تحریم باشد، نفت ایران زنده نمی‌ماند
به گزارش جهان صنعت نیوز: در واقع پیش‌بینی‌ها حاکی از کاهش مصرف نفت و گاز در آینده و استفاده از سوخت‌های تجدیدپذیر است. آلودگی‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی و ضرورت توجه به محیط‌زیست در جهان امروز از مهم‌ترین دلایل حرکت کشورهای توسعه‌یافته به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که اقتصادهای توسعه‌یافته در آینده در تلاش هستند مصرف سوخت فسیلی را به حداقل رسانده و سطح تولید برق از انرژی‌های نو را به میزان بالایی افزایش دهند. این تغییر در چشم‌انداز حوزه انرژی کشورهای توسعه‌یافته بی‌تردید بر فضای اقتصادی و انرژی کشورهای تولیدکننده نفت و گاز تاثیرگذار خواهد بود .
در واقع گذر از عصر استفاده از سوخت‌های فسیلی نقطه‌ای است که آینده انرژی جهان را می‌سازد و ایران هم بدون تردید چاره‌ای جز این ندارد که این گذر را بپیماید. انرژی‌های تجدیدپذیر و سایر سوخت‌های فسیلی باید بازار را در اختیار خود درآورند و جهان ناگزیر است آن را بپذیرد.
تغییر الگوی مصرف سوخت در مقیاس جهانی، حرکت به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر همراه با نیاز ایران به تولید و فروش بیشتر نفت در فرصت باقی‌مانده برای جلوگیری از هدررفت منابع در آینده، کشور را در بزنگاهی خطیر به منظور بازنگری در سیاست‌های مرتبط با این حوزه قرار داده است.
در واقع باید در نظر داشت که فرصت محدودی برای بهره‌برداری از ذخایر انرژی کشور وجود دارد که تحریم‌های تحمیل شده بر صنعت نفت و گاز ایران که دورنمای مشخصی هم برای رفع آن وجود ندارد، استفاده از این فرصت را با مشکل جدی مواجه ساخته است. در واقع اثرگذاری میان‌مدت و بلندمدت تحریم‌ها، فشار بر سرمایه‌گذاری خارجی و خروج اجباری شرکت‌های بین‌المللی و افت تولید نفت به تبع آن بوده است.
کاهش تولید نفت هم حضور ایران در بازارهای جهانی انرژی را کمرنگ کرده و سبب شده رقبای ایران با افزایش تولید و صادرات گوی سبقت را از کشور در این عرصه بربایند. در همین راستا کاخ‌سفید اعلام کرد تضمین‌هایی را از چند تولیدکننده کلیدی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی دریافت کرده که به موجب آن، این کشورها کاهش عرضه نفت ایران به واسطه تحریم‌ها را در بازار جبران کرده‌اند. در نتیجه بازگشت ایران به تعاملات نفتی دنیا نیازمند توسعه بازارهای صادراتی و یافتن بازارهای جدیدی است.
در این میان مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در گزارشی به بررسی روندهای ساختاری تولید نفت در ایران و تاثیر کووید۱۹در ترکیب با مشکلات ناشی از تحریم بر صنعت نفت و گاز کشور پرداخته است.
در این گزارش آمده است ایران دارای بیش از ۱۸۰میدان کشف شده است که بیشتر آنها دارای سیستم‌های ذخیره برهم انباشته هستند و کمتر از نیمی از حدود ۴۰۰ منبع کشف‌شده، تا به امروز توسعه یافته‌اند. ایران با در اختیار داشتن ۱۶۳میلیارد بشکه نفت پس از کانادا، ونزوئلا و عربستان سعودی دارای چهارمین ذخایر قابل استخراج نفت در جهان است. میادین ساحلی بیش از ۷۰ درصد کل ذخایر نفت ایران را در خود جای داده‌اند و بیش از ۸۰ درصد ذخایر ساحلی در استان خوزستان و در همسایگی با مرز عراق قرار دارند. سه میدان نفتی اصلی آسماری، بانگستان و خامی بخش عمده تولید را به خود اختصاص داده‌اند.
همچنین ایران طیفی از انواع نفت‌خام با کیفیت‌های مختلف را تولید می‌کند اما بخش عمده تولید میان نفت سنگین و نفت سبک ایران تقسیم شده است. نفت سنگین ایران از نوع نفت سنگین متوسط و نفت سبک این کشور نیز از نوع نفت سبک متوسط است. هر دو نوع نفت سبک و سنگین ایران از جمله انواع نفت ترش هستند اما میزان گوگرد در نفت سنگین ایران به میزان قابل توجهی بیشتر از میزان گوگرد در نفت سبک این کشور است. هر دو این انواع نفت‌خام در جنوب غربی ایران و از چند میدان نفتی بزرگ اما قدیمی مانند گچساران، مارون، اهواز، بنگستان، کرنج و آغاجاری استخراج می‌شوند.
در واقع بخش عمده تولید نفت ایران به میادین عظیم و در حال فرسوده شدن آن در استان خوزستان مربوط می‌شود. اگرچه ایران از منابع عظیمی برخوردار است اما نرخ افت تولید نیز بالا و نرخ نهایی استخراج نیز هم بر مبنای استانداردهای منطقه‌ای و هم بر مبنای استانداردهای جهانی پایین است.
طبق داده‌های شرکت ملی نفت ایران، میزان تخمینی استخراج برای سه مخزن عمده نفتی کشور به طور متوسط ۶/۲۴ درصد است. از این میان، نرخ استخراج از مخزن بنگستان از همه پایین‌تر و تنها ۰/۱۵ درصد است.
بر اساس یافته‌های یک گزارش پژوهشی که توسط انجمن اقتصاد انرژی آمریکا منتشر شده است، نرخ افت برای اکثر میادین عظیم نفتی در استان خوزستان از ۶ تا ۱۱ درصد متغیر است. دلایل این امر شامل فقدان زیرساخت‌های کافی و دسترسی محدود به فناوری خارجی است. حتی بهبود نسبتا اندک در نرخ استخراج می‌تواند تغییرات معناداری در روندهای درازمدت تولید ایجاد کند. اما تحریم‌های کنونی آمریکا نیز هم به واسطه محدودیت‌های مالی ایجادشده برای شرکت ملی نفت ایران و هم به واسطه محدودیت‌های شدیدی که بر سرمایه‌گذاری خارجی ایجاد می‌کنند، مشکلات قابل توجهی را به وجود آورده‌اند. (نمودار ۱)
تاثیر تحریم‌ها و شیوع کووید۱۹ بر بازار نفت
بر اساس این گزارش، از زمان وضع تحریم‌های ثانویه که صنعت نفت ایران را هدف گرفته‌اند، میزان تولید نفت این کشور به شدت افت کرده است. ابتدا تصمیم واشنگتن در اعطای معافیت‌های گسترده به مشتریان اصلی نفت‌خام ایران که در پی افزایش قیمت نفت اتفاق افتاد، از شدت تاثیر این تحریم‌ها کاسته بود اما این معافیت‌ها در ماه می سال ۲۰۱۹ دیگر تمدید نشدند.
کاخ‌سفید نیز اعلام کرد تضمین‌هایی را از چند تولیدکننده کلیدی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی دریافت کرده که به موجب آن، قرار شده این کشورها کاهش عرضه نفت ایران به واسطه تحریم‌ها را در بازار جبران کنند. با وجود تداوم اجرای سیاست کاهش نفت توسط اعضای اوپک، میزان عرضه در بازار در سال ۲۰۱۹ به دلیل کاهش تقاضای جهانی و تداوم افزایش تولید کشورهای غیرعضو اوپک کافی بود. در سال ۲۰۲۰ بازار نفت با افت شدید قیمت‌ها مواجه بوده و قیمت هر بشکه نفت برنت به زیر ۰/۲۰ دلار در هر بشکه رسید. تمهیدات مربوط به مهار شیوع همه‌گیری کرونا نیز افت شدید تقاضا برای نفت را به همراه داشته‌اند و میزان تقاضا را ۲۰ تا ۳۰ میلیون بشکه در روز کاهش داده‌اند. فروپاشی موقت توافق کاهش تولید اعضای اوپک که در ماه مارس و پس از امتناع روسیه از انجام تعهد خود رخ داد نیز روند کاهش قیمت‌ها را تشدید کرد. در واکنش به این اقدام روسیه، عربستان سعودی نیز برای افزایش حداکثری سهم خود از بازار، میزان تولید خود را از ماه مارس تا ماه آوریل بیش از ۵/۲ میلیون بشکه در روز افزایش داد. این مساله در کنار کاهش شدید تقاضا نهایتا روسیه را به پای میز مذاکره بازگرداند.
کاهش شدید میزان تولید به واسطه کاهش صادرات هرچند صنایع پالایشگاهی در ایران توانسته بخشی از رکود را جبران کند، اما به دلیل محدود بودن ظرفیت ذخیره مازاد، حجم صادرات نقش تعیین‌کننده‌ای در تعیین حجم تولید دارد. تحریم‌ها سبب کاهش مشتریان بالقوه نفت ایران شده و از نوامبر ۲۰۱۸ تا آوریل ۲۰۱۹ میانگین صادرات نفت ایران در حدود یک میلیون بشکه در روز بوده است. بر مبنای گزارش شرکت رهگیری نفتکش‌های بلومبرگ، این مقدار از ماه می یعنی زمان انقضای معافیت‌های نفتی تا ماه دسامبر به میانگین ۳۱۵ هزار بشکه در روز کاهش یافته است.
از زمان وضع مجدد تحریم‌های ثانویه، چین به عنوان مشتری اصلی نفت‌خام ایران تنش‌های قابل توجهی با آمریکا داشته است. با این وجود طبق داده‌های بلومبرگ، میانگین صادرات ایران به چین در دو ماه ژانویه و فوریه به ترتیب به ۸۵ و ۳۴ هزار بشکه در روز کاهش یافت. (نمودار ۲)
احیای صنعت نفت، نیازمند برداشته شدن تحریم‌ها
از این رو و با توجه به ابهامات موجود در زمینه طول مدت تحریم‌ها و چگونگی لغو احتمالی آنها، نمی‌توان میزان تولید نفت ایران در درازمدت را با هیچ میزانی از اطمینان پیش‌بینی کرد. اما پیش‌بینی کنونی بر این فرض استوار است که میزان تولید از اواخر سال ۲۰۲۱ یا اوایل سال ۲۰۲۲مجددا افزایش یابد.
تغییر در سیاست‌های ایران یا آمریکا می‌تواند آغازگر این روند باشد. رویکرد بسیار ستیزه‌جویانه ترامپ مجال چندانی برای امیدواری در جهت بهبود اوضاع نگذاشته است. در نهایت روندهای آینده تولید به نحوه و زمان رفع تحریم‌ها، وضعیت تنش بین ایران و آمریکا و نیز مسیر قیمت‌های جهانی نفت بستگی دارند.
به طور کلی دستیابی ایران به سهم مناسب صنعت نفت و گاز در بازار جهانی به جذب سرمایه‌گذاری در مقیاس داخلی و خارجی نیازمند است و پاشنه آشیل صنعت نفت و گاز ایران در حال حاضر خام‌فروشی است. در واقع تمرکز کشور بر صنایع بالادستی این صنعت و عدم توجه به صنایع پایین‌دستی، سبب عدم تکمیل زنجیره ارزش در بخش انرژی ایران شده که برای تکمیل این زنجیره، سرمایه‌گذاری کلان لازم است.
بدیهی است جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند منجر به انتقال تکنولوژی و دانش فنی به داخل کشور، تجهیز و تخصیص بهینه منابع و توسعه بازارهای صادراتی شود. اما جذب سرمایه‌گذاری خارجی علاوه بر هماهنگی ساختارهای اقتصادی در داخل نیازمند بهبود منزلت ایران در صحنه بین‌المللی از طریق برقراری روابط دیپلماتیک قوی، عضویت در مجامع بین‌المللی و پرهیز از تنش در مناسبات بین‌المللی به منظور جلب اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی است. به نظر می‌رسد بازآرایی در مولفه‌های سیاست خارجی با الگوی بهبود روابط بین‌الملل از جمله مهم‌ترین راهکارها در مسیر پیش‌رو است. آنچه مسلم است صنعت نفت و گاز در ایران برای ادامه حیات خود نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های اتخاذشده از سوی نهادهای تصمیم‌گیر به منظور عبور از دوران بحران است.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :