا که بیمه زمینه رشد و توسعه بیشتر را در جامعه فراهم می‌کند، به لحاظ ماهیت و آثار خود مانع از عمیق شدن شکاف طبقاتی می‌شود و در نتیجه تنش‌ها و التهاب‌های اجتماعی و سیاسی را کاهش می‌دهد.

ضرورت توجه به فرهنگ ملی کشور در بحث توسعه فرهنگ بیمه، امری ضروری است. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، هر گونه تلاش در جهت ارتقا و توسعه فرهنگ بیمه در کشور امری اجتناب‌ناپذیر محسوب می‌شود. فرهنگ آموختنی و قابل انتقال است. از سوی دیگر فرهنگ رفتارها و عادت‌های افراد را شکل می‌دهد. با توجه به تعریف فرهنگ و خصوصیاتی که می‌توان برای آن برشمرد سعی داریم بیمه را به منزله یک فرهنگ با خرده‌فرهنگ‌هایش بررسی کنیم. بیمه محصول فراگرد عقلانی اندیشیدن جامعه است. بیمه رفتاری است که به آینده نظر دارد و میان خرید بیمه در زمان حال و منفعتی که احتمالا در آینده کسب خواهد شد، رابطه‌ای برقرار می‌کند. از آنجا که هر فرهنگ، خرده‌فرهنگ‌هایی دارد، بیمه نیز خرده‌فرهنگ‌هایی همچون خدمات جانشین، سلیقه، مطلوبیت، تجربه منفی و جبرگرایی دارد. خرده‌فرهنگ‌های بیمه همواره با یکدیگر در ارتباط هستند و از یکدیگر تاثیر می‌پذیرند.

سه عامل بر فرهنگ بیمه موثر است؛ اول نگرش که نوعی آمادگی برای رفتار ایجاد می‌کند. نگرش‌ها از طریق تجربه شکل می‌گیرند و در جهت‌دهی رفتار انسانی تاثیری پویا دارند. پس اینکه مردم به بیمه نگرشی مثبت داشته باشند، بسیار مهم است. دوم شناخت. نوع و میزان شناخت عامل دیگری است که بر رفتار بیمه‌ای تاثیر دارد. اینکه آیا مردم از بیمه و انواع آن آگاهی دارند، تا چه حد و اینکه تا چه حدی این شناخت درست است، مساله مهمی است. سوم عقیده، عامل دیگری است که مورد توجه قرار می‌گیرد.

اینکه مردم در مورد بیمه چه عقیده‌ای دارند و این عقاید چرا و چگونه شکل گرفته بسیار مورد توجه است. بنابراین اگر این سه عامل شناخته شوند، می‌توان با دگرگونی هر یک از آنها در جهت تغییر رفتارهای بیمه‌ای افراد جامعه گام برداشت. عامل شکل‌گیری نگرش، شناخت و عقیده داده‌هایی است که از ترکیب نشانه‌ها، نمادها و راهنماها تشکیل شده است. اینها در واقع ورودی ذهن انسان هستند و برای تغییر نگرش، شناخت و در نتیجه رفتار بیمه‌ای باید آنها را تغییر داد. این راهنماهای رفتاری، هم به صورت کلامی هستند و هم به صورت ناکلامی مانند پیام‌هایی که درباره بیمه به مردم می‌رسد، اخبار شرکت‌های بیمه، آگهی‌ها و گزارش‌های بیمه‌ای، شرایط عمومی بیمه‌نامه‌ها و پیام‌های بیمه‌ای که بین مردم مبادله می‌شود و پیام‌هایی که بین کارکنان و نمایندگان بیمه و مشتریان رد‌وبدل می‌شود.

به نظر می‌رسد در اشاعه فرهنگ بیمه و آموزش و آگاهی جامعه باید سه مقطع کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت را در نظر گرفت. در کوتاه‌مدت شرکت‌های بیمه باید همزمان با اصلاح روش‌های مدیریتی و با ارائه طرح‌های جدید بیمه‌ای، طرح‌های قدیمی را که دیگر کاربردی ندارد با طرح‌های جدید که جوابگوی نیاز امروز جامعه باشد جایگزین کنند و با ایجاد سازمان اطلاع‌رسانی و از طریق شبکه نمایندگی، وسایل ارتباط‌جمعی و برگزاری سمینارها مردم را از این تحولات و طرح‌ها آگاه سازند. در میان‌مدت شرکت‌های بیمه باید با تقویت شبکه فروش و نمایندگی‌های خود که به منزله بازوی اجرایی شرکت بیمه در حوزه تبلیغات، مشاوره، بازاریابی و فروش، نقشی بسیار مهم و سازنده در تحقق اهداف شرکت و صنعت بیمه در جامعه ایفا می‌کنند، علاوه بر حفظ بیمه‌گذاران موجود، سعی در اشاعه فرهنگ بیمه در میان مردم و جذب بیمه‌گذاران جدید کنند.

در بلندمدت، فرهنگ بیمه را باید از مدارس و جایی که نسل آینده، آماده ورود به جامعه می‌شود، شروع کرد. از آنجا که بیمه می‌تواند به یک فرهنگ و ارزش تبدیل شود، باید یک نقطه شروع استراتژیک را به منظور نهادینه کردن فرهنگ بیمه تعیین کند که این نقطه شروع استراتژیک می‌تواند نظام آموزش‌و‌پرورش باشد. اکثر کشورهای پیشرفته دنیا در چند دهه گذشته به این امر توجه خاص کرده و حتی فرهنگ بیمه را از طریق مدارس به خانه‌ها برده‌اند و با ترتیب دادن برنامه‌های اجتماعی که با مشارکت دانش‌آموزان انجام می‌شود آنها را متوجه منافع و فواید بیمه کرده‌اند. البته به این نکته باید توجه کرد که برنامه‌ریزی برای گسترش فرهنگ بیمه باید براساس ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و قومی و مذهبی خانواده‌ها انجام شود. طبقه‌بندی خانواده‌ها براساس نیازهای شغلی، وضعیت جغرافیایی، میزان شناخت آنان از بیمه و ارائه خدمات بر این اساس، همچنین بررسی علت بروز خسارت‌ها درخور اهمیت است.

در هر حال جهت گسترش فرهنگ بیمه نباید تنها منتظر تبلیغات یا نهاد و سازمان خاصی بود یا صرفا بر لایه مصنوعات و نمادها تمرکز کرد بلکه لازم است سایر لایه‌های فرهنگ از جمله ارزش‌ها و هنجارها و مفروضات اساسی و باورهای جامعه مورد توجه قرار گیرد و کلیه عوامل دست‌اندر‌کار در صنعت بیمه از بیمه مرکزی، وزارت اقتصاد و فعالان صنعت بیمه گرفته تا وزارت آموزش‌و‌پرورش باید در جهت درک ظرفیت‌های فرهنگی، باورها، سنت‌ها و… جایگاه آنها و به طور کلی در هر سه سطح در توسعه فرهنگ بیمه، تلاش‌های گسترده و همه‌جانبه‌ای انجام دهند. در نظر داشته باشیم که نهادینه شدن فرهنگ بیمه و پرداخت حق ‌بیمه در جامعه یک ضرورت است و باید برای گسترش این فرهنگ تلاش مضاعف کرد.

آنچه در بالا آمد، به طور بسیار مختصر فقط به برخی از مسائل مربوط به ارتقا و گسترش فرهنگ بیمه اشاره‌ای داشت و نباید تصور کرد که می‌توان در همین محدوده به تعمیم اهداف و تعمیم فرهنگ بیمه امیدوار بود. توسعه فرهنگ بیمه امری پویاست و به طور مداوم نیاز به تحول و تغییر، سازندگی و ابتکار و ابداع دارد.

* کارشناس عالی بیمه 

اخبار برگزیدهیادداشت