در حسرت صادرات گاز به اروپا با ترفند روسیه

محمدصادق جنان‌صفت * نظام سیاسی امروز ایران و نیز رژیم پیشین همواره به ایرانیان وعده داده و می‌دهند که ایران دومین یا حتی نخستین کشوری است که دارای ذخایر گاز طبیعی است و آینده ایرانیان را از نظر درآمد ارزی حاصل از صادرات گاز تضمین می‌کند. برخی همچون بیژن زنگنه در روزهای طلایی کلنگ‌زنی برای بهره‌برداری از ذخایر گازی پارس‌جنوبی حتی از تمدن گازی در عسلویه و آباد شدن منطقه یاد می‌کرد.

 اکنون اما در شروع قرن تازه و ۲۴ سال پس از روزی که در عسلویه جشنی برپا بود ایران رویاهای صادرات گاز خود را به آرامی از دست می‌دهد. صادرات گاز به هند از مسیر پاکستان به نحسی خورد و با وجود چند دهه امیدواری و سرمایه‌گذاری در لوله‌گذاری در بخش ایران به جایی نرسیدیم. پاکستان نیز رسم برادری و همسایگی و نیز مقرون به صرفه بودن واردات گاز از ایران را کنار گذاشت و مشتری روسیه شد. هندی‌ها مشتری گاز آمریکا شده‌اند و ترکیه نیز راه‌های تازه‌ای برای واردات گاز به ویژه از آذربایجان باز کرده است. کشورهای کوچک حاشیه خلیج فارس نیز آرام‌آرام از واردات گاز ایران چشم‌پوشی کرده‌اند.

کارشناسان و آگاهان باور کارشناسی داشتند که بازار گاز اروپا مناسب‌ترین بازار گاز ایران بود و برای این ادعای خویش دلایل محکمی نیز داشتند‌. دلیل اصلی این بود که اروپا برای رهایی از انحصار واردات گاز از روسیه که رقیب سیاسی و دشمنی دیرینه‌ برای آنها بود به گاز ایران امیدوار بود. منابع گاز ایران بیشتر از هر کشور دیگری بوده و هست و اروپایی‌ها علاقه‌مند بودند به این منبع ارزشمند متصل شوند تا از شر انحصار روسیه رها شوند. اما تجربه سیاست خارجی ایران به‌گونه‌ای شده که روسیه رقیب ایران در صادرات گاز، رفیق ایران شده و از پیدا و پنهان گاز ایران خبردار است و اروپایی که تشنه گاز ایران بود با ایران در دو مسیر مخالف حرکت کرده و حتی برخورد نیز داشته و دارند. برخی از کارشناسان باور دارند روسیه با وجود اظهار دوستی با ایران اما هرگز علاقه ندارد ایران با اروپا مسائل‌اش را حل کند و به رقیب گازی تبدیل شود. متاسفانه سیاست خارجی ایران شکل و ماهیتی را نهادینه کرده که انگار قرار نیست هرگز با یک اروپای تشنه خرید گاز ایران دوستی داشته باشد و این مایه خرسندی تزارهای جدید است. تازه‌ترین گزارش‌ها نشان می‌دهد روسیه راهبردی برای صادرات گاز تدارک دیده که تا سال ۲۰۴۰ صادرکننده اصلی گاز به اروپا باقی می‌ماند و از آن پس نیز گاز و نفت به شکل فعلی سهم اندکی از  بازار انرژی دارند. در حقیقت ایران در نیم‌سده تازه‌سپری‌شده بزرگ‌ترین شانس صادرات گاز را در حالی با ترفندهای روسیه از دست داد که در دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به شوروی گاز صادر می‌کرد.