ایران و حضور نیابتی در منطقه

مهدی مطهرنیا * وزیر امور خارجه کشورمان در دو مصاحبه اخیر درباره حضور منطقه‌ای ایران توضیحاتی داده و تاکید کرده که «ما در منطقه نایب نداریم، دوست داریم». همچنین توضیح می‌دهد که حضور نیابتی به معنای استخدام گروهی برای پیگیری اهداف مشخصی است.

برای ارائه تعریف درست و دقیق‌تر از حضور نیابتی اما باید در نظر داشته باشیم که واژگان در دو حوزه مورد توجه قرار می‌گیرند؛ نخست حوزه معنا یعنی وقتی ما از واژه نیابت یاد می‌کنیم، معانی را در زبان فارسی برای خود دارد. نیابت در زبان فارسی به معنای معاونت، وکالت، قائم مقامی و جانشینی است بنابراین معنای نیابت از یک سو در معنا شکل می‌گیرد و از سوی دیگر در تعریف قابل بررسی و پژوهش می‌شود.

وقتی از نیابت سخن می‌گوییم، به هر تقدیر نمایندگی و جانشین‌سازی را دربر می‌گیرد اما وقتی به تعریف آن می‌پردازیم به معنای عمل کردن به جای دیگری مورد توجه قرار می‌گیرد. جانشین کسی است که تمام قدرت نهاد یا فرد اصلی را داراست و در زمان غیبت آن نهاد اصلی به عنوان جانشین، تمام قدرت را در اختیار دارد بنابراین  در تعریف عملیاتی از واژه نیابت- از منظر زبان‌شناسی- وقتی از Language  وارد Vocabulary یعنی ادبیات می‌شویم، تعریف عملیاتی می‌پذیرد.

کسی که نیابت کسی را بر عهده می‌گیرد، در واقع جانشین او می‌شود نه اینکه کسی را به استخدام بگیرد یا پولی را هزینه کند. نیابت یعنی جانشینی و به هر تقدیر اگر کسی با کسی دوست، همکار و همراه است می‌تواند وکالت، جانشینی و نیابت او را در امری بر عهده گیرد. وقتی کشورها در یک حوزه عملیاتی وارد می‌شوند و به حمایت از یک فکر، یک نهاد، یک سیستم و یک حکومت می‌پردازند، در واقع به جانشینی و وکالت از او نیابت یافته و این کار را انجام می‌دهند. بالطبع این معنا از سوی وزیر امور خارجه تعریفی است که خارج از ادبیات سیاسی و در چارچوب یک Language برخاسته از نوع نگرش ایشان است اما من به عنوان یک معلم و تحلیلگر می‌توانم بگویم که نیابت در معنا یعنی جانشین، یعنی وکیل، یعنی قائم‌مقام و این به معنای آن است که نیابت در کنار هر چه قرار گیرد به معاونت و کمک به آن چیز یا آن پدیده، شخص یا نهاد رو کرده است. بنابراین حضور ایران به طور مثال یا حضور آمریکا و روسیه به طور مثال در هر کشوری برای کمک به آن دوست، حضور نیابتی از منظر معاونتی و برای کمک و حمایت کردن محسوب می‌شود.

پس اگر می‌گوییم به عنوان دوست حضور داریم، نمی‌توانیم بگوییم که چون این حضور دوستانه است، عملا نیابتی بر‌عهده نداریم و فقط به خاطر دوستی است. حضور در یک جا و کمک کردن به یک فرد، نهاد، سازمان یا هر مرجع دیگر با هر هدفی می‌تواند عنوان نیابت بپذیرد.

* کارشناس مسائل بین‌الملل