جاسک محلی برای خنثی‌سازی محاصره دریایی صادرات نفت
به گزارش جهان صنعت نیوز: از آن زمان تمرکززدایی از پایانه‌های صادراتی و متنوع کردن آنها به یکی از مهم‌ترین اهداف ایران تبدیل شد. اکنون طرح خط لوله نفتی گوره – جاسک با هدف انتقال نفت‌‌خام سبک و سنگین صادراتی و نفت‌‌خام حوزه غرب کارون به جاسک، ذخیره‌سازی این نفت در جاسک و همچنین صادرات نفت‌‌خام از این منطقه در دستور کار قرار گرفته است.
اما نکته حائز اهمیت این است که آیا با توجه به شرایط تحریم و جنگ اقتصادی پیش رو فرقی می‌کند نفت از کجا بارگیری شود؟
اگرچه برخی از کارشناسان معتقدند این طرح در برهه کنونی نمی‌تواند چندان ارزش اقتصادی داشته باشد و از نظر استراتژیکی نیز این طرح، نفت را گرچه از تنگه هرمز خلاص می‌کند اما به منطقه متفاوتی منتقل نمی‌کند و چنانچه تهدیدی علیه ایران باشد، جاسک همان‌قدر میتواند در خطر باشد که سایر بنادر ایران در خطر هستند.
اما در مقابل باید توجه داشت که در راستای تنوع‌بخشی به مسیرهای ترانزیت انرژی، ایجاد مسیر دوم برای صادرات نفت جمهوری اسلامی ایران در عمل توان مضاعفی به کشورمان در صادرات نفت و چالش احتمالی در تنگه استراتژیک هرمز خواهد داد.
در همین راستا پژوهشکده امنیت اقتصادی تدبیر در گزارشی بر اهمیت خط لوله گوره – جاسک در ارتقای امنیت انرژی کشور تاکید کرده است.
در این گزارش آمده است: تنگه هرمز دومین تنگه بین‌المللی پرترافیک دنیاست که بسیاری از مجامع بین‌المللی آن را «حیاتی‌ترین آبراه نفتی» نامگذاری کردهاند. این تنگه حدود ۲۰ درصد از ترانزیت کل نفت خام جهان و در واقع نخستین و مهم‌ترین نقش را در نقل و انتقالات نفتی در اختیار دارد که در صورت بسته شدن آن، تاثیرگذاری زیادی در بازار جهانی انرژی خواهد داشت. به همین دلیل، برخی کشورهای منطقه شروع به سرمایه‌گذاری برای دور زدن تنگه هرمز کردهاند، به‌طور نمونه عربستان برای دور زدن تنگه هرمز خط لوله «پترولاین» را احداث کرد که نفت را از شرق این کشور به بندر ینبع در دریای سرخ منتقل می‌کند. این خط لوله ظرفیت انتقال روزانه پنج میلیون بشکه نفت یعنی معادل نیمی از صادرات نفت عربستان را دارد. امارات متحده عربی نیز یک خط لوله ۳۷۰ کیلومتری به بندر فجیره در دریای عمان احداث کرده که قادر است یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز انتقال دهد که حدود سه‌چهارم صادرات نفت این کشور را شامل می‌شود.
تحلیل ابعاد و ملاحظات امنیت اقتصادی طرح
از سوی دیگر به نظر می‌رسد ایران در مقابل کشورهای تحریم‌کننده و برخی از طرفداران منطقه‌ای تحریم‌های انرژی علیه ایران، وارد «جنگ سیگنال‌های امنیت انرژی» شده است. در جنگ سیگنال‌ها، ابعاد راهبردی و امنیتی مسائلی مانند تغییرات و متنوع‌سازی جغرافیایی انتقال انرژی، جایگاه برجسته‌ای پیدا می‌کند. در جنگ سیگنال‌ها هر طرف در تلاش است یک نوع معناسازی و علامت راهبردی در حوزه‌های انرژی به طرف مقابل بدهد. ایران می‌کوشد خود را برای سناریوهای بدترین وضع ممکن آماده کند تا اگر دوباره ایالات متحده آمریکا به سمت تشدید احتمال استفاده از ابزار نظامی علیه زیرساخت‌های مختلف ایران برود تا کشورمان را وادار به تغییر در سیاست خارجی خود کند، گزینه‌های مناسب را برای مقابله داشته باشد یعنی اگر آمریکا سعی کند حلقه تحریم ایران و فشار بر ایران را در حوزه‌های مختلف تقویت کند، ایران هم سیگنال می‌دهد که در حال آماده‌سازی ابزارهای مختلفی برای واکنش مناسب است. اکنون در اندیشکده‌های آمریکایی بحث محاصره دریایی ایران با توجه به وابستگی انحصاری صادرات ایران به تنگه هرمز مطرح است و ایران کوشید این توازن نامتقارن امنیتی را با طرح خط لوله گوره- جاسک تغییر دهد. به‌طور کلی، جمهوری اسلامی ایران با طرح گوره- جاسک تلاش کرد گزینه‌های احتمالی محاصره دریایی صادرات نفت ایران را که از سوی برخی اندیشکده‌های آمریکایی طرفدار ترامپ مطرح شده بود، خنثی سازد.
ویژگی‌های خط لوله گوره – جاسک
با احداث این خط لوله، ضمن توسعه صنایع پتروشیمی منطقه مکران، اهداف تمرکززدایی از پایانه نفتی خارک و انتقال میعانات گازی مازاد پارس‌جنوبی مشروط به احداث مخازن ذخیره‌سازی مورد نیاز در پایانه صادراتی جاسک میتواند محقق شود. نظر به اینکه به لحاظ امنیتی توسعه در کناره‌های دریا میتواند اهمیت راهبردی برای کشورمان داشته باشد، تکمیل این پروژه ملی مشروط به نظارت دقیق بر مناقصه‌های در حال برگزاری، احداث مخازن ذخیره‌سازی نفت و میعانات گازی به عنوان فاز تکمیلی پروژه و استفاده حداکثری از ظرفیت و توان شرکت‌های بومی میتواند امنیت انرژی را ارتقا دهد.
این خط لوله که قرار است نفت را از بوشهر به جاسک انتقال دهد، ۱۱۰۰ کیلومتر طول دارد که در طول مسیر برای انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت از لوله‌هایی با قطر ۴۲ اینچ استفاده می‌شود. در طول مسیر پنج تلمبه‌خانه و ۲۰ مخزن ذخیره‌سازی با مجموع ظرفیت ۱۰ میلیون بشکه هم اجرا می‌شود.
ساخت سه ایستگاه دریافت و ارسال توپک و ترمینال پایانی، اجرای ۴۰۰ کیلومتر خط انتقال برق و ساخت ۱۰ پست برق و ساخت تاسیسات دریایی شامل سه گوی شناور و خطوط زیردریایی و حوضچه آرامش و تاسیسات جانبی آن از دیگر بخش‌های این طرح است. تاکنون ۸۶۰ کیلومتر عملیات مسیرسازی، ۳۵۰ کیلومتر لوله حمل شده به کارگاه، ۴۴۰ کیلومتر ساخت لوله و ۲۶۰ کیلومتر عملیات جوشکاری انجام شده است. همه پیمانکاران و مشاوران این طرح ملی و راهبردی، ایرانی هستند و بخش عمده تجهیزات و کالاهای مورد نیاز توسط سازندگان و تولیدکنندگان ایرانی داخل کشور تامین می‌شود و بر اساس این، ۹۵ درصد خدمات، تجهیزات و کالاهای مورد نیاز این طرح ایرانی خواهد بود.
هدف و مزایای احداث خط لوله گوره- جاسک
هدف اصلی از اجرای این طرح بزرگ، انتقال نفت‌‌خام سبک و سنگین صادراتی و نفت‌‌خام حوزه غرب کارون به جاسک، ذخیره‌سازی این نفت در جاسک و همچنین صادرات نفت‌‌خام از این منطقه است. با احداث این خط لوله، جاسک به یکی دیگر از قطب‌های نفتی ایران تبدیل خواهد شد. با توجه به اینکه جاسک در سمت شرق تنگه هرمز قرار دارد، بنابراین با انتقال نفت به آنجا دیگر نیازی به عبور نفتکش‌ها از تنگه هرمز نیست و صادرات نفت کشورمان با بسته شدن تنگه هرمز به صفر نمی‌رسد و با وجود صادرات نفت از دریای عمان، مشتریان نفت ایران مطمئن خواهند بود که نفت خریداری شده آنها به دست‌شان می‌رسد. اگرچه بستن تنگه هرمز تا حد زیادی در اختیار کشور ماست، اما پیش از این، در صورت بستن تنگه هرمز در عمل صادرات کشور ما به صفر می‌رسید و دیگر کشورها هرچند مقدار صادرات‌شان به شدت افت می‌کرد اما راهی برای صادرات نفت‌شان پیش‌بینی کرده بودند.
برخی از مهم‌ترین مزایای احداث خط لوله گوره- جاسک به قرار زیر است:
تمرکززدایی از پایانه نفتی خارک
با ساخت این خط لوله ۴۲ اینچی، ضمن توسعه سواحل مکران، دستاوردهای مهم سیاسی و بین‌المللی دیگری مانند تمرکززدایی از پایانه نفتی خارک به عنوان بزرگ‌ترین ترمینال (پایانه) صادرات نفت ایران در خلیج فارس، کاهش فاصله ترانزیتی کشتی‌های نفتکش در مقایسه با بعد مسافت خارک تا دریای عمان حاصل می‌شود با توسعه فازهای پارس‌جنوبی، سبقت از رقیب قطری با افزایش ظرفیت تولید گاز به حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. هرچند به مدد این افزایش تولید گاز موفقیت‌های بزرگ دیگری مانند تامین پایدار و مستمر گاز مورد نیاز مشترکان خانگی، تجاری، صنایع، نیروگاه‌ها و پتروشیمی‌ها در فصول پیک مصرف حاصل شد و به دنبال آن فعالیت‌های مهمی در صنعت گاز ایران مانند بحث تزریق گاز به مخازن نفت، ذخیره‌سازی، انتقال، توزیع و گازرسانی به شهرها و روستا، صادرات به کشورهای همسایه و تامین سوخت و خوراک صنایع پتروشیمی به عنوان بنگاه‌های ارزش‌آفرین یکی پس از دیگری به ثبت رسید اما این افزایش ظرفیت تولید گاز پس از تحمیل تحریم‌های ظالمانه با تهدیدهایی نیز همراه شد.
انتقال میعانات گازی مازاد پارس‌جنوبی
یکی از ویژگی‌های این خط لوله، آن است که علاوه بر نفت ترش، امکان انتقال میعانات گازی نیز از طریق این خط لوله فراهم می‌شود. امکان انتقال میعانات گازی به شرق تنگه هرمز و تولید محصولات پایین‌دستی از این خوراک در پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌های منطقه مکران دستاورد اقتصادی مهم دیگری از ساخت این خط لوله است. خاطرنشان می‌شود، همسو با افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی، تولید میعانات گازی هم از پارس‌جنوبی افزایش یافت، به‌طوری که اکنون ظرفیت تولید میعانات گازی پارس‌جنوبی به مرز یک میلیون بشکه در روز رسیده است و با فرض افت تولید و توقف‌های برنامه‌ریزی شده ناشی از تعمیرات سکوها و پالایشگاه‌ها می‌توان انتظار تولید روزانه ۶۵۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه میعانات گازی را داشت. با افزایش تحریم‌ها، فروش و صادرات میعانات گازی مانند نفت‌‌خام با مشکلات متعددی روبه رو شده است. این در حالی است که سازوکار منطقی مصرف میعانات گازی از طریق ساخت و توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها مورد غفلت واقع شده است. نگاهی به وضعیت تولید و مصرف میعانات گازی نشان می‌دهد که اکنون از مجموع تولید روزانه ۶۵۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه‌ای پارس‌جنوبی در خوشبینانه‌ترین حالت روزانه ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه میعانات گازی راهی پالایشگاه ستاره خلیج فارس می‌شود و حدود ۱۰۰ هزار بشکه به عنوان خوراک به مصرف پتروشیمی نوری به عنوان زنجیره اروماتیک صنایع پتروشیمی عسلویه می‌رسد و با یک حساب‌وکتاب ساده اگر پالایشگاه ستاره خلیج فارس و پتروشیمی نوری با ظرفیت کامل به برداشت میعانات گازی اقدام کنند، روزانه با ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار بشکه میعانات گازی مازاد در عسلویه و کنگان روبه‌رو خواهیم بود.
با ساخت و بهره‌برداری انشعاب انتقال میعانات گازی پارس‌جنوبی از مسیر این خط لوله ۴۲ اینچی، امکان انتقال بخش قابل توجهی از میعانات گازی پارس‌جنوبی به شرق تنگه هرمز و سواحل مکران فراهم می‌شود که از این منطقه میتواند صادر شود یا به عنوان خوراک مورد نیاز صنایع پتروپالایشگاهی در میان‌مدت و بلندمدت مورد استفاده قرار بگیرد. از سوی دیگر، حتی در صورت لغو تحریم‌های بین‌المللی، امکان صادرات میعانات گازی پارس‌جنوبی از پایانه جاسک فراهم خواهد شد که با توجه به کوتاه شدن بعد مسافت، هزینه‌های صادرات این محصول ارزشمند گازی هم کاهش می‌یابد، ضمن آنکه افزایش قدرت چانه‌زنی شرکت ملی نفت ایران برای فروش و صادرات میعانات گازی را می‌توان از دیگر دستاوردهای سیاسی و اقتصادی ساخت و بهره‌برداری از این خط لوله مهم و استراتژیک برشمرد.
ذخیره‌سازی نفت‌‌خام در پایانه‌های صادراتی
در بخش اجرا و ساخت این طرح، ۶ گستره خط لوله، پنج تلمبه خانه، سه ایستگاه توپک رانی بین راهی و پایانی، ۱۰ پست برق، ۴۰۰ کیلومتر خطوط انتقال نیرو، سه گوی شناور، ۴۰ کیلومتر خطوط لوله زیردریایی و ۲۰ مخزن ذخیره‌سازی نفت‌‌خام تعریف شده است. ۲۰ مخزن ذخیره‌سازی که برای کشور امکان انبار کردن ۱۰ میلیون بشکه را در منطقه جاسک فراهم می‌کند و به این ترتیب، ایران میتواند در پایانه صادراتی خود نفت را ذخیره و با اطمینان و امنیت بیشتری صادر کند. گفته می‌شود که در پایان سال ۱۳۹۹ ظرفیت ذخیره سازی ۲ میلیون بشکه‌ای ایجاد خواهد شد و برنامه این است که در فازهای بعدی توسعه، ظرفیت مخازن ذخیره‌سازی به ۳۰ میلیون بشکه برسد.
ایجاد زنجیره تولید لوله نفت ترش برای نخستین بار در کشور
با عملیاتی شدن طرح خط لوله گوره- جاسک، برای نخستین بار در کشور، زنجیره تولید لوله نفت ترش در نتیجه همکاری سه شرکت فولاد مبارکه، فولاد اکسین و شرکت لوله‌سازی اهواز شکل گرفته است. همان‌طور که در شکل شماره ۲، مشاهده می‌شود، این فرآیند شامل تولید تختال توسط شرکت فولاد مبارکه اصفهان، تولید ورق توسط شرکت فولاد اکسین خوزستان و تولید لوله نفت ترش توسط شرکت‌های لوله سازی اهواز، آروین، ماهشهر و صفا است.
بر اساس این گزارش، هدف اصلی از اجرای طرح خط لوله نفتی گوره به جاسک، انتقال نفت‌‌خام سبک و سنگین صادراتی و نفت‌‌خام حوزه غرب کارون به جاسک، ذخیره سازی این نفت در جاسک و همچنین صادرات نفت‌‌خام از این منطقه است. با احداث این خط لوله، جاسک به یکی دیگر از قطب‌های نفتی ایران تبدیل خواهد شد. در راستای بهره‌گیری بیشتر از این خط لوله، توجه به موارد زیر ضروری است:
۱- لزوم توجه به احداث مخازن ذخیره‌سازی نفت و میعانات گازی به عنوان فاز تکمیلی پروژه:
ساخت مخازن ذخیره‌سازی نفت و میعانات نفتی از جمله طرح‌های تکمیلی و دارای اولویت این طرح است که باید در دستور کار وزارت نفت قرار گیرد. با ذخیره‌سازی نفت و میعانات گازی در پایانه جاسک، امکان ایجاد ظرفیت سوآپ نفتی با کشورهای همسایه که به آب‌های آزاد دسترسی ندارند، فراهم می‌شود، به‌طوری که نفت را در مرزهای دیگر تحویل بگیرد و معادل آن را از پایانه جاسک صادر کند.
۲- لزوم نظارت دقیق بر مناقصه‌های مرتبط با طرح:
تأکید بر استفاده حداکثری از ظرفیت تولیدکنندگان داخلی در اجرای این طرح، برنده شدن یک پیمانکار چینی در مناقصه الکتروپمپ‌های مورد نیاز این طرح با توجه به حضور شرکت‌های معتبر پمپ‌ساز ازجمله شرکت پمپ‌های صنعتی ایران، پمپیران و پتکو، ابهام‌هایی را در خصوص صحت مناقصه‌های مرتبط با این طرح ایجاد کرده است. از این‌رو، ضروری است در اجرای این طرح که در شرایط تحریم در حال اجراست، با نظارت دقیق، به ویژه در برگزاری مناقصه‌های مربوط، از خروج ارز از کشور جلوگیری شود.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :