صف‌آرایی جدید در خاورمیانه
به گزارش جهان صنعت نیوز: در پی سرنگونی دولت محمد مرسی با کودتای ارتش مصر، روابط دو کشور به تنش کشیده شد و در نهایت از سال ۲۰۱۳ این تنش‌ها منجر به قطع روابط شد. همچنین طی سال‌های گذشته میان دو کشور بر سر فعالیت‌های اکتشاف نفت و گاز ترکیه در دریای مدیترانه اختلاف داشتند و این میان موضوع حمایت دولت اردوغان از دولت لیبی نیز مورد اعتراض شدید دولت مصر بود. مصر همراه با روسیه، فرانسه و امارات از نظامیان تحت رهبری ژنرال خلیفه حفتر حمایت می‌کردند و دولت مصر حتی تابستان گذشته از احتمال مداخله نظامی در لیبی خبر داده بود.
شکل‌گیری صف‌آرایی‌های جدید در منطقه از ماه‌های پایانی دولت ترامپ آغاز شده بود. موضوع ناتوی عربی و آنچه به پیمان صلح ابراهیم شهرت یافته، از سال ۲۰۲۰ در یارگیری‌های منطقه‌ای نقش ایفا کرده است.
نزدیکی اسراییل به کشورهای عربی و از آن جمله امارات متحده عربی به بحرین و همچنین عربستان سعودی از جمله تغییرات کلان سیاسی در منطقه به شمار می‌آیند. ترکیه نیز پس از حضور و نقش‌آفرینی در معادلات سیاسی سوریه و لیبی و پس از حضور آشکار در جنگ قره‌باغ در حمایت و پشتیبانی از جمهوری آذربایجان، اکنون در پی افزایش هر چه بیشتر نفوذ خود در منطقه خاورمیانه است.
مناسبات دیپلماتیک ترکیه و مصر از زمان سقوط حکومت محمد مرسی در سال ۲۰۱۲ رو به تیرگی نهاده بود. حزب عدالت و توسعه در شمار حامیان اصلی اخوان‌المسلمین در مصر به شمار می‌آید. پس از گذشت هشت سال از تیرگی مناسبات ترکیه و مصر، اکنون مولود چاوش‌اوغلو وزیر خارجه ترکیه از نخستین تماس‌های بین دو کشور سخن گفته است. چاوش‌اوغلو اعلام کرد تماس‌هایی در هر دو سطح امنیتی و سیاسی با مصر برقرار شده است. هم سازمان‌های اطلاعاتی دو کشور با یکدیگر نشست و گفتوگو داشته‌اند و هم وزارت‌های خارجه‌شان.
فراز‌وفرود یک تنش ۸ ساله
آنکارا و قاهره در طول دوران کوتاه ریاست‌جمهوری محمد مرسی روابط گرم و نزدیکی با یکدیگر داشتند که این روابط پس از سقوط دولت مرسی در سال ۲۰۱۳ میلادی و وقوع کودتای نظامی توسط عبدالفتاح السیسی در مصر رو به تیرگی گذاشته است.
کمتر از یک سال از ریاست‌جمهوری محمد مرسی و کودتای ارتش به رهبری عبدالفتاح السیسی وزیر دفاع وقت مصر و سقوط اخوان‌المسلمین، روابط دو کشور ترکیه و مصر وارد مرحله جدیدی شد و با موضع‌گیری‌های آنکارا و به ویژه رجب طیب اردوغان به عنوان نخست‌وزیر وقت ترکیه، سفیر این کشور از خاک مصر اخراج شد و سطح روابط دو طرف به کاردار کاهش یافت. ترکیه از همان آغاز کودتای ارتش به رهبری السیسی در مصر از اخوان‌المسلمین حمایت و علیه نظامیان موضع‌گیری کرد و رجب طیب اردوغان این اقدام ارتش را کودتای نظامی خواند و از حامیان چنین اقدامی انتقاد کرد.
اردوغان از زمان انتخاب به عنوان رییس‌جمهوری ترکیه بارها با موضع‌گیری و حمایت از مرسی و اخوان‌المسلمین، دولت جدید مصر که برآمده از دل ارتش این کشور است را نامشروع دانست و روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی وزیر دفاع وقت مصر به عنوان رییس‌جمهوری این کشور را یک کودتا خواند.
اردوغان با انتقاد از کودتای ارتش در مصر اعلام کرد کسانی که در پای صندوق نتوانستند رای بیاورند با کودتا به دنبال کسب قدرت هستند. ترکیه با این بی‌اخلاقی که در مصر رخ داده مخالف است… همان‌گونه که کودتاهای نظامی در ترکیه نتوانست محبوبیتی را برای دولت‌ها به همراه آورد، این سرنوشت در انتظار کودتا‌کنندگان مصر نیز هست.
به عبارتی ترکیه که پس از سقوط حسنی مبارک از ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۱۱ به یکی از حمایت‌کنندگان اصلی انقلاب مردمی مصر در منطقه تبدیل شده بود، با برکناری مرسی از ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۱۳ موضع خود را تغییر داد و با روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی به یکی از دشمنان اصلی مصر در منطقه تبدیل شد.
ترکیه در آگوست ۲۰۱۳ از شورای امنیت سازمان ملل متحد خواست السیسی را تحریم کند. رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه در گفتوگو با شبکه الجزیره به صراحت اعلام کرد دولت آنکارا نظام السیسی را که با کودتای نظامی روی کار آمده به رسمیت نمی‌شناسد و عبدالفتاح السیسی یک کودتاچی نامشروع است.
با قدرت گرفتن السیسی در مصر ابتدا روند محاکمه حسنی مبارک دیکتاتور سرنگون شده مصر بعد از انقلاب مردمی را متوقف کرد و رهبران دولت مرسی از جمله خود وی را به زندان انداخت. با حذف مرسی از حاکمیت قاهره، روابط ترکیه و مصر تیره شد و به روند مناسبات دو کشور نیز خسارت وارد کرد.
اختلاف‌های ترکیه و مصر به جریان اخوان‌المسلمین ختم نشده و روابط پرتنش دو کشور از سال ۲۰۱۳ میلادی به حوزه مسائل نفتی نیز کشیده شد به طوری که طارق الملا وزیر نفت و گاز مصر در واکنش به اظهارات مقام‌های ترکیه مبنی بر اینکه توافقنامه ترسیم مرزی میان مصر و قبرس را به رسمیت نمی‌شناسند و به اکتشاف گاز در این منطقه ادامه خواهند داد، تاکید کرد: «قاهره به اکتشاف گاز آنکارا اعتنایی ندارد و نگران هیچ چیزی نیست چراکه توافقنامه ترسیم مرز بین مصر و قبرس از سال ۲۰۱۳ به امضا رسیده و به سازمان ملل ارائه و نقشه‌های روشنی از خطوط مرزی ضمیمه آن شده است.»
همان‌طور که ترکیه از آغاز کودتای ارتش مصر به رهبری السیسی از اخوان‌المسلمین حمایت و علیه نظامیان موضع‌گیری کرده بود و این اقدام را کودتای نظامی خوانده بود، با مرگ محمد مرسی نیز رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه نخستین شخصیت سیاسی بود که مرگ وی را تسلیت گفت و اکثر مقامات سیاسی حزب عدالت و توسعه، احزاب و سیاستمداران نیز مرگ مرسی را محکوم کردند.
علی ارباش رییس سازمان امور دیانت ترکیه نیز پس از اعلام مرگ مرسی با ارسال نامه‌ای به مفتی‌های تمام استان‌های این کشور از آنها خواسته بود در مساجد سراسر کشور نماز غایب بر جنازه محمد مرسی اقامه کنند. به دنبال اعلام خبر فوت محمد مرسی رییس‌جمهوری برکنارشده مصر، انجمن حقوق بشر ترکیه با برگزاری تجمعی اعتراضی در مقابل کنسولگری مصر در استانبول که اقلیت مصری‌های ساکن ترکیه و دیگر اقلیت‌های کشورهای عربی در آن مشارکت داشتند، از سازمان‌های حقوق بشر و سازمان ملل خواستند کمیته‌ای بین‌المللی تشکیل دهند و مسوولان فوت او و در رأس آنها عبدالفتاح السیسی رییس‌جمهور کنونی مصر را مجازات کنند.
حاکمیت شرق مدیترانه
صف‌آرایی اتحادیه اروپا در بحران قبرس و در مناقشه ترکیه با یونان در آب‌های شرقی مدیترانه به سود دولت آتن، ترکیه را وادار کرد در سیاست خارجی خود به دنبال دور جدیدی از یارگیری برود. گفته می‌شود ترکیه با مصر بر سر حاکمیت شرق مدیترانه مذاکره کرده است؛ مذاکره‌ای که تنها محدود به همکاری‌های اقتصادی و اکتشافی در آب‌های مدیترانه نمی‌شود. باید یادآور شد که چاوش‌اوغلو اوایل ماه جاری از آمادگی دولت ترکیه برای کسب توافق جدیدی با مصر بر سر شرق مدیترانه خبر داده بود.
اختلاف‌نظر بین ترکیه با عربستان اما جدی‌تر است. تلاش دولت اردوغان در ارتباط با فاش شدن ماجرای قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول منجر به تیره‌تر شدن مناسبات دو کشور شده بود. اما سفر اردوغان به پاکستان حکایت از تغییرات گام به گام سیاست دولت ترکیه در قبال عربستان و متحدان منطقه‌ای آن کشور داشت. اردوغان در فوریه سال گذشته به اسلام‌آباد سفر کرده بود.
چاوش‌اوغلو وزیر خارجه ترکیه در نشست خبری روز جمعه گذشته گفت هر گاه از سوی دولت عربستان گام‌هایی در راستای بهبود مناسبات با ترکیه برداشته شود، این کشور نیز آماده است با گام‌های خود از رفع تنش در مناسبات دو کشور اقدام کند.
ترکیه و یمن
اما آنچه توجه ناظران مسائل سیاسی را به خود جلب کرده، پست توئیتری سخنگوی وزارت خارجه ترکیه است. رجب سویلو روز نهم مارس با انتشار یک پست توئیتری از نگرانی عمیق ترکیه از حملات حوثی‌ها به تاسیسات نفتی عربستان گفته بود. سخنگوی وزارت خارجه ترکیه خواستار پایان فوری حملات حوثی‌ها به خاک عربستان شده بود.
همین موضوع باعث تقویت گمانه‌زنی‌ها درباره ورود احتمالی ترکیه به جنگ یمن شده است. گفته می‌شود ائتلاف نظامی تحت رهبری عربستان طی شش سال گذشته در مبارزه با حوثی‌ها دستاورد چندانی نداشته است. هنوز ۷۰ درصد خاک یمن در کنترل حوثی‌هاست. از این رو نگاه‌ها متوجه استان مارب است. عربستان سعودی هفته گذشته مدعی شد ائتلاف نظامی تحت رهبری آن کشور در عرصه دفاع از مارب موفقیت‌هایی داشته است. تلویزیون دولتی عربستان یکشنبه گذشته حتی مدعی شد که حملات پهپادی و موشکی حوثی‌ها در واکنش به موفقیت ائتلاف نظامی تحت رهبری این کشور در مارب صورت می‌گیرد.
به باور تحلیلگران مارب آخرین پایگاه مهم نیروهای وابسته به منصور هادی و حزب اصلاح است و در صورت شکست ائتلاف نظامی در حفظ این شهر، عملا نقش منصور هادی از معادلات آینده یمن حذف خواهد شد. از این رو ورود احتمالی ترکیه به جنگ یمن در دفاع از عربستان، به نگرانی‌ها دامن زده است.
تاثیرات ناشی از تحولات سیاسی در آمریکا بر خاورمیانه در حال حاضر قابل پیش‌بینی و محاسبه نیست. اما تردیدی وجود ندارد که این تحولات منجر به شکل‌گیری صف‌آرایی‌های جدید در این منطقه خواهد شد. ازسرگیری مناسبات دیپلماتیک ترکیه با مصر و تلاش برای بهبود مناسبات با عربستان را باید از این منظر نگریست و تحلیل کرد.
واکنش قاهره
یک مقام رسمی مصر در واکنش به اظهارات مقامات ترکیه مبنی بر از سر گرفته شدن تماس‌های دیپلماتیک آنکارا با قاهره تاکید کرد ارتقای سطح روابط میان دو طرف نیازمند مراعات چارچوب‌های حقوقی و دیپلماتیک است.
مقام یادشده در گفتوگو با الشرق‌الاوسط در واکنش به این اظهارات گفت چیزی که بتوان آن را از سر گرفته شدن تماس‌های دیپلماتیک خواند، وجود ندارد. این مقام که به نام و منصب او اشاره‌ای نشده، در ادامه توضیح داد فرستاده‌های دیپلماتیک مصر و ترکیه در سطح کاردار هستند و مطابق با پروتکل‌های دیپلماتیک ارتباطات را حفظ می‌کنند.
مقام یادشده در ادامه تاکید کرد ارتقای سطح روابط با ترکیه نیازمند چارچوب‌های حقوقی و دیپلماتیک آن هم بر پایه احترام به اصل حاکمیت و مقتضیات امنیت ملی عربی است. وی افزود مصر از هر کشوری که مشتاق برقراری روابط با آن است، انتظار دارد به حقوق بین‌الملل و اصل حسن همجواری پایبند باشد و از سوی دیگر از مداخله در امور داخلی کشورهای منطقه دست بردارد. این مقام مصری در بخش پایانی اظهاراتش همچنین بر پیوند میان ملت ترکیه و مصر اشاره و بر آن تاکید کرد.
در عین حال یک منبع مصری نیز در گفتوگو با رویترز خبر داد مصر پیامی از آنکارا مبنی بر برگزاری یک نشست در قاهره دریافت و قاهره از این درخواست استقبال کرده است. این منبع در این خصوص توضیح داد یک مقام اطلاعات ترکیه در تماسی تلفنی با مقامات قاهره از آنها خواسته برای بررسی مسائل اقتصادی، سیاسی، دیپلماتیک و همکاری، نشستی در مصر برگزار شود. این منبع می‌گوید مصر از این درخواست استقبال کرده و قول داده در نزدیک‌ترین زمان به آن پاسخ دهد.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :