اردوغان و پارادوکس صندوق رای

جهان صنعت نیوز| افشار سلیمانی- انتخابات شهرداری‌ها و شوراهای شهر در ترکیه اخیرا با حضور حزب حاکم عدالت و توسعه (آک‌پارتی) و حزب راست‌گرای حرکت ملی در قالب ائتلاف جمهور با شعار بقای ترکیه و حزب جمهوریخواه خلق و حزب خوب در قالب ائتلاف ملت با شعار «بهار بعد از مارس می‌آید» و حزب کُردی دموکراتیک خلق‌ها که در مناطق حساسی چون استانبول از نامزد ائتلاف مخالفان حمایت می‌کرد، برگزار شد و هرچند در مجموع ائتلاف جمهور پیروز شد، اما با واگذاری نتیجه انتخابات در شهرهای بزرگی چون استانبول و آنکارا و ازمیر به احزاب رقیب، در واقع با پیروزی توام با شکست مواجه شد .
اردوغان و یار تاکتیکی و مقطعی‌‌اش دولت باغچه‌لی از همان ابتدای اعلام نتایج، ساز مخالف‌ نواختند و در‌صدد برآمدند بر شورای‌عالی انتخابات ترکیه فشار وارد کنند تا به بهانه‌هایی یا نتیجه را به نفع تیم آنها اعلام کند یا آن را ابطال کند. اگر‌چه شورای‌عالی انتخابات تا یکی دو روز پیش زیر بار نرفت‌ اما در نهایت دیروز‌ ابطال نتایج انتخابات در استانبول و برگزاری مجدد در ۲۳ ژوئن پیش رو را اعلام کرد.
این نخستین رفراندوم پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه در سال ۲۰۱۸ بود که در آن اردوغان پیروز شد. از این جهت نتایج انتخابات یک نوع همه‌پرسی درباره محبوبیت او و آینده‌اش محسوب می‌شود که نگران‌کننده بود. از سوی دیگر‌ این انتخابات تنها یک نوع همه‌پرسی درباره اردوغان نبود‌ بلکه آینده کمال قلیچدار‌اوغلو رهبر بزرگ‌ترین حزب مخالف (جمهوریخواه خلق) هم به نتایج آن بستگی داشت و اگر نتیجه خوبی نمی‌گرفت، به احتمال زیاد باید رهبری حزب به محرم اینجه واگذار می‌کرد. اینک اردوغان و یارانش در تلاشند با تمهیدات و اجرای سناریوهایی نتیجه انتخابات ژوئن را به نفع خود با تمام برسانند.
در این یادداشت از دو دریچه، ابطال نتایج انتخابات استانبول بررسی می‌شود؛ نخست، پیامدهای ابطال انتخابات و دوم تلاش‌های هر دو رقیب تا روز برگزاری انتخابات مجدد. در رابطه با پیامدهای ابطال انتخابات استانبول می‌توان به افزایش التهابات سیاسی در ترکیه به ویژه در استانبول و شروع مخالفت‌های مردمی، تقویت اختلاف و بروز شکاف در درون حزب عدالت و توسعه، افزایش تنش میان احزاب، تقویت اتحاد میان احزاب اپوزیسیون و تشدید حمایت زیر‌پوستی گولنچی‌ها از اپوزیسیون، تقویت اندیشه ایجاد حزب جدید توسط ناراضیان هم‌حزبی اردوغان ازجمله عبدالله گل، احمد داود‌اوغلو و علی باباجان افزایش التهابات اقتصادی، افزایش واکنش‌های منفی غرب و تشدید تنش در روابط خارجی از جمله با آمریکا و اروپا اشاره کرد.
در ارتباط با تلاش‌ها و سناریوهای رقبا تا ۲۳ ژوئن هم می‌توان به دوئل موافقان و مخالفان در تلاش برای توجیه و احقاق حقوق خود اشاره کرد.
نتیجه انتخابات اخیر شهرداری‌ها در ترکیه برای حزب عدالت و توسعه با اجبار به عزیمت به سوی ائتلاف با رقیب خود حزب حرکت ملی و عدم نتیجه‌بخشی این ائتلاف برآیندی از فرآیند رفتاری اردوغان است که به تدریج تحت تاثیر محیط سیاسی ترکیه و زیاده‌خواهی‌های او تغییر کرد و به سمت برخوردهای اقتدارگرایانه علیه پ.ک. ک‌ و جماعت گولن و تاحدودی نیز سایر مخالفان پیش رفت. (ازجمله تشدید فشارها، دستگیری‌ها، محاکمه‌ها، زندانی کردن‌ها و اخراج‌ها، دخالت در امور داخلی سوریه و فشار بر کردها)‌. در نتیجه انتخابات ریاست جمهوری و پارلمان‌های بعدی برای اردوغان دستاورد چشمگیری نداشت. برای نمونه او در انتخابات ریاست جمهوری حتی بدون داشتن رقیبی سرسخت، با کمتر از ۵۳ درصد رای، سکان ریاست جمهوری را در دست گرفت. علاوه بر آن، این حزب نه تنها اکثریت آرا در آخرین انتخابات پارلمانی را به دست نیاورد، بلکه به اجبار انتخابات زود‌هنگامی برگزار شد.

مردم در آن انتخابات زود‌هنگام که جناح حاکم از ابزار نگران کردن مردم درصورت باخت حزب عدالت و توسعه نیز بهره ‌برد به فرض عبرت‌گیری حزب عدالت و توسعه، با رای اکثریت به این حزب اجازه تشکیل دولت را دادند، این در حالی است که ظهور حزب عدالت و توسعه در صحنه سیاسی ترکیه با نمایش چهره‌ای مقتدر، ملی و وحدت‌گرایانه از اردوغان و هم‌پیمان‌هایش همراه بود. این حزب با ارائه تعریفی گسترده از اسلام همه جریان‌های عمومی ترکیه از جمله گروه‌های مذهبی کُرد را تحت تاثیر قرار داده بود. مذهبیون کرد با جمعیتی قابل توجه، در عین دوری از جریان‌های چپ، تمایلی هم به همراهی با گرایش‌های رادیکال اسلامی نداشتند. با این خط مشی عملکرد حزب عدالت و توسعه در اولین انتخاباتی که شرکت کرد، پیروزی باورنکردنی را در کسب قدرت پارلمانی و شهرداری‌ها رقم زده بود.
اردوغان در سال‌های اخیر نسبت به گروه‌های قومی و عقیدتی رفتار تندی داشته و همین موضوع باعث فاصله گرفتن مردم از حزب عدالت و توسعه شده است. همچنین از مهم‌ترین علل عدم توفیق این حزب، شکست‌های بزرگ ترکیه در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی است؛ روابط غیرمعمول با آمریکا، اتحادیه اروپا، گره‌های پیچیده و حاد منطقه‌ای در سوریه و مناطق کرد‌نشین از مثال‌های شایان ذکر است.
از آنجا که بیش از ۸۰ درصد مراودات مردم ترکیه، درون شهرداری‌هاست و علاوه بر این، حوزه امنیت، پلیس، مناسبات اقتصادی و مجوزهای ساخت‌و‌ساز در اختیار این نهاد است. ازدست دادن شهرداری ترکیه برای حزب اردوغان به عنوان زنگ خطری است که شرایط نامناسب انتخابات پارلمانی را برای او و هم‌حزبی‌هایش به صدا در آورده است، اما اردوغان به جای پذیرش دموکراسی صندوق رای (که خود همواره برآن تاکید و اصرار می‌ورزید‌) و جبران مافات از طریق پرهیز از اشتباهات و یکه‌تازی‌ها و استفاده ابزاری از دین و مذهب و ملیت و عثمانی‌گری برای تمامیت‌خواهی و صبر استراتژیک تا انتخاباتی دیگر، اینک با ابطال نتایج انتخابات استانبول بدون توجه به تبعات منفی چنین اقدامی درصدد پیروزی با اجرای سناریوهای از پیش تعیین شده است. غافل از اینکه این‌گونه رهیافت‌ها می‌تواند به زیان ثبات، امنیت و توسعه ترکیه و رفاه مردم این کشور و تشدید سرعت افول حزب عدالت و توسعه منجر شود، گرچه ترکیه به دلیل برخوردار بودن از ابزارهای دموکراسی و ملت آگاه و حاضر در صحنه و شخصیت‌های دلسوز با زیان کمتری می‌تواند از این مراحل عبور کند.
سفیر سابق ایران در آذربایجان و کارشناس بین‌الملل