آیا واشنگتن به برجام باز‌می‌گردد
دکتر صلاح‌الدین هرسنی * اگرچه در کوران رقابت‌های انتخاباتی آمریکا، جو بایدن وعده داده بود که در صورت پیروزی و راهیابی به کاخ سفید به برجام باز خواهد گشت اما چنین مواضعی در آن زمان در محافل خبری و تحلیلی این‌گونه تفسیر می‌شد که اعلام چنین مواضعی بیشتر مصرف تبلیغاتی و انتخاباتی دارد. بنابراین صرف اعلام مواضع بایدن نباید به معنای بازگشت واشنگتن به برجام باشد و قطعا تنها تفاوت بایدن با ترامپ فقط تغییر در ادبیات و نوع گفت‌وگو در قبال ایران خواهد بود. اما واقعیات رقم‌خورده بعد از اعلام پیروزی بایدن نشان داد که اعلام مواضع او برای بازگشت به برجام فقط کارکرد تبلیغاتی و انتخاباتی ندارد و او بازگشت به برجام را قرار است یکی از اولویت‌های خود در سیاست خارجی بداند. در شرایط حاضر نیز آمادگی واشنگتن برای بازگشت به برجام از سوی مجلس نمایندگان کنگره که تحت تسلط دموکرات‌ها قرار دارد، اعلام شده است. در این ارتباط اخیرا ۱۵۰ نفر از اعضای مجلس نمایندگان آمریکا با امضای نامه‌ای حمایت خود را از بازگشت بایدن به توافق هسته‌ای اعلام کردند. به این ترتیب وقتی این آمادگی از سوی مجلس نمایندگان کنگره اعلام شده دیگر نمی‌توان بابت بازگشت واشنگتن به برجام تردید داشت.
در نگاه نخست، اعلام آمادگی و حمایت مجلس نمایندگان آمریکا بابت بازگشت به برجام را باید در حکم شوک و تکانه‌هایی دانست که بابت احیای برجام صورت می‌گیرد. البته چنین تکانه‌ای را باید نتیجه اعلام آمادگی ضمنی مقامات طراز اول ایران به ویژه رهبر انقلاب و حسن روحانی رییس‌جمهوری برای احیای برجام از طریق گفت‌وگو و مذاکره دانست. اخیر رهبر انقلاب در نشست با اصحاب رسانه اعلام کرده بودند: «اگر بتوان تحریم را رفع کرد، حتی یک ساعت هم نباید تاخیر کرد.» حسن روحانی رییس‌جمهوری نیز در چند نوبت اعلام کرده بود: «در رفع تحریم‌ها تاخیر یک ساعته هم برای دولت مجاز نیست.» البته تکانه‌های صورت گرفته بابت احیای برجام فقط منحصر به حمایت مجلس نمایندگان کنگره و اعلام آمادگی مقامات طراز اول ایران نیست. اخیرا کشور‌های عضو اتحادیه اروپا نیز در نشست اخیر وزرای امور خارجه اعلام کردند که برای رفتن تهران و واشنگتن به میز مذاکره آن هم بدون نیاز به ایجاد تغییر در برجام و بدون پیش‌شرط موافقت دارند. به این ترتیب و با اعلام آمادگی واشنگتن، تهران و اروپا دیگر نمی‌توان تردید داشت که عصر پساترامپ همانند عصر ترامپ یعنی عصر تنش و تعقیب سیاست‌های آزار و ایذا علیه تهران خواهد بود. حال با وجود اعلام آمادگی واشنگتن، تهران و اروپا برای بازگشت به برجام، مساله این است که واشنگتن نخواهد مسائل توافقی خارج از برجام را دستمایه مذاکره و در نتیجه بازگشت به برجام کند چراکه در اعلام حمایت اخیر مجلس نمایندگان آمده است که بازگشت واشنگتن به برجام می‌تواند نقطه آغازی برای مذاکرات بیشتر با هدف مقابله با رفتار‌های خرابکارانه تهران باشد. در واقع چنین شرطی بیانگر آن است که واشنگتن می‌خواهد بازگشت به برجام را دستمایه گرفتن امتیازاتی بیشتر در موضوعات خارج از برجام یعنی رفتار‌های منطقه‌ای و برنامه‌های موشکی کند در حالی که ایران برنامه موشکی و همچنین رفتار‌های منطقه‌ای خود را خارج از قطعنامه ۲۲۳۱ می‌داند و هیچ‌گاه بابت برنامه‌های موشکی و رفتار‌های منطقه‌ای حاضر به مذاکره نیست. به این ترتیب و با اصراری که ایران لااقل روی برنامه‌های موشکی خود دارد، نمی‌توان امید داشت که بازگشت به برجام بدون وجود موانع و چالش باشد. شاید بازگشت بدون پیش‌شرط واشنگتن به برجام در شرایط حاضر در کوتاه‌مدت بتواند از سطح و حجم تنش تهران- واشنگتن بکاهد اما قطعا در درازمدت واشنگتن شروطی را برای ماندن در برجام در نظر می‌گیرد و اخذ امتیازات بیشتری از ایران نظیر جرح و تعدیل در برنامه‌های موشکی و رفتار‌های منطقه‌ای و در شرایط حاضر نیز مسائل حقوق بشری را دستمایه ماندن در برجام می‌کند. به این ترتیب بازگشت بدون چالش واشنگتن و حتی اروپا تا میزانی تابع جرح و تعدیل تهران در برنامه‌های موشکی و رفتار‌های منطقه‌ای و ملاحظات حقوق بشری خواهد بود و باید منتظر ماند و دید که آیا تهران حاضر به دادن امتیازات بیشتر به واشنگتن خواهد بود یا آنکه اجازه خواهد داد عصر پساترامپ همانند عصر ترامپ، عصر مخاصمه و تنش فزاینده در روابط باشد؟
* کارشناس مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشت
لینک کوتاه :