تخلفات پی‌در‌پی در حریم آثار باستانی استان فارس
سیاوش آریا * حریم زندیه چند سالی است که مشکلات تعرض به حریم دارد. دادخواست‌ها و کارزارها نیز هیچ تاثیری در رفع مشکل نداشته است. مشکل اینجاست که یک هتل با تخلف در حریم این مجموعه ساخته شده و حریم ارگ کریم‌خان‌زند را تخریب کرده است. این ارگ قرار است به عنوان مجموعه زندیه و بافت زندیه ثبت جهانی شود و پیش از محور ساسانی قرار بود به ثبت جهانی برسد اما در سال ۹۶ مسوول یونسکو اعلام کرد که در حریم این مجموعه تخلف شده و باید برطرف شود. نماینده یونسکو در ایران و آقای طالبیان، معاون میراث فرهنگی نیز موفق نشدند که کاری از پیش ببرند و در نتیجه محور ساسانی را در اولویت قرار دادند که اکنون به ثبت جهانی رسیده است. آثار باستانی محور ساسانی نیز اگر قرار بود جداگانه ثبت جهانی شوند مشکلات بسیاری داشتند. مشکل اصلی احداث یک هتل به صورت غیراصولی در حریم مجموعه زندیه است. دو طبقه از این هتل باید تخریب شود اما مدیر هتل همکاری نمی‌کند و می‌گوید این دو طبقه سالن‌های اجتماعات هستند و نباید تخریب شوند. شهرداری با اینکه دستور داد که باید از مجموعه زندیه حفاظت شود اما موفق نشد با هتلدار به توافق برسد. اگر سقف هتل تخریب شود مشکلات سازه‌ای ایجاد می‌شود و شهرداری نیز این مشکل را پیگیری نکرد.
ارگ کریم‌خان‌زند یکی از مجموعه آثار دوره زندیه در شیراز است که در زمان کریم‌خان به عنوان محل زندگی او مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
یکی از اتفاقاتی که همواره برای بناهای تاریخی ایجاد اشکال کرده تجاوز به حریم بصری بناهاست که با احداث ساختمان‌های بلندمرتبه روی می‌دهد.
تخلفات و کارشکنی‌ها در آثار باستانی همچنان ادامه دارد. به عنوان نمونه یک استودان در روستاهای مرودشت نیز تخریب شده است.
یکی از آثار تاریخی و فرهنگی ارزشمند به‌جا مانده از دوران باستان «اُستودان»ها هستند. اُستودان‌ها جایگاه نگهداری استخوان مردگان بوده است. در نزد ایرانیان باستان به ویژه در آیین مَزدیَسنا (زرتشت) پاسداشت چهار آخشیج (عنصر) آب، باد، خاک و آتش اهمیت بسیار فراوانی داشته است. از همین روی، ایرانیان باستان برای پاک نگه داشتن زمین و آلوده نکردن خاک، مردگان خود را در دل صخره‌ها، دامان و سینه کوه‌ها و یا دَخمه بزرگ مرکزی (همانند دخمه یزد) به گور می‌سپردند. امروزه دیگر با نگرش به موقعیت و شرایط زیست اجتماعی و تغییر سبک زندگی و شهر‌نشینی که دامان بیشتر مردم را گرفته است، بهره‌گیری از دَخمه و اُستودان‌ها کاربرد خود را از دست داده است.
اما این یادگارهای تاریخی و فرهنگی دارای ارزش بسیار فراوانی نزد کارشناسان امر به ویژه باستان‌شناسان بوده و از دید پژوهش‌های تاریخی و بررسی‌های علمی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. با این همه، اُستودان‌ها، گوردَخمه‌ها و آرامگاه‌های باستانی در ایران در شرایط خوبی به سر نمی‌برند و به درستی از آنها نگهداری و پاسداری نمی‌شود و بیشتر آنها به حال خود رها شده‌اند. گواه این سخنان نیز، وضعیت آشفته و اندوه‌بار بیشتر این یادگارهای تاریخی و فرهنگی در سراسر کشور است که در یکی دو دهه گذشته، نگارنده بارها گزارش‌هایی را مبنی بر دستبرد، آسیب و ویرانی آنها در خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها آگاهی‌رسانی کرده و بازتاب داده است و به گوش مسوولان میراث فرهنگی نیز رسانده است.
شهرستان دارابیه در نزدیکی شهر داراب نیز مشکلات بسیاری دارد. این شهرستان ۴۰ کیلومتر با شیراز فاصله دارد. در حریم این شهرستان زمین‌های کشاورزی، حفاری‌های غیرمجاز و زباله‌های بسیاری وجود دارد که مشکل ثبت جهانی آن را با مشکل مواجه کرده است. این شهرستان قرار است در یونسکو ثبت جهانی شود. دارابیه یکی از شهرهای باستانی بسیار مهم در دوران اشکانی و ساسانی است. در واقع نخستین شهر مدور در جهان است که به شکل دایره‌ای‌شکل ساخته شده است. در زمان اردشیر بابکان و دوران ساسانی یکی از شهرهای مهم ایران بوده است. اما در دوران اسلامی به شکل مدور امروزی ساخته شد. هنوز هم دیوارهای مدور و دایره‌ای‌شکل این شهرستان موجود است اما با این مشکلات ثبت جهانی نخواهد شد و باید مشکلات و تخلفات رفع شوند. شهر اردشیر خوره نیز به صورت دایره‌ای‌شکل ساخته شده اما تقریبا بافت دایره‌ای‌شکل آن تخریب شده است.
از دیگر مشکلات آن است که شهرداری‌ها تخلف می‌کنند و برای صدور مجوز ساخت‌و‌ساز از میراث فرهنگی و محیط‌زیست استعلام نمی‌گیرند.
* کارشناس و فعال میراث فرهنگی استان فارس
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :