رشد منفی بودجه حمل و نقل در سال ۱۴۰۰
به گزارش جهان صنعت نیوز: اعتبارات بخش حمل و نقل در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ کشور عمدتا در دو مجموعه برنامه‌های ذیل فصل حملونقل (غالبا حملونقل برون‌شهری نظیر حملونقل جاده‌ای، ریلی، هوایی، دریایی) و برنامه حملونقل شهری و روستایی (عمدتا درون‌شهری نظیر کمک‌های دولت به توسعه حملونقل عمومی) قرار گرفته است. برخی اعتبارات بخش حملونقل در لایحه بودجه نیز در ردیف‌های متفرقه و گزارش بودجه استان‌ها قرار دارند.
بر اساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس، با پیش‌بینی نرخ تورم حدود ۳۰ درصدی برای سال ۱۴۰۰، می‌توان گفت افزایش اعتبارات بخش حملونقل در بودجه سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ با وجود آنکه عدد مطلق آن افزایش یافته است، رشد منفی خواهد داشت. بخش عمده‌ای از گردش مالی و پروژه‌های بخش حملونقل نیز در قالب شرکت‌های دولتی نظیر شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل کشور، سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای و سازمان بنادر و دریانوردی مدیریت می‌شود که اطلاعات هریک از این شرکت‌ها در بودجه سال ۱۴۰۰ از یک سطر فراتر نمی‌رود. هیچ‌گونه برنامه‌ای در خصوص این شرکت‌ها در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ ارائه نشده و اطلاعی از طرح‌ها، پروژه‌ها یا حتی تفکیک سرفصل‌های هزینه‌ای و درآمدی این شرکت‌ها در این لایحه یافت نمی‌شود. توصیه مؤکد آن است که به منظور امکان برنامه‌ریزی یکپارچه اقدامات در بخش حملونقل کشور، بودجه این شرکت‌ها به شکل کاملا شفاف و تفصیلی به همراه بودجه سنواتی ارائه شود تا زمینه لازم برای اعمال نظارت مجلس شورای اسلامی بر مجموع فعالیت‌های بخش حملونقل کشور فراهم شود.
گفتنی است اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای سرجمع بخش حملونقل حدود ۱۹ درصد مجموع اعتبارات طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ است که بیانگر اهمیت بالای این بخش در میان پروژه‌های عمرانی کشور است. لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ کل کشور براساس سیاست‌های انبساطی تدوین شده و بخش حملونقل بودجه نیز از این قاعده مستثنا نیست. بودجه حملونقل درون‌شهری و برون‌شهری در لایحه بودجه تقدیمی دولت حدود ۲۸ درصد نسبت به سال ۱۳۹۹ رشد داشته است. اگر دقیق‌تر به اعداد بودجه پرداخته شود ملاحظه می‌شود که در سرجمع اعتبارات بخش حملونقل، بخش اعتبارات هزینه‌ای با رشد ۵۲ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹ بیشترین افزایش را به خود اختصاص داده است و در مقابل، اعتبارات مرتبط با تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ۲۶ درصد رشد خواهد داشت.
اعتبارات بخش حملونقل
مجموع اعتبارات هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حملونقل در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ برابر با ۲۱۳۳۰۹۰۶۱ میلیون ریال است که رشد ۲۸ درصدی نسبت به بودجه مصوب سال ۱۳۹۹ را نشان می‌دهد. با پیش‌بینی نرخ تورم حدود ۳۰ درصدی برای سال آینده، می‌توان گفت افزایش اعتبارات بخش حملونقل در بودجه سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ با وجود آنکه عدد مطلق آن افزایش یافته است رشد منفی خواهد داشت. حدود ۸۹ درصد از مجموع اعتبارات بخش حملونقل، به اعتبار تملک دارایی‌های سرمایه‌ای اختصاص دارد و مابقی مربوط به اعتبارات هزینه‌ای است.
مقایسه مجموع اعتبارات طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حملونقل نسبت به کل اعتبارات طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای کشور در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ (۱۰۴۰۳۱۰۹۳۹ میلیون ریال) نشان می‌دهد که سهم بخش حملونقل از کل طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای کشور، برابر با ۱۸ درصد است. سهم قابل توجه بخش حملونقل از کل اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای کشور، بیانگر ضرورت توجه به اصل بهره‌وری در برنامه‌های توسعه‌ای و مدیریت زیرساخت‌های موجود در این بخش است.
اعتبارات برنامه‌های حملونقل فصل حملونقل در پیوست شماره یک لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ معادل ۱۲۵۷۴۵۰۰۰ میلیون ریال پیش‌بینی شده که نسبت به اعتبار مصوب قانون بودجه سال ۱۳۹۹ از رشد ۹/۱۸ درصدی برخوردار است. بیشترین سهم از اعتبارات توسعه حملونقل بین شهری به توسعه حملونقل جاده‌ای (۹/۶۲ درصد) و پس از آن به حملونقل ریلی (۳۴ درصد) و بخش بسـیار ناچیزی از آن (حدود سه درصد) به سـایر برنامه‌ها اختصاص دارد که با حکم بند (۲۴) سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مبنی بر «اولویت بخش ریلی در توسعه حملونقل و ایجاد مزیت رقابتی برای آن»، مغایر و نیازمند بازنگری در سهم برنامه‌های ریلی از اعتبارات بخش حملونقل و اولویت‌دهی به آنهاست.
برنامه توسعه حملونقل ریلی برنامه توسعه حملونقل ریلی شامل ۵۵ طرح است و اعتبارات آن در پیوست شماره یک لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ معادل ۴۲۷۴۴ میلیارد ریال پیش‌بینی شده است. این اعتبار معادل ۳۴ درصد از اعتبار برنامه‌های فصل حملونقل است و نسبت به اعتبار مصوب قانون بودجه سال ۱۳۹۹ از رشدی معادل ۵/۱۳ درصد برخوردار است که در مقایسه با رشد اعتبارات رقیب اصلی این بخش، یعنی حملونقل جاده‌ای که رشدی۲۱ درصدی دارد، به مراتب کمتر است و از این جهت نیز اعتبارات بخش ریلی مغایر با حکم بند «۲۴» سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مبنی بر «اولویت بخش ریلی در توسعه حملونقل و ایجاد مزیت رقابتی برای آن» تنظیم شده است و نیازمند بازنگری است.
۵۵ طرح برنامه توسعه حملونقل ریلی از طرح‌های در دست اجرای سال‌های گذشته است و طرح جدیدی در این برنامه برای سال ۱۴۰۰ پیشنهاد نشده است. ضمنا هیچ‌کدام از طرح‌ها در سال آتی به پایان نخواهند رسید و عملیات اجرایی طرح‌های این برنامه در سال‌های بعد هم ادامه خواهد یافت که اعتبار لازم برای اتمام عملیات اجرایی آنها معادل ۱۴۳۷۸۰۸ میلیارد ریال پیش‌بینی شده که با ادامه روند موجود اعتباری (تخصیص ۱۰۰ درصد اعتبارات مصوب)، اتمام عملیات اجرایی این طرح‌ها با فرض ثبات شرایط حدود ۳۴ سال زمان نیاز خواهد داشت.
با توجه به مطالب یادشده در خصوص رعایت نشدن سهم مورد انتظار بخش ریلی از اعتبارات بخش حملونقل و با عنایت به حکم بند «۲۵» سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مبنی بر «توسعه حملونقل ریلی باری با اولویت تجهیز شبکه و پایانه‌های باری و اتصال شبکه به مراکز بزرگ اقتصادی، تجاری و صنعتی و مبادی ورودی و خروجی مهم کشور و شبکه‌های ریلی منطقه‌ای و جهانی به ویژه کریدور شمال- جنوب با هدف توسعه صادرات و ترانزیت بار»، تخصیص ۱۰۰ درصدی طرح‌های ریلی همسو با حکم یاد شده توسط سازمان برنامه و بودجه ضروری است.
برنامه توسعه حملونقل جاده‌ای
اعتبار برنامه توسعه حملونقل جاده‌ای در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ معادل ۷۹۰۶۹ میلیارد ریال پیش‌بینی شده که معادل ۹/۶۲ درصد اعتبار حمل‌و‌نقلی فصل حملونقل در پیوست شماره یک لایحه بودجه است و نسبت به اعتبار مصوب قانون بودجه سال ۱۳۹۹ معادل ۲۱ درصد رشد دارد. در حالی که رشد اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای فصل حملونقل در پیوست شماره یک لایحه بودجه معادل ۲/۱۸ درصد پیش‌بینی شده است. از آنجا که عملیات اجرایی طرح‌های در دست اجرای این برنامه در سال‌های بعد هم ادامه خواهد داشت در لایحه بودجه اعتباری معادل ۱۴۹۶۲۶۱ میلیارد ریال برای اتمام عملیات اجرایی طرح‌های در دست اجرای مذکور پیش‌بینی شده که با روند اعتبار موجود برای سال‌های آینده، با فرض ثبات شرایط و تخصیص کامل اعتبارات، پیش‌بینی می‌شود حدود ۱۹ سال برای اتمام عملیات اجرایی طرح‌های این برنامه، زمان نیاز باشد.
برنامه توسعه حملونقل هوایی
اعتبار برنامه توسعه حملونقل هوایی در پیوست شماره یک لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ معادل ۷۱۲ میلیارد ریال پیش‌بینی شده که نسبت به اعتبار مصوب قانون بودجه سال ۱۳۹۹ حدود ۸/۱۳ درصد کاهش یافته است. شایان ذکر است که هزینه توسعه حملونقل هوایی کشور از محل درآمد ـ هزینه سازمان هواپیمایی کشوری تامین می‌شود و اعتبار پیش‌بینی شده در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ بخش ناچیزی از منابع مورد نیاز برنامه توسعه حملونقل هوایی است. در این برنامه ۱۲ طرحی که از اعتبارات ملی تامین می‌شود گنجانده شده است و عبارتند از: طرح‌های احداث فرودگاه سقز، تامین تجهیزات و ماشین‌آلات، تعمیر و تجهیز فرودگاه بین‌المللی شیراز، تعمیرات اساسی و خرید تجهیزات و ماشین‌آلات، توسعه فرودگاه رامسر، خرید هواپیمای آزمایشی استاندارد پرواز، کمک‌های فنی و اعتباری حملونقل هوایی، مشارکت در احداث فرودگاه ولیعصر، مشارکت و تکمیل فرودگاه بین‌المللی امام خمینی، تعمیر و تجهیز فرودگاه شاهرود، احداث فرودگاه شهید مدرس و مطالعه و احداث فرودگاه سراب.
برنامه توسعه حملونقل دریایی
نهاد حاکمیتی در حوزه حملونقل دریایی، سازمان بنادر و دریانوردی است که فراهم ساختن تسهیلات لازم برای گسترش امور تجارت دریایى و ارتباطات ساحلى و همچنین وصول حقوق و عوارض متداول، قسمتى از وظایف این سازمان است. گفتنی است که سازمان بنادر و دریانوردی هزینه‌های مورد نیازش را از محل درآمد خود تامین می‌کند و سهمی از بودجه عمومی دولت ندارد. بنابراین در برنامه توسعه حملونقل دریایی اعتباراتی برای سه برنامه در خصوص احداث و بهسازی بنادر صیادی در نظر گرفته شده که متولی آن سازمان شیلات است. اعتبار برنامه توسعه حملونقل دریایی در پیوست شماره یک لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ معادل ۱۱۱۰ میلیارد ریال پیش‌بینی شده که نسبت به اعتبار مصوب قانون بودجه سال ۱۳۹۹ از رشدی معادل ۹/۲۶ درصد برخوردار است.
برنامه راهبری و توسعه حملونقل
اعتبار برنامه راهبری و توسعه حملونقل در پیوست شماره یک لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ معادل ۳۱۰ میلیارد ریال پیش‌بینی شده که نسبت به اعتبار مصوب قانون بودجه سال ۱۳۹۹ از رشدی معادل ۷/۶۶ درصد برخوردار است. این برنامه متشکل از دو طرح است که عبارتند از: تامین تجهیزات و ماشین‌آلات و مطالعات شناسایی و امکان‌سنجی پروژه‌ها و مطالعات طرح‌های راهبردی حملونقل و تدوین ضوابط و مقررات زیرساخت‌ها.
برنامه حملونقل شهری و روستایی
برنامه حملونقل شهری و روستایی که ذیل فصل توسعه و خدمات شهری، روستایی و عشایری در پیوست شماره یک لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ ارائه شده، شامل ۱۷ طرح توسعه‌ای است و برای آن اعتباری معادل ۱۴۶۷۲ میلیارد ریال پیش‌بینی شده که این رقم نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش ۶/۷۹ درصدی داشته است.
برای طرح کمک به توسعه و نوسازی ناوگان حملونقل عمومی سه هدف کمی تعیین شده است که عبارتند از:
– از رده خارج کردن ۲۵۰۰۰ دستگاه از خودروهای فرسوده
– خرید و نوسازی ۱۷۰۰۰ دستگاه اتوبوس و مینی‌بوس (متوسط ۵۰ درصد سهم دولت)
– خرید و نوسازی ۱۶۰۰۰ دستگاه خودرو عمومی کوچک.
بودجه شرکت‌های دولتی بخش حملونقل
اگرچه بودجه شرکت‌های دولتی هر سال به همراه بودجه عمومی به قوه مقننه تقدیم می‌شود اما این کار در عمل بیشتر جنبه اطلاعی دارد و نمایندگان معمولا بخش مهمی از بودجه شرکت‌ها را بررسی نمی‌کنند زیرا این موضوع علاوه بر آنکه زمان زیادی را به خود اختصاص می‌دهد، لازمه آن ارائه گزارش‌هایی از عملکرد شرکت‌ها در سال‌های گذشته است که عملا این کار نیز در فرصت زمانی محدود بررسی بودجه صورت نمی‌گیرد بنابراین غالبا آنچه در لایحه درج می‌شود، به تصویب نمایندگان مجلس می‌رسد.
سهم عمده‌ای از مصارف بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و موسسات انتفاعی وابسته به دولت، از منابع داخلی آنها تامین می‌شود که با پیشنهاد هیات‌های مدیره در مجامع عمومی یا شوراهای عالی مربوطه تصویب و برای درج در لایحه بودجه به سازمان برنامه و بودجه کشور ارسال می‌شود. البته رویکرد مطلوب این است که فرآیند بودجه شرکت‌ها به همان صورتی که بیان شد، به مجلس ارائه شود اما در بیشتر شرکت‌ها عملا این سازمان برنامه و بودجه است که بودجه را تنظیم و در لایحه بودجه درج می‌کند. این رویه مشکل بودجه‌ریزی شرکت‌ها را دو چندان ساخته است. در واقع معلوم نیست دقیقا نقش مجامع عمومی شرکت‌های دولتی، نقش سازمان برنامه و بودجه و نقش قانونگذار در رسیدگی به بودجه شرکت‌های دولتی و بانک‌ها چیست.
درآمدها، هزینه‌ها و سود ویژه شرکت‌های حمل‌و‌نقلی
در این بخش به بررسی مقادیر پیش‌بینی شده برای درآمدها، هزینه‌ها و سود ویژه شرکت‌های حمل‌و‌نقلی دولت در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ و بودجه مصـوب سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۳۹۸ پرداخته می‌شود. طبق لایحه بودجه سال ۱۴۰۰، از بین ۹ شرکت بررسی شده، دو شرکت سودده، چهار شرکت زیان‌ده و سه شرکت نیز سربهسر خواهند بود. در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ مقدار ۵۰ درصد سود ویژه سازمان بنادر و دریانوردی رقم ۴۰۰ میلیارد ریال پیش‌بینی شده که نسبت به قانون بودجه سال ۱۳۹۹ بیش از ۹۰ درصد رشد داشته است. همچنین شرکت مادرتخصصی آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک نیز در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۲۰ میلیارد ریال، ۵۰ درصد سود ویژه داشته است که همانند سال گذشته تغییری نخواهد داشت.
۵۰ درصد سود ویژه شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران و شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی در لایحه بودجه سال۱۴۰۰ نسبت به قانون بودجه سال ۱۳۹۹ صفر خواهد بود که به معنای کاهش ۱۰۰ درصدی سود این شرکت‌ها نسبت به سال ۱۳۹۹ است. شایان ذکر است مبلغ ۶۳۰ میلیارد ریال از منابع عمومی دولت صرف طرح‌های تملک دارایی سرمایه‌ای شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران خواهد شد که نسبت به سال قبل ۱۷ درصد کاهش یافته است. شرکت مادرتخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل کشور هیچ رشدی در سود شرکت نداشته و نسبت به سال گذشته تغییری نکرده است. همچنین بالغ بر ۷۸۶۳۷ میلیارد ریال از منابع عمومی دولت برای مصرف در طرح‌های تملک دارایی سرمایه‌ای این شرکت در نظر گرفته شده که نسبت به سال قبل ۱۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
اما از میان شرکت‌های دولتی و موسسات وابسته به دولت در بخش حملونقل، شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران و صندوق توسعه حملونقل زیان‌ده پیش‌بینی شده‌اند. با توجه به اینکه حملونقل ریلی در اسناد بالادستی مورد توجه و دارای اولویت قلمداد شده است، تقویت این زیربخش ضروری به نظر می‌رسد. شایان ذکر است در خصوص شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۱۹۰۲۵ میلیارد ریال سهم طرح‌های تملک دارایی سرمایه‌ای و ۱۵۰۰۰ میلیارد ریال از سهم منابع داخلی طرح‌های تملک دارایی سرمایه‌ای صرف شده که در مجموع نسبت به مورد مشابه سال گذشته۳۲ درصد افزایش داشته است. شرکت مادرتخصصی آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک نیز در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۲۰ میلیارد ریال، ۵۰ درصد سود ویژه داشته است که همانند سال گذشته تغییری نخواهد داشت. شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران و شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ هیچ سود ویژه‌ای ندارد و سربهسر خواهند بود و در نتیجه در مقایسه با سال ۱۳۹۹ رشد منفی خواهند داشت. شرکت مادرتخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل کشور نیز مشابه سال گذشته سودی نخواهد داشت. از میان شرکت‌های دولتی و موسسات وابسته به دولت در بخش حملونقل، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای و صندوق توسعه حملونقل زیان‌ده پیش‌بینی شده‌اند. با توجه به اینکه حملونقل ریلی در اسناد بالادستی مورد توجه و دارای اولویت قلمداد شده، تقویت این زیربخش ضروری به نظر می‌رسد.
بررسی عملکرد مالی سال ۱۳۹۸ شرکت‌های دولتی بخش حملونقل
در این بخش به مقایسه عملکرد مالی شش شرکت دولتی بخش حملونقل با بودجه مصوب این شرکت‌ها در سال ۱۳۹۸ پرداخته می‌شود. برای تمامی شرکت‌های زیان‌ده (سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای، شرکت سهامی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، شرکت مادرتخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل کشور) میزان زیان پیش‌بینی شده در بودجه مصوب سال ۱۳۹۸، به طرز قابل توجهی کمتر از میزان زیان‌دهی واقعی آنها بوده است. برای مثال، میزان زیان پیش‌بینی شده برای شرکت سهامی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در قانون بودجه سال ۱۳۹۸، معادل ۳۶/۰ مقدار واقعی آن بوده است. برای دو شرکت سودده (شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران، شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی) نیز میزان ۵۰ درصد سود ویژه پیش‌بینی شده در بودجه مصوب سال ۱۳۹۸، به طرز قابل توجهی کمتر از میزان ۵۰ درصد سود ویژه واقعی آنها بوده است. به عنوان مثال، ۵۰ درصد سود ویژه پیش‌بینی شده برای شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران در قانون بودجه سال ۱۳۹۸، معادل ۱۳/۰ مقدار واقعی آن بوده که اختلاف قابل توجهی است.
نتیجه‌گیری
در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰، اعتبارات بخش حملونقل با رویکرد توسعه‌ای تدوین شده که با عنایت به تعدد طرح‌های مختلف در هریک از برنامه‌ها و حجم عملیات اجرایی آنها، به رشد اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای نیاز دارد در حالی که امکان ارتقای بهره‌وری از امکانات موجود با هزینه‌های به مراتب کمتر و در بازه زمانی کوتاه‌تر میسر است. طرح‌های پیشنهادی چه در حوزه نرم‌افزاری و چه در حوزه سخت‌افزاری باید مبتنی بر شاخص‌های کمی متناسب با سیاست‌های کلی و قوانین بالادستی در بخش حملونقل باشد به طوری که عملکرد و میزان پیشرفت و تحقق اهداف کمی و میزان اعتبارات قابل رصد باشد. در لایحه پیشنهادی متاسفانه به این مهم توجه نشده است.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :