رسالتی سنگین روی دوش آژانس انرژی اتمی و دولت

مهدی مطهر‌نیا * با وجودی که این احتمال وجود داشت که شورای حکام، قطعنامه جدیدی علیه کشورمان صادر کند، اما خبر رسید که کشورهای اروپایی طرف برجام، پیش‌نویس قطعنامه انتقادی خود علیه ایران را در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس گرفته‌اند و سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم اعلام کرد از نتیجه جلسه شورای حکام درباره ایران راضی هستند.

تروئیکای اروپا با پذیرش همکاری بیشتر ایران درباره بازدید از مراکز هسته‌ای، قول تهران مبنی بر پاسخگویی به پرسش‌های آژانس بین‌المللی در باب نیروگاه‌ها و مراکزی که پیش از این از سوی بازرسان آژانس مورد بازدید قرار گرفته و همچنین پاسخگویی در سه ماه آینده، پذیرفته است که قطعنامه تنبیهی درباره ایران را پس بگیرد.

نکته نخست اینکه به جای آمریکا و نوع برخوردش با ایران، تروئیکای اروپا مثل دوران ترامپ دوباره وارد عمل شده و شاهد فعال شدن اروپا در جهت اعمال فشار بیشتر بر تهران هستیم.

گزاره دومی که در این باره مطرح است اینکه آژانس انرژی اتمی همکاری ایران را با وجود مصوبه مجلس در جهت خروج ایران از پروتکل‌های الحاقی با آژانس بر اساس قولی که ایران به آژانس داده است مورد پذیرش قرار می‌دهد.

نشانه استدلالی این موضوع هم صحبت‌های نماینده فرانسه در آژانس بین‌المللی است که تاکید کرد ما امتیازاتی از ایران کسب کردیم که به واسطه کسب آن امتیازات پذیرفتیم قطعنامه تنبیهی علیه ایران را فعلا نگه داریم. بنابراین این سخنان نشان می‌دهد تهران در عین حال که در باب خروج از پروتکل‌های الحاقی سخن می‌گوید، در سازوکارهای معین دیگر در سازمان انرژی اتمی از نظر فنی وعده همکاری‌های گسترده‌ای را داده است که در پرتو آن بیانیه تنبیهی تروئیکای اروپا به صحن آژانس انرژی هسته‌ای نیامده است. این خود  نشان می‌دهد که تهران در عین حال که تلاش می‌کند قاطعیت خود را برای عدم تمکین از موارد دیکته‌شده سازمان‌های بین‌المللی با مدیریت اروپا و رهبری آمریکا به انجام نرساند، در عین حال با ظرافت و  عملگرایی قابل عنایتی تلاش دارد این مسیر به وضعیت حادتری وارد نشود.

از سوی دیگر آمریکا هم می‌کوشد در عین حال که مواضع خود را حفظ می‌کند از همگرایی اروپا و دوسوی اقیانوس اطلس با یکدیگر استقبال کند و در عین حال که روی مذاکره پافشاری می‌کند، زمینه‌ای را ایجاد کند تا برجام به عنوان میراث اوباما و اتحادیه اروپا در رویکرد جهانگرایی و جهانی شدن از بین نرود. در عین حال هم بتواند مدل ماکت‌گونه آینده نظم نوین جهان را در قالب ۱+۵ حفظ کند. بنابراین دولت بایدن دولتی است که سنتز قدرت هوشمندتر آمریکایی را به واسطه تلفیق تز و آنتی‌تز دولت ترامپ و دولت اوباما در دست اجرا دارد. همچنین در منطقه خاورمیانه به دنبال پیاده کردن رئالیسم تدافعی است و می‌کوشد اوزان منطقه را در وضعیت تدافعی نسبت به هم قرار دهد و توازن قوا در منطقه را ایجاد کند.

از این جهت است که به عربستان با پرونده خاشقجی فشار وارد می‌کند یا می‌خواهد جنگ یمن را پایان دهد و اسراییل را کنترل کند و از طرف دیگر فشار بر ایران را نیز افزایش می‌دهد و به هیچ‌وجه حاضر نیست تحریم‌ها را کاهش دهد. بنابراین در عین حال که مانند ترامپ از مذاکره سخن می‌گوید، به ۱+۵ به عنوان میراث اوباما باز‌می‌گردد و در حالی که صحبت از بازگشت به برجام دارد و به ۱+۵ بازمی‌گردد، تحریم‌ها علیه ایران را نیز همچنان حفظ می‌کند.

این نوع برخوردها نشان می‌دهد که ایران در یک موضع خاص عملگرایانه در آژانس بین‌المللی، تلاش دارد در عین حال که نشان دهد مصوبه مجلس را اجرا کرده است، می‌کوشد در آژانس بین‌المللی به وعده‌های خود به نحوی عمل کند که موجب ایجاد یک قطعنامه تنبیهی نشود. بنابراین رسالت سنگینی را بر دوش سازمان انرژی اتمی کشورمان و دولت قرار می‌دهد که باید هم از یک طرف پاسخگوی یک نهاد بین‌المللی مثل آژانس و تروئیکای اروپا و هدایت‌کننده آن یعنی واشنگتن باشد، هم پاسخگوی عناصر دیگری که در داخل کشور این توافق را با ادبیاتی که اروپا به کار می‌برد، مورد عطاب و خطاب قرار خواهند داد.

* استاد دانشگاه و کارشناس امور بین‌الملل

 

اخبار برگزیدهیادداشت