احتمال فریز و انسداد مذاکره و گفتوگوها در شرایط جدید برجامی
دکتر صلاح‌الدین هرسنی * برگزاری جلسه مجازی کمیسیون مشترک برجام به میزبانی اتحادیه اروپا در دوم آوریل، دستمایه گمانه‌زنی و تحلیل‌هایی از سوی تحلیلگران مسائل بین‌الملل حول محور برجام شده است. در این ارتباط برخی تحلیل‌ها این نشست را به مثابه تلاشی برای احیای برجام تحلیل کرده و در مقابل برخی دیگری از تحلیل‌ها، این نشست را به منزله عبور ایران و آمریکا از مشکل برداشتن گام اول تلقی و تعبیر کرده و قویا بر این نکته تاکید کرده‌اند که ایران و آمریکا توانسته‌اند بر مساله شروع بازی و تعارف (اول تو) فائق آیند.
حال اگرچه این نشست و همچنین نشست آتی روز سه‌شنبه ششم آوریل در وین می‌تواند به معنای راه‌حلی دیپلماتیک و اقداماتی سازنده برای احیای برجام باشد اما این نشست‌ها و ارسال‌ها سیگنال‌ها از سوی واشنگتن به معنای عدم وجود موانع و چالش‌ها در شرایط و مناسبات جدید برجامی نیست. این وضعیت به معنای آن است که ایران و آمریکا در شرایط جدید برجامی و تلاش برای احیای آن، مسیر دشوار و پیچیده‌ای را پیش‌رو دارند. این مسیر‌های پیچیده و دشوار می‌توانند همچون عوامل بازدارنده هر گونه حصول نتایج پیش‌بینی‌شده در برجام را با تاخیر مواجه و سرانجام آنکه روند‌های جدید مذاکره و گفت‌وگو را دستخوش سکون و انسداد کنند.
در این ارتباط مساله دشواری گرفتن امتیاز از واشنگتن، تهدیدات کنگره و هشدار‌های برخی از سناتور‌های جمهوریخواه و همچنین برخی از مواضع نامنعطف و متصلب مقامات تهران در زمره مسائلی هستند که می‌توانند همچون عواملی بازدارنده در شرایط و مناسبات جدید برجامی چالش ایجاد کرده و مساله مذاکره و گفتگو را معروض فریز و توقف کنند.
در مساله دشواری گرفتن امتیاز از واشنگتن در شرایط جدید نکته این است که صرف آمادگی واشنگتن برای لغو تحریم‌های مغایر برجام نباید به معنای لغو همه تحریم‌ها در نظر و نگره مقامات تهران باشد. قطعا بایدن در شرایط حاضر و بیشتر در راستای صدق ادعای بازگشتش به برجام، برخی از تحریم‌های مغایر برجام را لغو خواهد کرد، اما انتظار دارد تهران نیز از کاهش تعهدات برجامی خود عقب‌نشینی کند و به تعهدات خود در برجام بازگردد. بنابراین در شرایط حاضر الگوی تعهد در برابر تعهد و همچنین الگو‌های همزمانی و گام به گام بازگشت به برجام در دستور کار دولت بایدن قرار خواهد گرفت. افزون بر این به‌کارگیری الگو و سیاست چماق و هویج و حتی دیپلماسی اجبار بعد از نشست آتی وین از طرف بایدن در قبال تهران منتفی نیست و آن‌گونه که از برخی شواهد و نشانگان پیداست، الگویی برای لغو تحریم‌های قطره‌‌چکانی خواهد بود.
در مساله تهدیدات کنگره و هشدار‌های برخی از سناتور‌های جمهوریخواه به نظر می‌رسد این تهدیدات می‌توانند در شرایط جدید گفتوگوها و مذاکره تاثیر سوء بگذارند. در این باره اخیرا جیمز اینهاف سناتور جمهوریخواه ایالت اوکلاهامای آمریکا با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: چنانچه واشنگتن به توافق هسته‌ای با ایران بازگردد، ائتلاف فراحزبی در کنگره بار دیگر برجام را رد خواهد کرد. این بیانیه که در آستانه نشست آتی در وین منتشر شده است، قطعا می‌تواند بایدن و تیم سیاست خارجی او را به احتیاط و حتی تجدیدنظر در مساله بازگشت به برجام وادارد. لذا از آنجا که هشدار برخی سناتور‌ها از جمله جیمز اینهاف بسیار جدی است، بایدن قطعا چنین هشداری را جدی می‌گیرد و خواهان آن نیست که تمام رشته‌هایش توسط کنگره و برخی از سناتور‌های جمهوریخواه پنبه شود.
اما مواضع نامنعطف و متصلب مقامات تهران در زمره مسائلی هستند که می‌توانند بیش از هر عامل دیگر به مثابه یک عامل چالش‌برانگیز در شرایط جدید گفتوگوها مانع ایجاد کنند. در این ارتباط، تهران در شرایطی آماده و حاضر به گفت‌وگو است که اولا واشنگتن بخواهد نه‌تنها تحریم‌های مغایر با برجام بلکه همه تحریم‌ها را لغو کند که به نظر نمی‌رسد آمریکا به چنین خواسته‌ای تن دهد. در این باره ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه بایدن قویا اعلام کرده حتی در شرایط جدید مذاکره، همه تحریم‌ها علیه ایران همچنان پابرجاست. افزون بر این، آن‌گونه که از برخی اظهارنظر‌ها و مواضع جدید اعضای کابینه بایدن پیداست، بایدن ورودش به برجام را با یک موضوع امنیت منطقه‌ای گره خواهد زد. این موضوع امنیتی همان رفتار‌های منطقه‌ای و برنامه‌های موشکی بالستیکی است که تهران هیچ‌گاه این موارد را قابل مذاکره نمی‌داند. تحت این شرایط و از آنجا که مقامات واشنگتن و حتی تروئیکای اروپایی برجام از موضوعات فرابرجامی یا همان برجام‌پلاس نمی‌توانند در شرایط جدید مذاکره عدول کنند، بنابراین فریز گفتوگوها در شرایط جدید برجامی منتفی نیست.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشت
لینک کوتاه :