برجام در دستور کار جدید بایدن و بلینکن
دکتر صلاح‌الدین هرسنی * اگرچه همه نشانه‌ها در اولین نشست خبری آنتونی بلینکن حکایت از آن داشت که واشنگتن برای بازگشت به برجام نیاز به زمان بیشتری دارد و به عبارتی بازگشت به برجام به جای مهار کرونا و چین و همچنین احیای چندجانبه‌گرایی اولویت آن نیست اما در شرایط حاضر ما شاهد ارسال سیگنال‌ها و پالس‌هایی از سوی مقامات واشنگتن برای بازگشت به برجام و احیای آن هستیم.
در این ارتباط آنتونی بلینکن وزیر خارجه دولت بایدن از رابرت مالی نماینده ویژه در امور ایران خواسته است یک تیم مذاکراتی متشکل از دیپلمات‌ها و کارشناسانی که دیدگاه‌های متفاوتی در خصوص مسیر پیش رو با ایران دارند، تشکیل دهد. او از رابرت مالی خواست حتی از چهره‌هایی در کارگروه خود استفاده کند که مواضع تندتری در قبال ایران دارند چراکه انتخاب مالی در امور ایران موجب تقویت این گمانه شده بود که دوران رابرت مالی برای ایران لااقل همانند دوران برایان هوک و الیوت آبرامز نخواهد بود و به علت شناخت دقیق رابرت مالی از معادلات داخلی ایران، چالش‌های دوران هوک و آبرامز برای ایران تکرار نخواهد شد.
در سطح دیگر بایدن در اولین سخنرانی در تشریح سیاست خارجی خود اگرچه از زمان بازگشت واشنگتن به برجام سخنی به میان نیاورد اما اعلام کرد که بازگشت به برجام در کنار موضوعاتی چون بازگرداندن رهبری جامعه بین‌الملل به آمریکا، همسویی با متحدان سنتی غربی واشنگتن، بازگشت آمریکا به توافقات محیط‌زیستی و نحوه همکاری با سازمان بهداشت جهانی و سرانجام عادی‌سازی روابط اعراب با اسراییل در حیطه اولویت‌های کاری اوست.
به این ترتیب و با دستور کار جدیدی که از سوی بلینکن و بایدن اعلام شده، به نظر می‌رسد واشنگتن تا میزانی از مواضع ضد‌و‌نقیض برجامی خارج شده و قطعا برجام از اولویت کاری دولت بایدن خواهد بود. حال با توجه به قرار گرفتن برجام در لیست اولویت‌های بایدن مساله این است برجام که تا‌کنون با مواضع اعلامی و اعمالی ترامپ و بدعملی اروپا از یک سو و کاهش تعهدات برجامی از سوی تهران از سوی دیگر، همواره بر لبه مرگ و احیا حرکت می‌کرد، چگونه می‌تواند احیا شود؟
تردیدی نیست که احیای برجام قبل از هر چیز بسته به اراده طرفین بابت تعهدات برجامی است و اینکه چه کسی اول باید بازگشت و تعهدات برجامی را در دستور کار قرار دهد، نه‌تنها گرهی از مشکلات برجامی باز نمی‌کند بلکه ممکن است بر پیچیدگی آن بیفزاید. اگرچه دلایل ایران بابت بازگشت به برجام در برداشتن گام نخست قرین به حقیقت است، اما ایران نیز باید با عقب‌نشینی از برخی رفتار‌های چالش‌زا، برای احیای برجام و حفظ آن تلاش کند و رفتار‌های منطقه‌ای و برنامه‌های موشکی بالستیکی را دستمایه رفتار‌های تزاحمی و ایذایی واشنگتن در عدم بازگشت به برجام نسازد.
در این ارتباط انتخاب رابرت مالی می‌تواند فرصتی برای ایران در احیای برجام و حفظ آن شود چراکه رابرت مالی در زمره آن دست از چهره‌هایی است که از یک سو هم از معادلات داخلی ایران و خواست‌های منطقه‌ای ایران شناخت کامل دارد و از طرف دیگر برخلاف هوک و آبرامز، رویکرد نسبتا مناسبی در قبال ایران دارد. بنابراین انتخاب رابرت مالی می‌تواند حامل پیام خوبی برای ایران در همکاری‌های برجامی با واشنگتن و تروئیکای اروپایی برجام شود. در سطحی دیگر، استفاده از ظرفیت‌های تروئیکای اروپایی برجام خود می‌تواند موجب احیای برجام شود.
در شرایط حاضر محمدجواد ظریف برای تروئیکای اروپایی برجام نقش هماهنگ‌کننده قائل است و امیدوار است نقش هماهنگ‌کننده سه عضو اروپایی برجام یعنی پاریس، لندن و برلین بتواند هم متضمن بازگشت واشنگتن به برجام و هم موجب ازسر‌گیری تعهدات برجامی از سوی تهران شود. تردیدی نیست که لازمه اصلی برای ایفای نقش هماهنگ‌کننده تروئیکای اروپایی برجام قبل از هر چیز در گرو تعامل بیشتر تهران با اروپاست. اینکه اروپا بتواند با نقش هماهنگ‌کننده خود واشنگتن را به لغو چند تحریم با هدف بازگشت تهران به تعهدات برجامی و شروع به مذاکرات تشویق کند، سناریویی است که نشانه‌های آن را می‌توان در آینده نزدیک مناسبات برجامی دید.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشت
لینک کوتاه :