بی‌اثری یا مصرف داخلی؟
به گزارش جهان صنعت نیوز: نرمشی که طرف آمریکایی در مواضع خود ایجاد کرده نیز امیدشان را افزوده است. امیدواری دولت البته همزمان است با نگرانی برخی مخالفان دولت که به هیچ قیمتی حاضر نیستند تا پیش از انتخابات ۱۴۰۰ گشایشی حاصل شود. این گشایش را با منافع سیاسی و جناحی خود در تعارض دیده و از همین‌رو اصرار دارند که ایران شدیدترین واکنش‌ها را در قبال تلاش‌های طرف‌های برجامی برای حل مشکل، نشان دهد.
از همین رو است که تاکیدات مکرر مقامات دولتی از جمله عباس عراقچی که ریاست هیات ایرانی در وین را برعهده دارد بر اینکه خواست ایران صرفا لغو همه تحریم‌ها و بعد هم راستی‌آزمایی است یا اینکه ایران به هیچ‌وجه حاضر به مذاکره مستقیم و غیرمستقیم با نماینده دولت بایدن در وین نیست، خیال‌شان را راحت نمی‌کند. یک روز «کیهان» تیتر می‌زند «مواضع ایران قاطع و روشن است در وین چه می‌کنید؟» و یک روز «وطن امروز» با انتشار عکس ظریف و اشاره به سیاست بازگشت گام به گام که آن را پروژه آمریکایی می‌خواند، تیتر می‌زند «گام به دام»! گزارش دیروز «جوان» با عنوان «دوباره در تور وین!» هم مصداق همین مدعاست. «جوان» در این گزارش آورده بود: «عراقچی رییس هیات ایرانی در وین چهارشنبه گفت چنانچه ایران در رفتار آمریکا جدیت نبیند، مذاکرات را در همین سطح متوقف می‌کند. توافق بر سر ادامه مذاکرات در هفته آینده ظاهرا نشان می‌دهد احساس وقت‌کشی وجود نداشته، با این حال توئیت ظریف در پایان مذاکرات، چیزی بیش از همان نظرات قبلی ایران نیست و نشانی از پیشرفت جدی ندارد. آیا قرار است بلیت تور وین برای ماه‌های آینده رزرو شود و ایران در تور دیگری بیفتد؟!»
تداوم مذاکرات در قالب کمیسیون مشترک و مشاهده نشانه‌هایی از کشیده شدن آن به ماه‌های آینده که روزنامه‌های اصولگرا را عصبانی کرده، به وضوح نمایشگر بی‌تفاوتی و بی‌اعتنایی دولت به این حجم از مخالفت‌ها است. رویکردی که در تشریح چرایی آن می‌توان چند سناریوی متفاوت را متصور بود.
تقسیم کار؟
سناریوی نخست این است که دولت روحانی و تیم دیپلماسی آن از این همه انتقاد و تاختن به مذاکرات وین بدش نیامده است! به این معنا که گویی یک تقسیم کار جدی میان نیروهای داخلی صورت گرفته و همزمان که دولت برای رسیدن به نتیجه مطلوب می‌کوشد، بخشی از درون کشور با مواضع و سیاست‌های اعلامی خود نقش پلیس بد را بازی می‌کند.
قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین البته این سناریو را خوش‌بینانه توصیف می‌کند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» می‌گوید: «اینکه تصور کنیم یک مدیریت واحد در کشور به نوعی تقسیم کار کرده، یک نگاه خوش‌بینانه است و تجربه به ما نشان داده که معمولا ماشین تبلیغات و دیپلماسی در کشور ما با هم هماهنگ نیستند.»
وی افزود: «آنچه در برخی رسانه‌ها و در جهت مخالفت با تداوم مذاکرات وین می‌بینیم برخاسته از منافع برخی گروه‌های داخلی است که مترصد شکست مذاکرات هستند تا فشار را برای پیشبرد برنامه هسته‌ای افزایش دهند.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: «این گروه‌ها عموما آتش به اختیار عمل می‌کنند و معلوم نیست در بیان این مواضع مستقل عمل کرده‌اند یا اینکه با مراجعی که مخالفت آنان اثرگذار است، هماهنگ شده‌اند.»
به گفته وی، «به هرحال هر جریان و گروهی بر اساس منافع خود عمل می‌کند و مواضع آن نیز با منافع آن ارتباط تنگاتنگی دارد.»
محبعلی همچنین گفت: «وضعیت کنونی و تداوم مذاکرات نیز برای برخی نگران‌کننده است زیرا حل‌وفصل مسائل برجامی، اقتصاد را از حالت قاچاق به حالت شفاف درمی‌آورد. کسانی که از این شرایط بهره برده تا نفت را قاچاق فروخته و کالاها را قاچاق وارد کنند، قطعا نگران شده و مخالفت خود را ابراز می‌کنند.»
وی در تشریح دلایل بی‌توجهی به برخی تندروی‌های داخلی و ادامه مسیر مذاکره در قالب کمیسیون مشترک، گفت: «دولت و وزارت امور خارجه در ایران طبیعتا نمی‌تواند بدون هماهنگی با مراجع بالاتری که تصمیم‌گیرنده هستند وارد مسیر مذاکره شود. همان‌طور که جمله به جمله برجام با نهادهای فرادولتی هماهنگ شده بود. اکنون و در این مرحله نیز هر مذاکره و تفاهمی با توافق و تصویب مقامات بالاتر صورت می‌گیرد بنابراین دولت وقتی که دستورالعمل‌های خود را از مراجع اصلی که مخالفت آنان تعیین‌کننده است، گرفته، دیگر نیازی ندارد که به برخی مخالفت‌های تند در سطح رسانه‌ها توجه کند.»
این دیپلمات پیشین تاکید کرد: «ضمن اینکه برای دولت روشن و واضح است که افکار عمومی از هر حرکتی در جهت استفاده از راهکارهای سیاسی، کاهش تحریم و مذاکره استقبال می‌کند. از آنجا که اقتصاد کشور متاثر است، بازار نیز واکنش مثبت نشان می‌دهد. این یعنی دولت می‌داند که در ادامه این راه از پشتوانه مردم، فعالان سیاسی و جریان‌های سیاسی ترقی‌خواه برخوردار است.»
وی افزود: «محتمل‌ترین دلیل برای تداوم مذاکرات با وجود موجی از مخالفت‌های داخلی این است که آنان در اعلام مخالفت‌های خود با مراجع تصمیم‌گیرنده هماهنگ نیستند. به اضافه اینکه این دوگانگی می‌تواند به خاطر آن باشد که برخی از موافقان فعلی بعدا نظر خود را تغییر داده و به گروه مخالفان بپیوندند کمااینکه در مورد برجام چنین بود.»
بی‌اثری تندروها؟
سناریوی دوم اما بی‌اثر شدن اقدامات و هجمه‌های طیف تندرو است. بر این اساس، با در نظر گرفتن این نکته که سیاست خارجی در ایران در اختیار دولت نیست و دولت و وزارت امور خارجه در حال تبعیت از تصمیمات مراکز تصمیم‌گیرنده اصلی هستند، می‌توان به این نتیجه رسید که وقتی دولت خودش می‌داند که راسا عمل نکرده و مسوولان عالی نیز می‌دانند که دولت در این راه از حدود خود فراتر نمی‌رود، توجه به اظهارنظرهای توام با تندروی در چند رسانه که خط‌مشی آنان برای همه مشخص است، لزومی ندارد.
فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین از جمله افرادی است که این سناریو را محتمل می‌داند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «دولت اکنون در ماه‌های پایانی خود است و می‌داند که باید در نهایت کار را به نماینده گزیده شده گروه‌های اصولگرا اعم از نظامی یا غیرنظامی تحویل بدهد. اما مدعی است که می‌تواند ظرف همین چند ماه باقی مانده تحریم‌ها را برداشته و مشکلات را حل کند.»
وی البته به نتیجه رسیدن دولت را بعید دانست و گفت: «آنها می‌گویند که تحریم‌های ترامپی که شدیدتر و تندتر است و برخی افراد و اشخاص و مسائل غیراقتصادی را دخیل کرده، برمی‌داریم و باقی تحریم‌ها باقی می‌ماند. این هم به نظر محقق نمی‌شود زیرا اگر قرار باشد تحریم‌ها برداشته شود یا باید در متن برجام تغییر ایجاد شود که ایران قبول نمی‌کند یا به موازات آن توافق دیگری که فقط می‌تواند نظامی و امنیتی باشد، صورت گیرد که ایران این را نیز قبول ندارد.»
مجلسی با اشاره به موجی از مخالفت‌های داخلی با دولت و سیاست خارجی آن، گفت: «اکنون شاهدیم که در صداوسیما یا روزنامه‌های خودشان از سوءمدیریت می‌گویند. این یعنی همه چیز تقصیر دولت است! البته تقصیر دولت و آقای روحانی هم هست زیرا زیر بار خواسته‌های این آقایان رفت، به مردم پشت کرد و وقتی که دید کلیدش نمی‌چرخد، استعفا نکرد. مخالفان دولت می‌خواهند بگویند همه مشکلات فعلی مثل تحریم و یا اینکه نبود مرغ و قیمت تخم‌مرغ به یک موضوع سیاسی درجه یک تبدیل شده است تقصیر دولت است.»
وی افزود: «آقایانی که اعتراض می‌کنند، در واقع خود به وجود آورنده مشکلات هستند و خودشان هم می‌دانند اما دنبال بهانه می‌گردند که همه چیز را به گردن دولت اندازند. دولت همه خواسته‌های آنان را پذیرفته اما با او همبستگی ایجاد نمی‌کنند برای اینکه در این صورت نمی‌توانند آن را به عنوان مقصر معرفی کنند.»
مجلسی در پاسخ به اینکه ادامه مذاکرات کمیسیون مشترک در وین در حالی که این حجم از حمله به آن می‌شود، چه معنایی دارد گفت: «به هر حال دولت خارج از دستور مراکز قدرت و تصمیم‌گیرندگان اصلی کاری نمی‌کند. هر اقدامی که دولت در این راستا انجام می‌دهد مورد تایید مرکزیت است بنابراین حرف‌های «کیهان» و امثال آن اثری نداشته و صرفا مصرف داخلی دارد.»
علم به نتیجه؟
برخی مثل مجلسی و محبعلی بی‌اثری هجمه‌های کنونی به دولت را ناشی از هماهنگی دولت با مراجع تصمیم‌گیرنده می‌دانند اما برخی دیگر از تحلیلگران بر این باورند که طیف تندرو که کیهان پرچمدار آنان است اساسا جایگاه خود را از دست داده و مثل سابق اثرگذار نیستند. با این نگاه البته باید انتظار داشته که حمله و هجمه‌های آنان در موضوعاتی غیر از سیاست خارجی نیز مورد بی‌اعتنایی قرار بگیرد؛ دیدگاهی که قدری خوش‌باورانه است.
سناریوی بعدی اما آن است که اگر با کیهان و همفکرانش که تیم مذاکره‌کننده را به تهران خوانده و خواستار توقف تلاش‌ها می‌شوند، برخوردی صورت نمی‌گیرد به این خاطر است که دولت و همان مراجع تصمیم‌گیرنده پیش‌گفته خودشان می‌دانند که در ادامه این رایزنی‌ها تغییر ویژه‌ای رخ نخواهد دارد و نتیجه در عمل مطلوب کیهانیان خواهد بود.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :