آزادسازی معادن به نفع گروهی خاص
به گزارش جهان صنعت نیوز: امروزه مس یکی از پرکاربردترین فلزات غیرآهنی سنگین است. با توجه به اینکه ایران در این زمینه پتانسیل لازم را داشته و در منطقه رتبه نخست و در دنیا رتبه یازده را به خود اختصاص داده، انتظار می‌رود که این ماده معدنی شرایط خوبی داشته باشد اما وضعیت اینگونه نیست و مشکلاتی از جمله اکتشاف و استخراج گرفته تا فرآوری و صادرات در این بخش دیده می‌شود.
صنایع‌دستی مسی از جمله لیوان و پارچ از دیرباز جزو تولیدات کشور بوده است. این ظروف که از ماده معدنی مس تولید می‌شوند، علاوه بر داخل، در خارج از کشور هم طرفدارانی دارند و به‌نوعی می‌توان گفت معرف بخشی از تاریخ ایران‌زمین هستند. اگر سری به موزه زده باشیم آثار مفرغی را که ترکیب مس و قلع است می‌توان یافت، آثاری که قدمتی چندهزار ساله دارند. اما اهمیت مس تنها به صنایع‌دستی خلاصه نمی‌شود بلکه می‌توان از کاربرد آن در سیم و کابل، وسایل الکترونیکی، پزشکی، صنعت، کشاورزی، حمل‌ونقل، صنایع نظامی و… سخن گفت.
با اینکه تحریم‌ها و افزایش نرخ ارز بر این حوزه تاثیرگذار بوده که از جمله می‌توان به ضعف تامین ماشین‌آلات نو و هزینه بالای حمل‌ونقل اشاره کرد اما برخی باور دارند که مشکل بیشتر داخلی است. گاهی دولت مانع‌تراشی می‌کند و با سهم ۵ درصدی خود در مس حدود ۸۰ درصد نقش‌آفرینی می‌کند و بزرگ‌ترین ذخایر مس و قدرت سرمایه‌گذاری را در اختیار دارد. گاهی هم در داخل عده‌ای هستند که از مانع‌تراشی‌ها برای رونق تولید سود برده و نمی‌گذارند که شرایط بهتر شود. روزنامه جهان‌صنعت در رابطه با چالش‌ها و فرصت‌های مسی در کشور با سید احمد مشکانی عضو هیات‌رییسه انجمن مس کشور گفت‌وگو کرده که در زیر می‌خوانید.
– قدمت و وضعیت ایران از نظر ذخایر مس به چه صورت است؟
صنعت مس‌کاری و ساخت ظروف مسی در کشور ما بسیار کهن بوده، طوری که قدمت شش تا هشت هزار ساله دارد. ظروفی که در تپه‌های سیلک کاشان و آبرفت‌های جیرفت پیدا شده، نشان از قدمت چندین هزار ساله این صنعت در ایران دارد. در زمان‌های قدیم با توجه به تحقیقات دانشمندان مشخص شده از کانسنگ‌های اکسیدی مس با کوره‌های خاص و زغال چوب، مس مات تهیه و از آن در ظروف و موارد دیگر استفاده می‌شده است. حتی مارکوپولو در سفرنامه خود به این مهم اشاره کرده است. او که از منطقه جیرفت عبور کرده صنعت مس را در ایران مورد توجه قرار داده است. این مهم نشانگر آن است که ایران در ارتباط با ذخایر مس استعداد معدنی بسیار فراوانی داشته است.
امروز حدود سه هزار آلیاژ مس در کشور وجود دارد که در مناطق مختلف کشور گسترده و پراکنده‌اند. قوی‌ترین زون‌های ساختاری و متالوژنی (به عنوان جایگاهی که ذخایر می‌توانند در آن شکل بگیرند ) کشور نیز شامل ارومیه – دختر، ارسباران، خاش نهبندان، البرز غربی و طارم است که پتانسیل بسیار بالایی دارد و مساحت گسترده‌ای را دربر گرفته است. البته در زون‌های ساختاری دیگر هم کانسارهای خوب مس کشف شده است. همچنین حدود دو هزار و ۵۰۰ اندیس مس، معدن متروکه و ذخیره مس در کشور شناسایی شده است. این عوامل باعث شده که ایران از نظر ذخایر کشف شده (قطعی، احتمالی و زمین‌شناسی) رتبه یازدهم و همچنین از نظر تولید مس رتبه ۱۵ را در سطح جهان به خود اختصاص دهد.
– با این همه پتانسیل آیا در سطح جهانی به جایگاه مناسبی دست یافته‌ایم؟
پاسخ به این سوال را می‌توان در مقایسه با کشورهای موفق مثل شیلی مطرح کرد. در این رابطه باید به حجم ذخایر مفید و میزان سرمایه‌گذاری در مس توجه کرد. از دو هزار و پانصد اندیس مس در ایران باید گفت که کمتر از ۲۰ درصد ذخایر بهره‌برداری شده است. از این بین کمتر از پنج درصد در اختیار دولت است، حدود ۱۵ درصد در اختیار بخش خصوصی و روی ۸۰ درصد باقی مانده هنوز کار اکشتافی و عملیات دقیقی صورت نگرفته است. البته نکته مهم این است که دولت با وجود سهم ناچیز پنج درصدی حدود
۸۰ درصد تولید کشور را در اختیار دارد. امروز بزرگ‌ترین ذخایر مس و قدرت سرمایه‌گذاری دست دولت است.
در کل دنیا ۸۷۰ میلیون تن مس کشف شده (از ۵ میلیارد تن تخمین‌زده شده) است. مصرف جهان هر سال در خصوص فلز مس ۲۸ میلیون تن است که در حال حاضر دچار بحران شده است. اما در مقایسه با کشور شیلی به عنوان یکی از توانمندترین‌ها در زمینه مس باید گفت که تفاوت فاحشی بین ایران و شیلی وجود دارد. کل سرمایه‌گذاری مس در شیلی ۲۷ میلیارد دلار بوده در حالی که در ایران حدود ۱/۲ میلیارد دلار است. همچنین کل صادرات شیلی در سال گذشته ۲۳ میلیارد دلار بوده است اما صادرات ایران ۹۵۰ میلیون دلار بوده که بسیار ناچیز است. به این ترتیب متوجه می‌شویم که سرمایه‌گذاری ما با میزان تولید همسان نبوده است و این مهم به یکی از جدی‌ترین چالش‌ها در حوزه مس تبدیل شده است.
شیلی استعداد کشف ذخایر و تولید معدن بیشتری را دارد و پتانسیل لازم را هم دارد. به طوری که ۲۵ درصد تولید مس جهان دست این کشور است. البته شیلی سیاست‌های نامعقولی را هم در پیش گرفته است اما نکته مهم این است که دست به سرمایه‌گذاری مناسب زده و غول‌های مس دنیا را در خود جای داده است.
– اگر بخواهید از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین چالش‌های اکتشافی در بخش مس صحبت کنید از چه مواردی می‌توان یاد کرد؟
اولین چالش در زمینه اکتشاف، منابع طبیعی و محیط‌زیست است. شیلی در میان جنگل معدن زده اما در کشور ما محیط‌زیست به کندن یک بوته هم واکنش نشان می‌دهد. این مهم را باید یادآوری کنیم که تخریب ویلاسازی در کشور به اندازه یک صد هزارم تخریب معدنکاری هم نیست. مورد دیگر لزوم حفظ تنوع زیستی و جانوری منطقه است که در این باره باید گفت تعداد شکارچیان غیرمجاز و خطراتی که برای حیوانات دارند بیشتر از فعالیت معدنکاری است. متاسفانه هرساله تعداد زیادی قوچ شکار می‌شود در حالی که در فعالیت معدن بارها دیده‌ایم آهوها کنار معدن هستند و هیچ آزاری هم به آنها نمی‌رسد. مورد دیگر لزوم توجه به تولید خودروی ملی است که لازم است مسوولین دقت کنند چقدر آنها سرب قابل جذب به بدن تولید می‌کنند! به این ترتیب می‌بینیم که آزار فعالیت معدن به محیط‌زیست از خیلی بخش‌ها کمتر است.
بحث مهم قوانین کشورهای دیگر از جمله استرالیا (که آن هم در میان جنگل معدنکاری کرده) است که از قبل مشخص است. درواقع به معدنکاران گفته می‌شود که زمانی که کار معدن تمام شد، آن محیط را به شرایط قبل برگردانند. در اروپا نیز معدنکاری آزاد است اما به یک سری موارد اهمیت می‌دهند و بر اساس دلایل مشخص فرد از فعالیت معدنی باید اجتناب کند. درواقع نکته مهم در مورد دیگر کشورها این است که آنها دانش فنی داشته، کار علمی انجام داده‌اند و قوانین مورد نیاز را مورد توجه قرار داده‌اند.
مورد دوم، تغییر مداوم قوانین معدن است که به یک معضل در بخش اکتشاف تبدیل شده است. متاسفانه معدنکاران هر روز با یک قانون جدید رو به رو هستند. در صورتی که اگر روی قوانین کار مدون، علمی و کارشناسی انجام شود دیگر نیازی نیست که مدام تغییر کنند. درحالی که قوانین ۴۰ سال قبل پشتوانه فکری داشته و بسیار دقیق مطرح شدهاند اما قوانین امروز به هیچ وجه اینچنین نیست. مدت‌ها است با مدیرانی سر و کار داریم که کارشان را تجربی یاد می‌گیرند. جالب اینکه وقتی بعد از گذر زمان و آزمون و خطا کار را یاد گرفتند، تغییر می‌کنند و فرد دیگری وارد می‌شود که باید دوباره از صفر شروع کند! از آنجا که در کشور ما پست‌ها دستوری بوده و بر اساس لیاقت نیستند؛ در نتیجه عملکرد نهایی چیزی می‌شود که در حال ملاحظه هستیم.
مورد سوم معارضین محلی و بومی هستند. با اینکه قانون ماده ۱۹ مطرح می‌کند که اگر فردی پروانه اکتشاف داشته باشد و با مخالفت معارض غیرقانونی رو برو شود(طوری که کار معدن تعطیل شود)، نیروی انتظامی می‌تواند به شدت ورود و برخورد کند اما ملاحظه می‌شود که چنین قانونی رعایت نمی‌شود.
مورد چهارم مشکل کاهش دستگاه حفاری و وجود ماشین‌آلات مستهلک و از رده خارج است. معدنکار برای تامین یک ماشین نو گاهی توان مالی کافی ندارد؛ چراکه تهیه یک دستگاه در کمترین حالت ۴ تا ۲۵ میلیارد تومان هزینه دارد. گاهی هم توان دارد اما سیاست‌های دولت مانع آن است. به این ترتیب بیشتر از اینکه مشکل افزایش نرخ ارز یا تحریم‌ها وجود داشته باشد، مشکل بی‌تدبیری است.
در ادامه دانش فنی کم، کمبود نیروی متخصص و قهار در حوزه اکتشاف، کمبود تعداد نیروی کار سختکوش و متعهد و همچنین رابطه ضعیف با دنیا از دیگر مواردی است که به بحران اکتشاف دامن زده است.
– برخی باور دارند ما در حوزه استخراج هم آنطور که شایسته است عمل نکرده‌ایم، نظر شما چیست؟
در استخراج هم با بحث ماشین‌آلات فرسوده، هزینه سوخت بالا و نیروی متخصص کم رو‌به‌رو هستیم. گاهی برای تهیه ماشین‌آلات نو باید تا ۲۵۰ میلیارد تومان هزینه کرد که برای معدنکار مبلغ بسیار بالایی است. البته در این بین گروه‌هایی هستند که از ورود ماشین‌آلات جدید جلوگیری می‌کنند و به نوعی مقابل معدنکار سنگ‌اندازی می‌کنند؛ چراکه به نفعشان نیست و وضعیت فعلی را بیشتر در راستای منافع خود می‌دانند. در ادامه یکی از مشکلات دیکر گرانی حمل‌ونقل است. متاسفانه حمل‌ونقل ما بسیار ضعیف است و در مواردی از جمله بنادر هنوز زیرساخت‌های لازم فراهم نشده است. برای حل آن پیشنهاد می‌شود حمل‌ونقل کشور ریلی شود؛ چراکه قیمت حمل‌ونقل کامیونی دیگر مقرون به صرفه نیست.
یکی از ضعف‌های عمده در صادرات که باعث افزایش قیمت در محصولات می‌شود، ضعف در حمل‌ونقل ریلی و دریایی است. از طرفی صادرات کاتد و کنسانتره به صورت آزادانه اتفاق نمی‌افتد و باید با قیمت نامتعارف در بورس یا به شکل عادی عرضه شود. این موضوع حق معدنکاران و کارخانه‌داران را ضایع می‌کند که باید بازنگری در صادرات نیز صورت گیرد.
– تحریم‌ها و مشکل افزایش نرخ ارز چقدر بر حوزه فرآوری معدن تاثیرگذار بوده است؟
اکثر مواد شیمیایی که در بخش فرآوری مورد استفاده قرار می‌گیرد، وارداتی است که با افزایش نرخ دلار و تحریم‌ها به سختی به دست می‌آید. در این بین بخش دولتی مانعی نداشته و توانسته آن را از طریق واسطه‌هایی تهیه کند. بنابراین در این روند بیشتر معادن بخش‌خصوصی متضرر شدهاند. البته برخی از مواد مورد نیاز از جمله فلوتاسیون را دولتی‌ها هم دیگر نمی‌توانند تهیه کنند چراکه قاچاق آن چندین برابر قیمت واقعی تمام شده است.
– نقش انجمن مس را در حل مشکلات بخش معدن چقدر کلیدی می‌دانید؟ و اینکه تاکنون چه اقداماتی برای رفع مشکلات برشمرده صورت گرفته است؟
وظایف انجمن مس این است که شرایط و بستر لازم را فراهم کند تا از هر طیفی در آن حضور داشته باشند. قوانین، مشکلات و فرصت‌ها را بررسی و برای حل آن دست به تشکیل کارگروه‌هایی بزند. تهیه آمار، داده و اطلاعات، بررسی چالش‌ها و فرصت‌ها، افزایش ارتباط با خارج از کشور و آموزش به افراد و اعضا از جمله موارد کلیدی است که انجمن به آنها توجه دارد. در واقع ما در انجمن مس دست به عارضه‌یابی زده و سعی می‌کنیم به بهبود شرایط کمک کنیم. امروز این انجمن ۴۹ عضو رسمی توانمند دارد.
اما مهم‌ترین مشکل انجمن ضعف بودجه است. با اینکه سالانه از اعضا حق عضویت دریافت می‌شود اما پنج میلیون تومان مبلغ ناچیزی است. در این روند موسسات مالی باید ورود کرده و به ما کمک کنند.
– به طور خاص انجمن مس و اعضای آن چه خواسته‌ای از دولت دارند؟
موارد زیادی است که می‌توان مطرح کرد. در واقع هرچه به عنوان مشکل مطرح شد خواسته فعالان این حوزه است اما به طور خاص باید از لزوم مزایده منصفانه و معقول بودن میزان حقوق دولتی صحبت کرد.
قانون مزایده یکی از مشکلات جدی بخش معدن است، متاسفانه مبالغ آن را شدیدا افزایش داده‌اند. در همین رابطه باید گفت که طرح آزادسازی معدن در راستای منافع معدنکاران نیست و برعکس به حبس معادن کمک می‌کند. چراکه پیش از این معادن به طور طبیعی داشتند آزاد می‌شدند اما مدام محدودیت‌هایی برایشان مطرح شد. به طور مثال گفتند که برای کار در معدن فلزی باید ۵۰ امتیاز فنی در سازمان نظام مهندسی و ۵۰۰ میلیون تومان ضمانت به سازمان صمت استان پرداخت شود. در حالی که این اعداد سال قبل ۲۵ امتیاز و ۱۰۰ میلیون تومان بوده است. با توجه به اینکه تعداد کمی از معدنکاران هستند که این استعداد را در اختیار دارند؛ بنابراین به نظر می‌رسد که هدف از آزادسازی معادن این است که معادن دست یک عده خاص قرار گیرد و مسیر به سمت افرادی هدایت شود که از قبل تعیین شده هستند.
مورد دیگر بحث حقوق دولتی است. امروز حقوق دولتی افزایش یافته و این افزایش غیرعادی و ناعادلانه است. به عنوان مثل حقوق دولتی ۸ تا ۱۲ درصد فروش کانسنگ سر معدن است که این مبلغ شاید کل سود یک معدن باشد. این در حالی است که حقوق دولتی در کشورهای دیگر بین سه تا پنج درصد است، بنابراین باید در این مورد بازنگری صورت بگیرد. البته در گذشته معمولا هر سه سال یک بار این مهم تغییر می‌کرده ولی حدود یک سال است که به طور مداوم تغییر می‌کند. این مساله را هم اغلب آخر سال اعلام می‌کنند که باعث می‌شود معدنکار با اداره مالیات مشکل پیدا کرده و نتواند با آرامش خاطر دست به فعالیت بزند.
– از چالش‌ها صحبت شد، حالا به نظر شما معدن و حوزه مس چه فرصت‌هایی دارد؟
با توجه به اینکه ایران پتانسل قوی در حوزه مس دارد با تمرکز بر آن و رفع موانع می‌توان به رتبه بهتری دست یافت. به طور مثال می‌توان در آسیا از رتبه چهار به دو و در جهان به کمتر از ۱۰ رسید. همچنین با توجه به اینکه ذخایر سطحی زیادی داریم که کشف نشده باقی مانده (دیگران باور دارند هفت درصد و بنده باور دارم که سه درصد از ذخایر سطحی کشور کشف شده است) در نتیجه باید بر آن تمرکز کرد. در این بین از ذخایر عمقی هم که هیچ اطلاعی نداریم و رها شدهاند بنابراین برای استفاده از فرصت‌ها باید روند زمان‌بر و مشکلات اکتشاف را حل کرد.
سرمایه‌گذاری روی مس به دلیل پتانسیل کشور و وجود ذخایر غنی می‌تواند جذاب باشد. به طور مثال اگر معدنکاری بخواهد یک میلیون تن ذخیره اکسیدی داشته و کارخانه و ماشین‌آلات هم از خودش داشته باشد می‌تواند بین ۴۰ تا ۵۰ درصد سود به دست آورد که با توجه به قیمت دلار سود بسیار خوبی است.
همچنین ایران باید از فرصت صادراتی موجود استفاده کند. به دلیل مسافت کم با کشورهای پیشرفته که صنایع الکتریکی دارند از جمله کره و چین می‌توان صادرات را افزایش داد. بنابراین باید تمرکز صادراتی خود را از کشورهایی همچون شیلی که دور هستند به کشورهایی که نزدیک ما هستند، تغییر داد.
توجه به مصرف بالای مس مورد دیگر است. در حال حاضر تقاضا افزایش و عرضه کاهش یافته در نتیجه با تمرکز بر توانمندی خود می‌توانیم این فاصله را پر کنیم.
– با توجه به اینکه انتخابات نزدیک است، چه خواسته‌ای از دولت سیزدهم در بخش معدن و به طور خاص مس دارید؟
وزارت صنعت و معدن باید از تجارت جدا شود. هیچ وزیری نمی‌تواند تمام این موارد را به خوبی مدیریت کند. رییس‌جمهور بعدی حتما باید وزرا و کارشناسان هوشمندی انتخاب کند که به طور مشخص وزیر صنعت و معدن آن بر بخش معدن مسلط و از دغدغه‌های آن آگاه باشد. در ادامه نظارت بر فعالیت‌های اقتصادی است که باعث می‌شود معدنکاران در مقابل هر اتفاقی آسیب نبینند.
حذف رشوه‌گیری از دیگر موارد مهم است. متاسفانه امروز اغلب مراکز دولتی از مردم پول دریافت می‌کنند که کار غیرقانونی است. رفع تحریم‌ها و ارتباط با خارج هم مورد مهمی است که انتظار داریم دولت سیزدهم بر آن تمرکز کند.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهصنعت و معدنلینک کوتاه :