رنج‌های کودک‌همسری
به گزارش جهان صنعت نیوز: کودک‌همسری نوعی کودک‌آزاری است زیرا عوارضی که به سبب ازدواج زودهنگام و بارداری ناشی از آن بر کودک وارد می‌شود، جبران‌ناپذیر است. اگرچه در ماده ۴۵ قانون حمایت از خانواده، رعایت مصلحت کودکان در کلیه دادگاه‌ها و مراجع قضایی و کلیه مراکز مرتبط با کودکان تاکید شده و حتی مجازات شش ماه تا دو سال حبس برای والدینی که کودک زیر ۱۳ سال را به ازدواج درآورند دیده شده اما باز نمونه‌های بسیاری از وقوع کودک‌همسری در جامعه مشاهده می‌شود.
گاه ازدواج این کودکان منجر به طلاق می‌شود. این دختران به دلیل عدم مهارت و سواد آسیب‌های بیشتری در جامعه می‌بینند و برخی از آنها درگیر اعتیاد می‌شوند. حال دیروز بر اساس آمار منتشر شده «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران» توسط مرکز آمار ایران، در بهار سال جاری بالغ بر ۷۰۰۰ ازدواج دختربچه ۱۰ تا ۱۴ ساله و یک ازدواج دختربچه کمتر از ۱۰ سال به ثبت رسیده است. این در حالی است که «لایحه منع ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال» چند سالی است از سوی معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری به کمیسیون لوایح دولت ارائه شده و همچنان در انتظار تصویب است.
اسفند سال ۹۷ بود که معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری لایحه حذف تبصره مربوط به ازدواج دختران زیر ۱۳ سال را به دولت ارسال کرد؛ لایحه‌ای که هدفش مبارزه با کودک‌همسری و سوء‌استفاده از کودکان در پوشش ازدواج بود اما همچنان بعد از گذشت حدود دو سال در انتظار رسیدن به صحن مجلس است.
اگرچه آمار منتشر شده از ازدواج دختران کمتر از ۱۴ سال در بهار ۹۹ نسبت به سه سال گذشته کاهش داشته است اما همین آمار نیز قابل تامل است چراکه طبق نظر کارشناسان، دختر ۱۴ ساله‌ای که از منظر قانون برای انجام امور رسمی و اداری نیازمند اعلام نظر ولی قهری خود است و نمی‌تواند در انتخابات شرکت کند و یا گواهینامه رانندگی بگیرد، چگونه می‌تواند یک زندگی را اداره کند و وارد زندگی مشترک شود؟ چه بسا چند روز پیش در خبرها اعلام شد یک دختر ۱۵ ساله که در ۱۴ سالگی ازدواج کرده بود، در روستاهای ارومیه خودسوزی کرده و جان باخته است. دلیل این خودسوزی مشاجره او با همسرش ذکر شده است.
عدد و رقم‌های هولناک
در همین راستا الهه کولایی عضو اصلی هیات‌مدیره انجمن مطالعات زنان در خصوص ازدواج ۷۰۰۰ دختر در سال جاری به «جهان صنعت» گفت: چنین عدد و رقم‌هایی برای ازدواج دختران نشان‌دهنده گستره و عمق فقر فرهنگی و اقتصادی در جامعه است. این آمار هولناک و نگران‌کننده نشان می‌دهند کانون خانواده و تشکیل این نهاد بسیار ارزشمند در جامعه چگونه با تهدید‌های جدی روبه‌رو شده است. به عقیده بنده به اندازه کافی و لازم در کشور آموزش‌های فرهنگی صورت نگرفته است. البته وجود مشکلات حاد اقتصادی در کشور این روند را شدت بخشیده است. بنابراین برای گذر از این وضعیت باید جامعه سیاسی، نهاد‌های حکومتی و جوامع مدنی و نهاد‌های آن باید برای رفع این معضل بیشتر تلاش کنند. چه بسا از قوه قضاییه هم انتظار می‌رود برای پیشگیری از وقوع چنین ازدواج‌هایی بیشتر همت گمارد و از تضمین و ظرفیت‌های قانونی برای جلوگیری از ثبت و انجام این نوع ازدواج‌ها بیشتر استفاده شود. دستگاه‌های اجرایی به ویژه معاونت امور زنان نهاد ریاست‌جمهوری باید به چنین موضوعی بیشتر توجه کند و برای جلوگیری از این نوع ازدواج‌ها بودجه، برنامه، آموزش لازم و در کنار آن نظارت دقیق‌تر و عملی‌تر را در دستور کار خود قرار دهد. از سوی دیگر نمایندگان مجلس به ویژه زنانی که در مجلس شورای اسلامی حضور دارند برای کنترل و نظارت بر این روند بیشتر تلاش کنند و توجه خود را به این مساله بیشتر معطوف کنند.
وی افزود: در اصل همان‌طور که در مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده، نهاد خانواده، حفظ، ارتقا و تحکیم آن یکی از مهم‌ترین اهدافی است که باید برای تحقق آن تمام امکانات موجود در کشور به کار گرفته شود، چراکه بدون تردید یک دختر ۱۰ساله یا ۱۲ساله حتی ۱۴ساله قادر نیست در جهت تحکیم چنین نهادی رفتار مناسبی از خود بروز دهد. بدون شک سن و شرایط کودکی برای پذیرش چنین مسوولیتی مناسبت ندارد و در واقع باید از همه ابزارها و امکانات موجود برای جلوگیری از اینگونه ازدواج‌ها استفاده شود. چه‌بسا بر این باور هستیم که دوام و بقای هر جامعه‌ای به تحکیم نهاد خانواده مربوط می‌شود. بنابراین هر گونه سهل‌انگاری در برابر این مساله می‌تواند استحکام و دوام این نهاد را متزلزل کند. به ویژه آنکه در شرایط فعلی هم در مورد بنیاد و استحکام خانواده با مشکلات، نارسایی‌ها و دشواری‌های جدی روبه‌رو هستیم که این نوع مشکلات لازمه توجه بیشتر مسوولان برای جلوگیری از این ازدواج‌هاست. زیرا بر این عقیده هستیم که برای اعتلای یک جامعه تقویت و استحکام نهاد خانواده و به ویژه ایفای نقش مادری و همسری نیازمند شرایط و مقدماتی است که همگان باور دارند این وظایف از پس دختر ۱۰ ساله هیچگاه برنمی‌آید. بنابراین برای پیشگیری از گسترش این روند تمام ارگان‌ها باید دست در دست هم تلاش کنند. اگرچه عامل اقتصادی در افزایش این نوع ازدواج‌ها نقش بسزایی دارد. به همین دلیل سیاستگذاران باید برای حل این معضل به جنبه‌های مختلف آن دقت داشته و نظر کارشناسان را درج کنند.
تولد ۳۴۶ نوزاد توسط مادران زیر ۱۵ سال در بهار امسال
مطابق با آمار دیگری که از سوی همین مرکز منتشر شده، تعداد ۳۴۶ نوزاد در بهار سال جاری متولد شده‌اند که مادران آنها کمتر از ۱۵ سال داشته‌اند و این در حالی است که باید پرسید کودک ۱۵ساله چگونه می‌تواند برای کودک دیگر مادری کند؟. همچنین به دلیل سن کم این دختران مشکلات جسمی و روانی حاصل از بارداری و زایمان نیز می‌تواند برای آنها ایجاد شود. این آمار برای دختران ۱۵ تا ۱۹ ساله نیز بالغ بر ۱۶ هزار ولادت بوده است. اما آمار سقط جنین هم در این کودکان بسیار زیاد است که دکتر سولماز محمدی متخصص زنان و زایمان در این باره به «جهان‌صنعت» گفت: برای حاملگی‌های سنین ۱۵ تا ۱۹ سال اصطلاح حاملگی نوجوانی به کار برده می‌شود. طبق آمارهای مرکز ملی بهداشت، حاملگی‌های این دوران ۱۳ درصد کل تولدها را تشکیل می‌دهند. زنان نوجوان معمولا در حال رشد و تکامل هستند. نیاز آنها به انرژی و تغذیه مناسب نسبت به افراد مسن‌تر بیشتر است، بنابراین چنین کمبودهایی با وقوع حاملگی نه تنها به مادر بلکه به جنین نیز آسیب وارد می‌کند. در نوجوانی بلوغ کامل فکری اتفاق نمی‌افتد، در نتیجه این افراد آمادگی لازم را برای تشکیل خانواده ندارند. حال اگر ازدواج کرده و پرورش یک کودک به مسوولیت‌های آنان افزوده شود، مشکل چند برابر خواهد شد. این افراد در نوجوانی هنوز نیاز به حمایت‌های خانواده دارند. تغییرات خلقی که در نتیجه بلوغ رخ می‌دهد، نظیر حساس شدن و زودرنجی نشان‌دهنده آماده نبودن این زنان برای پرورش بچه است. علاوه بر این بارداری زنان در سن کم به صلاح نیست، زیرا احتمال تولد فرزند نارس یا بچه کم‌وزن در این نوع از بارداری‌ها زیاد است. در برخی روستاها و شهرهای کوچک بعضی دختران کم‌سن و سال زود باردار می‌شوند و در نوجوانی خانواده تشکیل می‌دهند. این مساله مرگ کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، به طوری که کودکان مادران نوجوان بیشتر در معرض مرگ و میر هستند. پیشگیری از این رخدادها از اهداف مهم سلامت جامعه است.
وی افزود: ممکن است نژاد، شرایط آب و هوایی و ارث در بعضی موارد تاثیر داشته باشد، اما در مجموع الگوی بلوغ در جامعه یکسان است. اگر ازدواج در سنین پایین اتفاق می‌افتد، بهتر است چند سال اول، از بارداری جلوگیری شود تا زن به بلوغ جسمی و روانی برسد. آماده نبودن زنان برای بارداری در سنین پایین و همچنین مشکلات اقتصادی و خانوادگی، می‌تواند احتمال افسردگی پس از زایمان را در آنها افزایش دهد.
محمدی اظهار کرد: مادران نوجوان به دلیل قرار داشتن در سنین رشد نیاز به کالری بیشتری نسبت به زنان باردار در سایر سنین دارند و اگر پزشک برای خانم‌های باردار ۳۰۰ کالری اضافه بر ذخیره روزانه‌شان توصیه کند، در خانم‌های نوجوان این مقدار حداقل ۴۰۰ کالری اضافه بر میزان کالری مصرفی روزانه آنها توصیه می‌شود. مشکل دیگری که بارداری در سنین نوجوانی زنان را تهدید می‌کند افزایش مرگومیر مادران باردار است. همان‌طور که می‌دانید میزان مرگومیر مادران باردار یکی از شاخص‌های مهم کیفیت بهداشتی هر کشور است و هر مورد از مرگ مادر باید مورد بررسی قرار گیرد و اگر میزان مرگ و میر مادران باردار در کشوری بالا باشد نشان‌دهنده ناکارآمد بودن سیستم بهداشتی آن کشور است.
سودجویی از کودکان برای دریافت وام ازدواج
معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان از چهار برابر شدن کودک‌همسری در برخی از مناطق ایران به خاطر استفاده از «وام ازدواج» خبر داده است. مطابق با ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی ازدواج دختر زیر ۱۳ سال منوط به کسب اجازه از دادگاه و تعیین مصلحت کودک توسط دادگاه است اما ضعف موجود در این قانون سبب شده است تا همچنان برخی والدین بی‌توجه به دنیای کودکانه دختران، آنها را به ازدواج درمی‌آورند. ازدواجی که بعضا با نیت سودجویی آغاز و به خرید و فروش دختران ختم می‌شود.
از سوی دیگر نبود دستورالعمل‌های مناسب در جهت گرفتن وام ازدواج سبب شده است تا بسیاری از افراد ازدواج‌های صوری را دستاویز کسب وام کنند و بر آمار کودک‌همسری بیفزایند. در این رابطه مصطفی اقلیما رییس علمی مددکاری ایران به «جهان‌صنعت» گفت: ضعف‌های قانون در منع ازدواج کودکان و وام ازدواج، کودکان، به ویژه دختران را در معرض ازدواج اجباری قرار داده و موجب افزایش ازدواج کودکان شده است. چنین شکلی از ازدواج که خلاف شان و مغایر با کرامت انسان است، به طور عمده گریبانگیر کودکان خانواده‌های تهیدست می‌شود. بی‌چیزی و فقر موجب می‌شود خانواده‌های تهیدست، دختران شان را به نام قرارداد ازدواج و برای رسیدن به منافع مالی و وام به مردان بعضا بزرگسال بدهند. چنین ازدواج‌هایی را می‌توان احیای ابتیاع که شکلی منسوخ شده از ازدواج است، دانست که در واقع زندگی و سرنوشت دختربچه‌ها وجه‌الضمان وام برای جبران فقر خانواده‌هایشان می‌شود.
اقلیما اظهار کرد: امکان ازدواج زودهنگام و مبادله کودکان طی قرارداد ازدواج، کودکان را در معرض سوء‌استفاده قرار می‌دهد و زندگی و آینده آنها را تباه می‌کند. کودکان ضعیف‌ترین و بی‌پناه‌ترین بخش هر جامعه هستند و انتظار می‌رود قانون پناهگاه آنها باشد. وقتی قانون چنین کارکردی ندارد و مفرهایی برای سوء‌استفاده از کودکان در آن هست، در واقع به ابزاری برای آسیب‌های فردی و اجتماعی بخش بی‌پناه و ضعیف جامعه تبدیل شده است. ازدواج در کودکی سلامت جسمی و روانی کودکان به ویژه دختربچه‌ها را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد و آنها را با خطرات مرتبط با رابطه جنسی زودهنگام و بارداری و زایمان مواجه می‌کند. در بعد روانی، مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب و خودکشی با ازدواج زودهنگام همراهی دارد. در بعد اجتماعی، ازدواج کودکان، متضمن نادیده گرفتن تمایز دنیای کودکی با بزرگسالی است. با ازدواج نقش‌هایی به کودکان تحمیل می‌شود که برای ایفای آن آگاهی، شناخت و مهارت کسب نکرده‌اند و بنابراین آمادگی ایفای چنین نقش‌هایی را ندارند. این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: آنچه زمینه ازدواج کودکان را مساعد می‌کند، تنها قانون نیست و عواملی مانند فقر، حاشیه‌نشینی، زندگی در مناطق توسعه‌نیافته و بازماندگی از تحصیل، عوامل اصلی ازدواج در کودکی هستند. در این میان قوانین، مشوق‌هایی مثل وام ازدواج و تبلیغات رسمی در تشویق به ازدواج زودرس نقش تسهیل‌کننده دارند. اگر چه برای فقرزدایی، توسعه و تغییرات فرهنگی ممکن است زمان زیادی لازم باشد، اما قوانین را می‌توان برای حمایت از کودکان و جلوگیری از آسیب به آنها زودتر به تصویب رساند و لااقل به لحاظ قانونی مانع ازدواج به عنوان امری آسیب‌زا برای کودکان شد.
آمار منتشره مرکز آمار ایران بیانگر تعداد ازدواج‌های ثبت شده است، از این رو بیشتر بودن آمار ازدواج دختران زیر ۱۴ سال به دلیل عدم ثبت قانونی بسیاری از ازدواج‌ها دور از انتظار نیست. آمار منتشر شده اهمیت تصویب لایحه منع ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال در جهت جلوگیری از کودک‌همسری را مجددا یادآور می‌شود.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :