راهکارهای نوین جست‌وجوی فرصت نوآوری
محمدجواد مستوفی * در مطلب قبل به معرفی اجمالی انواع نوآوری‌ها چه در محل تاثیر مانند محصول/خدمت، فرآیند، بازاریابی، سازمانی و غیره و چه در روش مانند نوآوری پنهان، نرم و باز پرداختیم. تقسیم‌بندی‌های متفاوت دیگری نیز وجود دارد که به آنها اشاره نکردیم. همچنین به یکی از روش‌های جست‌وجوی نوآوری یعنی همان نوآوری باز پرداختیم که روشی است که در آن همه فعالان صنایع یافته‌های خود را به آن وارد خواهند کرد و هرکس با توجه به توان درونی خود از محیط بهره‌مند می‌شود. برای یافتن فرصت‌های نوآوری تقویت توانایی حضور در فضای نوآوری باز مساله بسیار مهمی است. در ادامه این مطلب سعی می‌شود برخی از راهکارهای جست‌وجوی فرصت نوآوری که می‌تواند برای یک صنعت یا بنگاه مفید باشد را معرفی کنیم.
شاید قدیمی‌ترین منبع نوآوری همان توجه به اطراف با استفاده از حواس خصوصا بهره بردن از مشاهده باشد. اتفاق معروفی که برای ارشمیدس در سال‌های پیش از میلاد اتفاق افتاد را می‌توان در این دسته قرار دارد. نگاه به طبیعت و توجه به آن همواره یکی از منابع الهام برای نوآوری بوده است. به قول بامول هر رشد اقتصادی بعد از قرن ۱۸ حاصل از یک نوآوری بوده است. اگر دقیق‌تر به اکتشافات ارشمیدس و اختراعات بعدی آن (قانون شناوری) توجه کنیم متوجه می‌شویم یکی دیگر از منابع نوآوری از دیرباز فشار دانش بوده است. زمانی که در محیط تحرکات مختلفی برای افزایش دانش اتفاق می‌افتد، فشار حاصل از آن منجر به نوآوری خواهد شد. رشد فناوری امروز نمونه بارز و مشخصی است که بخشی از آن ثمره تحقیق و توسعه داخل بنگاه و برخی حاصل از ارتباط با خارج از بنگاه بوده است. در قرن بیستم شرکت‌های بزرگ مدرن مانند فیلیپس، فورد و وسترن‌الکتریک از جمله این شرکت‌هایی هستند که در ایجاد آزمایشگاه‌ها پیشگام بودند. صنایع خودروسازی، تولیدات الکتریکی و صنایع شیمیایی در قرن بیستم با استفاده از تحقیق و توسعه رشد چشمگیری پیدا کردند.
نیاز بازار یکی دیگر از منابع نوآوری است. شرکت‌هایی که بتوانند نیازهای رفع‌نشده بازار را شناسایی کنند و به آن پاسخ درست بدهند می‌توانند به خوبی از منافع موجود استفاده کنند. نوآوری در این قسمت فقط شامل نوآوری انقلابی در محصولات نیست بلکه تغییرات تدریجی محصولات، بهبود خدمات و ارائه خدمتی که در بازار نبوده است یا حتی عرضه محصول یا خدمت به بازاری دیگر می‌تواند نوآوری باشد. به هر حال باید اذعان داشت که کاربران نهایی مهم‌ترین منبع برای کشف فرصت‌های نوآوری هستند؛ به طور مثال فروش بلیت گران‌قیمت هواپیماها یکی از دلایلی بود که سفر با هواپیما را برای همه مردم دشوار کرده بود اما شرکت‌های هواپیمایی با شناخت گروهی از بازار که به نیازشان توجه نشده بود با ارائه بلیت ارزان بازار جدیدی را برای خود رقم زدند. باید توجه داشت که نیاز مصرف‌کنندگان لزوما در بازار موجود نیست و گاهی توسط بنگاه‌ها ساخته می‌شود و پس از آن با پاسخ درست از آن بهره‌برداری می‌شود. بازار تلفن‌های هوشمند و آپدیت‌های هرروزه آن تبدیل به نیازی شده است که بیشتر از آن نیاز موجود است و نیازی است که ساخته شده است. این پدیده می‌تواند بازار را به سمت محصولاتی که مشتریان به کمتر آن هم راضی باشند سوق دهد؛ سیستم‌عامل اندروید حاصل از پاسخگویی به نیازهای روزمره بود که امروزه در سطح گسترده‌تری از رقبایش استفاده می‌شود.
توجه به بازارهایی که در حاشیه مانده‌‌اند مساله‌ای است که می‌تواند محرک جدی نوآوری باشد. شرکت‌های فناورانه چینی و هندی از بازارهای کنارافتاده جهان سوم بهره زیادی بردند زیرا این بازارها به خوبی نیازشان تامین نشده بود و علاقه وافری به فناوری اطلاعات و تکنولوژی‌های جدید داشتند که از دید شرکت‌های بزرگ‌تر دور مانده بود. تلفن همراه هوشمند با قیمت ارزان برای این بازارها بسیار جذاب و پرفروش بودند.
یکی از روش‌هایی که در بازار ایران به شدت مطرح است استفاده از تقلید از پیشگامان خارجی است. نمونه‌های زیادی که فضای مجازی مطرح شده است شامل بسیاری از نوع تقلیدی بوده است، از شرکت اوبر که خودروهای شخصی را به تاکسی اینترنتی تبدیل کرده است بگیرید که در ایران نمونه‌های مشابه آن ایجاد و بسیار محبوب و گسترده شده است تا حتی یوتیوب که محل اشتراک ویدئو بوده و نمونه داخلی آن ابتدا آپارات و سپس سایر سایت‌ها تاسیس شدند و همچنین آمازون که فروش محصولات را برعهده داشته و نمونه‌های داخلی آن روز‌به‌روز چه به صورت محصولات خاص یا کلی ایجاد شده و به شدت با هم رقابت می‌کنند. تعداد زیادی از برنامه‌های کاربردی ایرانی با دیده‌بانی از بازارهای جهانی و به دلیل محدودیت حضور آنها در ایران رشد کرده‌اند، این امر نه تنها مذموم نیست بلکه استفاده درست و صحیح از فرصت‌هایی است که دو بازار یکی در خارج از مرز و دیگری در داخل کشور برای افراد و بنگاه‌ها فراهم می‌کند.
نکته پایانی:
راهکارهایی که برای یافتن نوآوری مطرح شدند تنها بخشی از منابعی است که اندیشمندان نوآوری مانند تید و بسنت از آنها یاد کرده‌اند، هر کدام از این سرچشمه‌ها خود می‌توانند منابع الهام برای یک کسب‌وکار جدید یا راهی برای بهبود وضعیت باشند. بسیاری روش‌های نوین دیگر نیز در منابع مختلف بیان شده‌اند که هر کدام نیاز به توضیح جدا خواهد داشت. توجه کردن به همه امکانات موجود در داخل بنگاه مانند فشار دانش، در خارج بنگاه به کمک نوآوری باز و کشش نیاز مصرف‌کنندگان و یافتن نیازهایی که در بازار به آن توجه نشده است حتی محدودیت‌های قانونی همه و همه خواهند توانست به رشد اقتصادی یک شرکت کمک کنند و البته توجه نکردن به آنها می‌تواند اثری جبران‌ناپذیر داشته باشد. همواره باید بر این مساله تاکید کرد که راه‌های رسیدن به نوآوری‌ها محدود نیستند و این موارد تنها نمونه‌هایی بودند تا موجب شروع کردن حرکت در این مسیر باشند.
* پژوهشگر مدیریت فناوری
مرکز تحقیقات نوآوری و مدیریت دانشگاه علامه طباطبایی
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :