معمای واکسن

 به گزارش جهان صنعت نیوز:  چند روز پیش سازمان غذا و داروی ایران طی فراخوانی از شرکت‌های خصوصی خواست تا چنانچه قادر به تامین واکسن کووید۱۹ از منابع معتبر مورد تایید این سازمان هستند، به قید فوریت درخواست خود را همراه با مستندات ارائه کنند. مدتی پس از انتشار این فراخوان، محمدی مدیر کل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو گفته بود: «برای تامین واکسن مسیر واردات، قرارداد و ساخت داخلی را پیش‌رو داریم. با توجه به اینکه می‌دانستیم اولین تاریخ تولید و عرضه واکسن داخلی زودتر از خرداد امسال امکان‌پذیر نخواهد بود باید واکسن را وارد می‌کردیم که واکسن‌های آسترازنکا، اسپوتنیک و بهارات از آن جمله هستند. واردات این واکسن‌ها تا عرضه واکسن داخلی ادامه دارد.» او ضمن اشاره به اینکه واردات واکسن انحصاری نبوده، اظهار کرد: «هیچ‌وقت واردات واکسن ما انحصاری نبوده است. بخشی از واکسن‌های مورد استفاده ما توسط دو موسسه رازی و پاستور ساخته می‌شود و بخشی از واردات واکسن هم توسط برخی شرکت‌های خصوصی انجام می‌گیرد ولی توسط وزارت بهداشت خریداری می‌شود.»

روحانی نیز در جلسه ۱۱ فروردین هیات دولت ضمن اشاره به این موضوع که هر بخش خصوصی با ارز نیمایی می‌تواند واکسن را وارد کند و در مراکزی که زیرنظر وزارت بهداشت است، توزیع کند در بخش دیگری از سخنان خود نیز بر این موضوع تاکید کرد «حتی تولیدکنندگان بزرگ و کارخانه‌های بزرگ نیز می‌توانند برای کارگران خود اقدام به خرید واکسن کنند.»

این در حالی است که خرید و فروش واکسن کووید۱۹ تنها در انحصار دولت‌هاست و برخلاف تفکرات وزارت بهداشت و دولت هیچ فرد عادی یا شرکت خصوصی توان تهیه واکسن را ندارد زیرا واکسن کرونا در جهان به یک مقوله امنیتی و سیاسی تبدیل شده است و همانند دیگر دارو یا واکسن‌ها قابل خریداری توسط شرکت‌های خصوصی نیست. از همین‌رو «جهان‌صنعت» از دو تولیدکننده واکسن کرونا درخصوص چگونگی تهیه واکسن توسط شرکت‌های خصوصی سوال کرد و آنها در پاسخ گفتند: «تمامی اختیارات فروش و توزیع واکسن کووید۱۹ در گرو دولت‌ها است. همچنین شرایط فروش واکسن روسی اسپوتنیک که در کره‌جنوبی ساخته می‌شود در اختیار شرکت صندوق توسعه ملی روسیه است.» درخصوص واکسن هند هم محموله‌ای که قرار بود از طریق سبد کوواکس برای ایران ارسال شود، وزارت دادگستری هند به بهانه اولویت واکسیناسیون مردمش از ورود آن به ایران جلوگیری کرده است. این در حالی است که هند تعداد قابل توجهی واکسن برای آمریکا فرستاده است. از طرفی برای تهیه واکسن از طریق سبد کوواکس هم حتما باید دولت‌ها سفارش دهند. اگر شرکت خصوصی در این امر پیشقدم شود کاملا فرافکنی است. بنابراین امروزه تهیه واکسن به یک مقوله سیاسی تبدیل شده است. هر کشوری که در دنیا روابط بین‌المللی خوبی داشته به راحتی هم توانسته واکسن تهیه کند اگرچه براساس گزارش‌ها واکسن به صورت محدود در دنیا وجود دارد. این در حالی است که وقتی تولید‌کنندگان واکسن کووید۱۹ از دیگر کشورها درخواست مشارکت در مراحل مختلف آزمایش و کارآزمایی بالینی کردند، وزیر بهداشت با صراحت گفت مردم ایران را موش آزمایشگاهی آنها نمی‌کنیم در صورتی که امروزه واکسن کوبایی که هنوز در مراحل آزمایش‌های اولیه است و روسی که هنوز تاییدیه سازمان بهداشت جهانی را نگرفته روی مردم تزریق می‌شود. همان روزها برخی کشورها از جمله ترکیه، امارات و… واکسن‌های مورد نظر را رزرو کردند و در واقع با سرمایه‌گذاری در این طرح‌ها، اولویت مصرف را به خود اختصاص دادند. با این وجود در شرایط فعلی حتی این کشورهای توسعه‌یافته نیز محدودیت‌های زیادی در مسیر واکسیناسیون دارند. با وجود تفاهمنامه ۲۵ ساله ایران و چین، اما هنوز چین هیچ تصمیمی برای ایجاد مشارکت و خط تولید واکسن در ایران ندارد. چه‌بسا ممنوعیت واردات واکسن آمریکایی و بریتانیایی باعث تلنگری شد تا وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو به فکر تولید داخلی واکسن بیفتند.

از طرفی ۱۴ ماه از گسترش کرونا در ایران و ۹ ماه از تولید اولین واکسن می‌گذرد اما تا وقتی که ورود واکسن‌های بریتانیایی و آمریکایی به داخل ممنوع نشده بود سازمان غذا و دارو به فکر تولید واکسن کرونا نبود. اگر سازمان غذا و دارو از همان ۹ ماه پیش اعتماد به نفس داشت و همزمان با روسیه و دیگر سازنده‌ها به دنبال ساخت یا تهیه واکسن کرونا می‌بود، حال حداقل واکسن کرونای داخلی داشتیم. چه‌بسا ما درخصوص ساخت واکسن کرونا ۹ ماه از دیگر کشورها عقب هستیم.

حال اگر از تمام این موارد هم بگذریم ارز نیمایی برای شرکت خصوصی و واردکنندگان دارو به یک معضل جدی تبدیل شده است. براساس گزارش‌ها در سال گذشته بانک مرکزی حدود سه میلیارد دلار ارز برای دارو و تجهیزات پزشکی در نظر گرفته بود. به گفته کارشناسان بهداشت مسوولان بخش زیادی از آن را برای بیماری کرونا خرج کردند. اگرچه ارز دارو ۴۲۰۰ تومان است زیرا قیمت‌گذاری براساس آن است اما همان را از مرداد ماه به صورت قطره‌چکانی به تولیدکنندگان و واردکنندگان تخصیص ارز دادند. چه‌بسا امروزه تاثیر کمبود تخصیص ارز هم در نایاب شدن برخی داروهای حیاتی از جمله انسولین قابل مشاهده است. در حال حاضر تولیدکننده‌های داروی ایرانی از مرداد ماه تاکنون به صورت محدود مواد اولیه‌ای از چین و هند خریداری کردند زیرا ارزهای کشور چین و هند در کشور موجود نیست.

واکسنی به شرکت‌های خصوصی نمی‌دهند

برای حل معمای واکسن کرونا به سراغ یکی از واردکنندگان دارو رفتیم، البته ایشان به شرط عدم ذکر نام در مورد اقداماتشان برای تهیه واکسن کرونا به «جهان‌صنعت» اینگونه می‌گوید: اگر شما نام من را در گزارش‌تان ببرید، سازمان غذا و دارو به دلیل داروهایی که من در گمرک دارم اجازه آزادسازی دارو را نمی‌دهد. به هر حال از زمانی که وزارت بهداشت اعلام کرد تمامی شرکت‌های خصوصی می‌توانند واکسن را با ارز نیمایی وارد کنند ما هم همانند دیگر شرکت‌ها سریعا برای تهیه واکسن اقدام کردیم. ما با شرکت‌های زیادی از جمله جی‌ال‌فارما که مسوول ۱۴۵ میلیون دوز واکسن کرونا روسی است که در کره‌جنوبی ساخته می‌شود، مکاتبه کردیم اما آنها به ما گفتند فروش فقط از طریق کشور روسیه صورت می‌گیرد. ما مجدد با روسیه مکاتبه کردیم که آنها هم به ما گفتند تنها از طریق دولت واکسن کرونا را به ایران می‌فروشد. با شرکت دیگری در آلمان مکاتبه کردیم آنها هم اعلام کردند واکسن کرونا تنها در اختصاص ارتش و دولت است، با شرکتی که مسوول تهیه دارو برای دولت تحت حمایت سازمان ملل که در لیبی هست هم همین مکاتبه‌ها را انجام دادیم اما در هر سه مورد جواب‌های مشابه شنیدیم. بنابراین خرید و فروش واکسن‌ها تنها توسط دولت‌ها امکان‌پذیر است. اگر دولتی روابط بین‌المللی قوی داشته باشد، در نتیجه به راحتی می‌تواند تعداد قابل توجهی واکسن تهیه کند. این درحالی است که ایران روابط بین‌المللی خوبی با دیگر کشورها ندارد.

وی درخصوص اینکه به گفته وزارت بهداشت می‌توانند با ارز نیمایی (بازار آزاد) واکسن کرونا وارد کنند، اظهار کرد: فرضیه اول به این صورت بود که شرکت‌های خصوصی واکسن کرونا را با ارز نیمایی وارد کنند و وزارت بهداشت مبلغ تعیین شده را به آنها پرداخت کند ولی در آخرین مصوبه‌ای که تصویب شده اعلام کردند که با ارز نیمایی واکسن را وارد کنند و به مردم بفروشند. البته ارز نیمایی و ارز ۴۲۰۰ تومانی هم دردسرهای مخصوص به خودش را دارد. در حال حاضر پنج ماه است که مقدار قابل توجهی دارو و مواد اولیه شرکت در انبار گمرک است و هنوز هیچ ارز نیمایی به ما تخصیص داده نشده است. دارویی که در بازار نایاب شده در حال حاضر در انبار گمرک در حال منقضی شدن است. از طرفی اگر من دارو را از انبار خارج کنم سازمان هیچ ضمانتی برای تخصیص ارز به من نمی‌دهد. دارویی که من خریدم ۲۰ یورو را باید بفروشم ۱۰۰ هزار تومان اما اگر دولت ارز نیمایی آن را ندهد من باید همان دارو را ۲۰ تا ۳۰ هزار تومان بخرم که پول فروشنده‌ام را تامین کنم. چه‌بسا اگر ارز دارویی را آزاد کنند حداقل تکلیف ما مشخص می‌شود. اما متاسفانه سازمان غذا و دارو دارای قدرت تصمیم‌گیری و اجرایی نیست. به همین دلیل یک دپوی بزرگ دارو که اکثریت آنها هم داروهای حیاتی مردم است در انبار گمرک یکی پس از دیگری منقضی می‌شود. همین امر منجر به ورشکستگی شرکت‌های دارویی شده است. البته به دلیل همین ارز ۴۲۰۰ تومانی قیمت دارو نسبت به کشورهای همسایه ارزان‌تر است.

این تولید‌کننده دارو افزود: به عقیده من دولت فراخوان تهیه واکسن روسی را داد که رد گم‌کنی کند و واکسن‌هایی که خودش وارد کرده را به مردم بفروشد. چه‌بسا اگر ارز نیمایی از بین برود، ناصر خسرویی هم دیگر وجود نخواهد داشت و تمام داروهای ناصرخسرو در داروخانه‌ها با همان قیمت هنگفت به فروش می‌رود. چه‌بسا امروزه تمام داروها از شبکه درمان به سمت ناصرخسرو نشت می‌کند. حال براساس اطلاعات من قرار است واکسن‌های اصلی که به قیمت ۸۰ میلیون تومان در ناصرخسرو موجود است به قیمت کمتری مانند ۱۰ میلیون تومان در داروخانه به صورت قانونی بفروشند. به عقیده من بهتر است دولت تسلیم شود و صراحتا اعلام کند توانایی مالی ندارد و واکسن را به قیمت در بازار موجود کند. البته این موضوع ایرادی هم دارد، ایراد آن هم این است که تنها قشر ثروتمند جامعه توانایی مالی خرید واکسن را خواهند داشت و عمق شکاف طبقاتی در جامعه بیش از قبل می‌شود. به همین دلیل است که وزارت بهداشت این امر را با ملایمت انجام می‌دهد. زمانی قرار بود ارز نیمایی ملغی شود و هزینه اضافی آن روی بیمه‌ها سرازیر شود اما اگر این عمل صورت گیرد تورم ۱۰۰ برابر می‌شود. زیرا بیمه ۷۰ درصد قیمت دارو را تقبل می‌کند و اگر ارز نیمایی برداشته شود بیمار باید ۳۰ درصد داروی ۶۰۰ هزار تومانی را پرداخت کند. به همین منظور این قضیه نوعی کلاف سر‌در‌گم است.

تناقض در رفتار واردکنندگان دارو

از طرفی دیروز رییس اتحادیه وارکنندگان دارو گفته است: «مسیر واردات واکسن کرونا بسیار دشوار است اما کار روی تمام گزینه‌های موجود ادامه دارد.» او در ادامه با اشاره به مصوبه اخیر دولت برای صدور مجوز واردات واکسن کرونا به بخش خصوصی اظهار کرد: «ما در ابتدا این تصور را داشتیم که دولت اعلام کرده بخش خصوصی از طریق ارز نیمایی یا ارزی که خودشان دارند واکسن وارد کنند و این واکسن با همان قیمت در برخی مراکز توزیع شوند اما در نهایت وزارت بهداشت اعلام کرد هر واکسنی به کشور وارد شود را از بخش خصوصی می‌خرد و به شکل مجانی آن را تزریق می‌کند که به این ترتیب فرضیه اول کنار رفت. وی در ادامه افزود:« از سوی دیگر اگر بنا باشد ارزی برای واکسن تخصیص داده شود یا تعداد زیادی واکسن از این طریق به کشور برسد، قطعا بخش خصوصی این میزان ارز کافی را در اختیار نخواهد داشت و با توجه به محدودیت‌هایی که بانک‌ها دارند، دولت باید راه‌حلی ارائه دهد تا اگر اساسا ظرفیتی باز شد، در حوزه اجرا مشکلات کمتر شوند. در روزهای آینده بنا شده جلساتی در این زمینه برگزار شود تا ابهام‌ها کمتر شوند.» با این تفاسیر ریاحی تنها یک گزینه را برای تهیه واکسن عملی می‌داند و می‌گوید: «تعدادی شرکت سرمایه‌گذاری در سراسر دنیا هستند که از همان ابتدا روی شرکت‌های سازنده واکسن و طرح‌هایشان سرمایه‌گذاری کرده‌اند و امروز در جواب این سرمایه‌گذاری، بخشی از سود خود را در قالب واکسن در اختیار گرفته‌اند. قطعا تعداد واکسن‌هایی که آنها در اختیار دارند نیز محدود است اما به هر حال امکان پیگیری موضوع وجود دارد. البته واکسن آنها احتمالا از قیمت واکسنی که شرکت‌های تولید‌کننده اعلام کرده‌اند بیشتر است و از این رو احتمال آنکه شایعه و شائبه در مسیر آن به وجود آید دور از ذهن نیست.

فعلا مجوزی برای واردات واکسن از سوی بخش خصوصی صادر نشده

اگرچه دیروز معاون کل وزارت بهداشت درباره واردات واکسن از سوی بخش خصوصی گفته است: «وزارت بهداشت اعلام کرده که واکسن‌های خارجی که وارد کشور شود را می‌خریم و آنها را توزیع می‌کنیم. این در عمل اجرا می‌شود. از نظر فرهنگی برایمان قابل قبول نیست که کسی که پول دارد واکسن بزند و کسی که پول ندارد، واکسن تزریق نکند. فعلا مجوزی برای واردات واکسن از سوی بخش خصوصی صادر نشده و این واکسن هم خیلی قابل آوردن نیست. باید توجه کرد که هند بالاترین تولیدکننده واکسن دنیاست و بالاترین تولیدکننده واکسن آسترازنکا و اکثر واکسن‌های کرونا است، اما تاکنون توانسته تنها ۵/۴ درصد مردمش را واکسینه کند. روسیه که سه واکسن تولید کرده نیز ۵/۴ درصد از جمعیتش را واکسینه کرده است. چین زیر ۵/۴ درصد از جمعیتش را واکسینه کرده است. در کل دنیا واکسیناسیون کرونا کند پیش می‌رود. تا امروز در دنیای هفت میلیارد و ۷۹۰ میلیونی، ۶۳۷ میلیون واکسن توزیع شده است. یعنی حدود هشت درصد که از این هشت درصد، ۸۰ درصدش در ۱۰ کشور بوده است. تعداد کشورهایی که توانستند واکسیناسیون دو دوز را برای بیش از ۱۰ درصد از جمعیت‌شان انجام دهند، به ۱۰ کشور نمی‌رسد.» حریرچی در ادامه از موضوعات سیاسی تهیه واکسن پرده برمی‌دارد و می‌گوید: «واکسن در دنیا کم است. واکسن اصلی هم که در دنیا توزیع می‌شود، فایزر و مدرناست که آمریکا بالای سر آن ایستاده و موضوع اصلا اقتصادی و انسانی نیست بلکه موضوع سیاسی است.»

شهرداری پا در میدان تهیه واکسن

اما گویا شرکت‌های خصوصی قصد دارند تعداد محدودی واکسن تنها برای کارمندان خود وارد کنند. در همین رابطه حمید چوبینه، مدیرعامل شرکت شهر سالم شهرداری تهران گفته بود: «گفت‌وگوها و رایزنی‌های لازم با مجموعه مدیران ارشد شهرداری تهران در حال انجام است تا در صورت موافقت و ابلاغ شورای شهر و ستاد شهرداری تهران، شرکت شهر سالم شهرداری نسبت به خرید و واردات واکسن کرونا برای واکسیناسیون مجموعه شهرداری تهران اقدام کند.» اگرچه پیش از این محسن هاشمی رییس شورای شهر تهران از تاخیر و تعلل در امر واکسیناسیون در کشور گلایه و اظهار کرده بود: «تاخیر در امر واکسیناسیون منجر شد عدد مبتلایان پنج رقمی و قربانیان سه رقمی شود. امیدواریم این تاخیر به فوریت جبران شود.» با این حال صحبتی از تهیه واکسن توسط شرکت شهر سالم شهرداری تهران نکرده است.

اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژه