ضعف تکنولوژی و نبود نگاه علمی در به کارگیری عناصر استراتژیک
به گزارش جهان صنعت نیوز: از آنجا که در شیشه، پتروشیمی، خودرو و صنایع نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرند، در سطح دنیا مورد توجه هستند. همچنین این عناصر برای توسعه فناوری انرژی‌های پاک بسیار حیاتی هستند که در این زمینه می‌توان به استفاده از آنها در توربین‌های بادی و وسایل نقلیه اشاره کرد. این در حالی است که به باور کارشناسان در ایران به دلیل ضعف تکنولوژی و داشتن نگرش علمی نتوانسته‌ایم از عناصر نادر خاکی بهره چندانی ببریم.
با اینکه کشور ما ذخایر خوبی در این حوزه داشته و پتانسیل لازم را دارد اما در بخش استحصال و جداسازی عناصر نادر خاکی با مشکل ضعف دانش و فناوری روبه‌رو هستیم. این موضوع باعث شده برخلاف پیش‌بینی‌ها نتوانیم در این بخش به نتایج ارزشمندی دست پیدا کنیم. هرچند ایران از نظر تحقیق و پی‌جویی عناصر نادر خاکی در بین کشورهای منطقه، رتبه نخست را به خود اختصاص داده و سازمان‌هایی مثل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، ایمیدرو و مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران در شناسایی عناصر نادر خاکی کشور اقداماتی را انجام داده‌اند اما جای کار زیاد است.
در این رابطه کامبیز مهدی‌زاده مدیر طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه معدن و صنایع معدنی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به «جهان‌صنعت» گفت: آینده ایران و دنیا را عناصر نادر خاکی می‌سازد، چیزی که ما از آن غفلت کرده‌ایم.
او با اشاره به توانمندی کشور چین در این زمینه گفت: چین در زمینه عناصر نادر خاکی در رتبه اول دنیا قرار گرفته و امروز برای تهدید آمریکا روی همین عناصر دست گذاشته است. از طرف دیگر این عناصر برای آمریکا هم مهم هستند، با توجه به اینکه این کشور امروز ۳۵ ماده معدنی از چین وارد می‌کند که به ۱۴ مورد آن وابستگی قطعی دارد، رییس‌جمهور در برنامه ۱۰۰روزه خود بر استفاده از عناصر نادر خاکی تاکید کرده است. به طور مثال در کنفرانس اخیری که با حضور آمریکا و ژاپن و دیگر کشورها برگزار شد، از لزوم قطع وابستگی کشورها به چین در این زمینه سخن گفته شد.
عناصر حیاتی برای کشور
این مقام مسوول با بیان اینکه قدرت چین را با تمرکز بر این عناصر می‌توان دید، از رهبر معظم انقلاب درخواست کرد که دستور دهند دست‌اندرکاران در حوزه معدن بیش از اینها به عناصر نادر خاکی بها دهند. چراکه این عناصر راهبردی و استراتژیک در آینده برای کشور حیاتی هستند.
مهدی‌زاده گفت: امروز اگر نتوانیم در علم معدن و زمین‌شناسی پیش برویم از دنیا عقب می‌مانیم و این عقب‌افتادگی دیگر قابل جبران نخواهد بود. از آنجا که در زمینه عناصر نادر خاکی پتاسیل خوبی در کشور وجود دارد، بنابراین باید نگاه تخصصی‌محور و علمی در بخش معدن شکل بگیرد. در واقع به جای جناحی و حزبی‌دیدن باید دلسوزانه عمل کرد.
او درباره اینکه به عنوان یک مسوول دولتی چه پیشنهادی به دولت سیزدهم و شخص سیدابراهیم رییسی دارید، گفت: علم مربوط به دولت خاصی نیست و چپ و راست ندارد. این روند همواره مسیر خود را پیدا می‌کند. بنابراین پیشنهاد می‌شود که دولت جدید قدر دانشمندان، متخصصان و جوانان را بداند و از تغییر مدیران و کارشناسان زبده در حوزه معدن جلوگیری کند. در این روند باید به تخصص افراد نگاه کرد نه اصلاح‌طلب یا اصولگرا بودن. البته سیدابراهیم رییسی مطرح کرده که سامانه‌ای راه‌اندازی می‌کند که در آن از همه متخصصان دعوت به عمل می‌آورد، اما مهم این است که در عمل از نظرها استفاده کنیم.
۱۷ نوع عنصر نادر خاکی در کشور یافت شد
ایران تقریبا چند سال بعد از اینکه مفهوم عناصر نادر خاکی و استفاده از آنها در صنعت به ویژه در صنایع هایتک و فناوری مشخص شد، کار اکتشاف و ظرفیت‌یابی در این حوزه را شروع کرد. تا به امروز در حدود ۱۷ نوع عنصر نادر خاکی در کشور یافت شده که از جمله آنها می‌توان به سریم، لانتانیم، نئودینیم، اتریم و اسکاندنیم اشاره کرد. تا به امروز ایران از نظر تحقیق و پی‌جویی عناصر نادر خاکی در بین کشورهای منطقه، رتبه نخست را به خود اختصاص داده و سازمان‌هایی همچون زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی و ایمیدرو به دنبال شناسایی و رشد این دسته از عناصر بوده‌اند.
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی با بهره‌مندی از متخصصان از ابتدای دهه ۹۰ بحث ظرفیت‌یابی عناصر خاکی را مطرح کرد و خاستگاه این عناصر را در کشور مورد بررسی قرار داد. این سازمان در مرحله شناسایی اولیه به این نتیجه رسید که کشورمان از نظر عناصر نادر کمیاب در وضعیت مناسبی قرار دارد. با مطالعات صورت گرفته در ایران مرکزی و جنوب کشور، این نتیجه حاصل شد که ظرفیت‌های خوبی از نقطه نظر وجود عناصر نادر خاکی به‌دست‌آمده است. به این ترتیب این سازمان از سال‌ها قبل در طرح‌های اکتشافی خود روی خاک‌های نادر و کمیاب مطالعه کرده و تاکنون دو بار طرح اختصاصی برای این عناصر داشته است. از دو سال گذشته این سازمان در کرج طرحی را مطالعه کرده که به دنبال آن در حال اکتشاف و پی‌جویی این عناصر است. ضمن اینکه بنا به گفته کارشناسان سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی وقتی کار اکتشافی انجام می‌شود، پیگیر یافتن عناصر مختلف هستیم.
در ادامه مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران به عنوان تخصصی‌ترین مرکز تحقیقاتی کشور در زمینه فرآوری مواد معدنی از سال ۱۳۹۴ پروژه مطالعات آزمایشگاهی استحصال عناصر نادر خاکی را در قالب همکاری با طرح عناصر نادر خاکی در ایمیدرو از نمونه کانسنگ‌های مختلف از جمله کانسنگ آنومالی ۵ ساغند، گزستان و میشدوان آغاز کرد. در مطالعات و آزمایش‌های امکان‌سنجی مشخص شد امکان استحصال این عناصر تنها از یکی از کانسنگ‌های مورد مطالعه یعنی کانسنگ آنومالی ۵ ساغند وجود دارد؛ به این ترتیب این مطالعات در فاز بعدی در سطح آزمایشگاهی و به صورت پایلوت با هدف انجام مطالعات بهینه‌سازی به شکل دقیق‌تر روی این کانسنگ آغاز شد.
در اواخر سال ۱۳۹۵، حدود ۱۵۰ تن نمونه کانسنگ آنومالی ۵ ساغند در ۳ تیپ عیارکم، متوسط‌عیار و پرعیار هر کدام به مقدار ۵۰ تن به این مرکز منتقل شد که در مرحله اول خردایش هر کدام از آنها اقداماتی انجام شد. پس از خردایش و آماده‌سازی نمونه‌ها، مطالعات در مقیاس آزمایشگاهی روی هر سه تیپ انجام و نمونه‌هایی گرفته شد. در نهایت این مرکز مطالعاتی توانست فلوشیت پرعیارسازی و استحصال این عناصر را در کشور تهیه کند. در ادامه نمونه کم‌عیار به عنوان نزدیک‌ترین نمونه به مورد مطالعاتی انتخاب و برای انجام بررسی‌های پایلوت، ۴۰ تن کانسنگ دیگر به نمونه قبلی اضافه شد و آزمایش‌های لازم را روی ۹۰ تن نمونه کانسنگ انجام دادند.
استخراجی گران
منظور از عناصر نادر خاکی، عناصر شیمیایی هستند که مقدار آنها در پوسته زمین کم است و تنها در برخی کانی‌ها وجود دارند. استخراج یک ماده معدنی باید با شرایط اقتصادی همراه باشد تا در مراحل بعدی بتوانیم قدم برداریم. اما در کشور ما عناصر نادر خاکی به دلیل ضعف فرآوری و فناوری آن‌طور که باید رشد نکرده است. اکتشاف این عناصر نیازمند دانش فنی و تجهیزات خاص است. امروز که اهمیت و کاربرد آنها مشخص است باید به فرآوری آنها توجه کرد که البته کار ساده‌ای نیست و نیاز به دانش پیچیده و تجهیزات روز دارد.
کارشناسان باور دارند به دلیل ضعف دانش و فناوری برخلاف پیش‌بینی‌ها هنوز نتوانسته‌ایم در این بخش به نتایج ارزشمندی دست یابیم و به این ترتیب در بخش استحصال عناصر نادر خاکی با مشکل روبه‌رو هستیم.
ضعف دستیابی به صنایع هایتک
متاسفانه تا پیش از این ما در تامین مواد اصلی و اولیه مشکل داشته‌ایم؛ امروز هم به آن شکلی که باید امکانات لازم را نداریم که بخواهیم استحصال کامل عناصر نادر خاکی را انجام دهیم. با وضع موجود این روند سخت و زمانبر شده است و نمی‌توانیم به صنایع هایتک آن‌طور که باید دسترسی پیدا کنیم.
به باور کارشناسان در ایران عناصر نادر خاکی فعلا در حد شناسایی و ظرفیت‌یابی پیشرفته است و در این روند هنوز به مطالعات تفصیلی و عمیق نرسیده‌ایم. آنچه مهم است اینکه بعد از اکتشاف قطعا باید به سراغ نحوه استخراج و نحوه فراوری برویم. البته امروز شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران به دنبال روش‌های فراوری هستند کما اینکه متخصصان سازمان‌های مختلف نیز مطالعات آزمایشگاهی خود را انجام می‌دهند تا بتوانیم روی صنعتی‌سازی عناصر نادر کارکنیم اما هنوز جای کار زیاد است.
توانمندی چین در عناصر نادر
امروز کشورهایی همچون روسیه و چین سرآمد کشورهای جهان در فناوری فرآوری و بازفرآوری عناصر نادر خاکی هستند. چین از سال ۱۹۹۰ بیش از ۹۰ درصد نیاز دنیا به این عناصر را تامین کرده است؛ بنابراین این کشور امروزه تولید عناصر نادر خاکی را تحت سلطه خود دارد. چین درحال‌حاضر فناوری بسیار بالایی در این زمینه دارد که ما به هیچ‌وجه نمی‌توانیم شرایط فعلی‌مان را با آن مقایسه کنیم. ضمن اینکه این کشور دارای ذخایر زمین‌شناسی بسیار خوب، متنوع با عیار متفاوت‌تر نسبت به ذخایر ایران است.
چین شمار زیادی از معادن عناصر نادر خاکی را به خود اختصاص داده و در طول سالیان گذشته، به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده عناصر نادر خاکی در جهان شناخته شده است. البته برخی کشورهای دیگر مثل استرالیا و آمریکا هم سهم تولید خود را افزایش داده‌اند، اما همچنان چین به‌تنهایی و با اختلاف زیاد، توانسته بزرگ‌ترین تولیدکننده عناصر نادر خاکی در دنیا باشد. آمریکا سالانه چندصد تن از عناصر نادر خاکی را از چین وارد می‌کند که در موارد مختلف از جمله ساخت موتورهای محرکه موشک از آن استفاده می‌کند. از کشورهای دیگر تولیدکننده در این حوزه می‌توان به هند، برزیل، کانادا و افریقای جنوبی اشاره کرد که البته مقدار تولید آنها خیلی کمتر از چین است. به هر حال عمده تولیدات جهانی مرتبط با عناصر نادر خاکی مربوط به چین است. در این روند سایر کشورها سعی کرده‌اند تولیدات خود را در رقابت با چین افزایش بدهند.
از آنجا که درحال‌حاضر تقاضا برای استفاده از این عناصر در جامعه جهانی رو به افزایش است، اهمیت بهره از آن هم برای رشد اقتصادی بیشتر می‌شود. از آنجایی‌که عناصر نادر خاکی مهم‌ترین رقیب نفت شناخته می‌شوند، می‌توانند در آینده نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشورها ایفا کنند. با توجه به اینکه ایران پتانسیل لازم را در این حوزه دارد، انتظار می‌رود بیش از این به آن بها دهیم.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهصنعت و معدنلینک کوتاه :