تاخیر حاکمیت در راستیآزمایی اخبار جعلی
حمید ضیایی‌پرور * اطلاعات خلاف واقع به چند دسته تقسیم می‌شوند. دسته نخست فیک‌نیوز یا اخبار جعلی نامیده می‌شود. دسته دوم محتواهای آسیب‌رسان یا فریبنده و گروه سوم نیز محتوای چندرسانه‌ای دیپ‌فیک یا جعل عمیق نامیده می‌شود.
مصوبه شورای عالی فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را موظف کرده تا سامانه‌ای به منظور راستیآزمایی اطلاعات جعلی راه‌اندازی کند، این سامانه به بررسی نوع اول اطلاعات خلاف، خبرهای جعلی واقع می‌پردازد.
مقابله با اخبار جعلی در دنیا از چند روش پیگیری می‌شود. روش نخست آن است که پلتفرم‌های اجتماعی خود به بررسی و حذف یا برچسب زدن به اطلاعات جعلی می‌پردازند، این پلتفرم‌ها از طریق هوش مصنوعی به خبرهای جعلی برچسب زده یا آنها را حذف می‌کنند.
در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا نیز مشاهده شد که توئیتر ابتدا بسیاری از توئیت‌های دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین، را تگ می‌زد و سپس مجبور به حذف اکانت ترامپ شد.
ماهانه هزاران و صدها هزار خبر جعلی از طریق این پلتفرم‌ها در فضای مجازی حذف شده یا تگ می‌شوند. محتواهایی که با پروتکل‌های شبکه‌های اجتماعی ناسازگار هستند نیز حذف می‌شوند. این محتواها شامل ترویج خشونت، نژادپرستی، تعصبات نژادی، تروریسم، مواد مخدر، کودک‌آزاری و موارد مشابه است. پلتفرم‌های اجتماعی کارشناسانی را به عنوان کنترل‌گر استخدام می‌کنند که این اخبار را حذف می‌کنند.
مشکلی که ما در ایران داریم آن است که با مدیران پلتفرم‌های اجتماعی هیچ ارتباطی نداریم چراکه ۹۰ درصد از آنها آمریکایی هستند و ارتباط ما با آنها قطع است و نمی توانیم راستیآزمایی محتوای شبکه‌های اجتماعی کاربران ایرانی را بر عهده مدیران این شبکه‌های اجتماعی قرار دهیم.
روش دوم برخورد با اخبار فیک در رابطه با اخبار جعلی منتشر شده در رسانه‌های رسمی مانند وب‌سایت‌ها، خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها و پورتال‌های خبری است. در دنیا رسم بر این است که NGOها و گروه‌های خودجوش سامانه‌های راستیآزمایی راه‌اندازی کرده و به راستیآزمایی اخبار رسانه‌های رسمی می‌پردازند. برخی از روزنامه‌نگاران نیز به صورت داوطلبانه به این کار می‌پردازند و صحت اخبار و آمارها را بررسی می‌کنند. در ایران نیز چند سایت فکت چکینگ به صورت خودجوش راه‌اندازی شده بود که برخی از آنها فیلتر شدند!
روش سوم این است که دستگاه‌های دولتی اخبار را راستیآزمایی کنند. همان‌گونه که در ایران شورای عالی فضای مجازی به عنوان نهاد بالادستی حاکمیتی در حوزه فضای مجازی مصوبه‌ای تصویب و وزارت ارشاد را متولی راه‌اندازی سامانه راستیآزمایی کرده است. راه‌اندازی چنین سامانه‌ای مشکل نیست اما پرسش اینجاست که آیا وزارت ارشاد این توانایی را دارد که کلیه اخباری که در رسانه‌های کشور درج می‌شوند را راستیآزمایی کند؟ بسیاری از اخبار جعلی به سرعت در فضای مجازی منتشر می‌شوند و در خوش‌بینانه‌ترین حالت وزارت ارشاد با دو هفته تاخیر می‌تواند اخبار را راستیآزمایی کند.
اما راهکار دیگری هم وجود دارد و آن هم گسترش سواد رسانه‌ای است. به جای این که روی تولیدکنندگان فیک‌نیوزها تمرکز کنیم به مصرف‌کننده توجه کنیم، سواد رسانه‌ای و دیجیتالی کاربران را بالا ببریم که خود تشخیص دهند کدام خبر جعلی است و کدام یک صحیح. به این اقدام ریپورت کردن گفته می‌شود. همه پلتفرم‌ها چه ایرانی و چه پلتفرم‌های بین‌المللی این امکان را دارند که مردم محتوای جعلی و ناسازگار را ریپورت داده یا گزارش دهند و مدیران پلتفرم‌ها محتواهای گزارش شده را بررسی می‌کنند. در پلتفرم‌های فارسی حجم محتواهای جعلی و آسیب‌رسان بسیار زیاد است و به همین دلیل شورای عالی فضای مجازی ناچار شده که برای آن تدبیری بیندیشد اما این شورا بسیار دیر اقدام کرده چراکه به خاطر این که حجم زیادی از محتواهای جعلی منتشر شده، اعتماد عمومی به رسانه‌های رسمی کشور از بین رفته و این امر موجب گرایش مردم به شبکه‌های اجتماعی شده است.
کارشناس مطالعات رسانه
مشاور رسانه‌های دیجیتال در وزارت ارشاد
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :