ابهامات اقتصادی، چالش قراردادهای آتی در بورس ایران

به گزارش جهان صنعت نیوز:  بورس کالا پیش از این نیز معاملات آتی سکه را تجربه کرده بود که اگرچه گفته می‌شد معاملات این بازار روندی شفاف را طی می‌کرد اما به دلیل شائبه افزایش قیمت سکه در بازار فیزیکی به دلیل رشد نرخ آتی سکه در بورس کالا، این ابزار معاملاتی متوقف شد. اکنون نیز رییس سازمان بورس خواستار برقراری معاملات آتی سکه و بازگشت آن به تابلوی بورس کالا شده است. این در حالی است که شرایط تورمی و چشم‌انداز افزایش قیمت در بازارهای سرمایه‌ای همچنان باقی است و گفته می‌شود ممکن است با تکرار ریسک‌های تورمی و ابهامات سیاسی سال ۹۷، سرایت هیجانی رشد قیمت از قراردادهای آتی به بازار فیزیکی نیز مجددا تکرار شود. در همین حال اگرچه صندوق‌های مبتنی بر طلا سهم بزرگی از بورس کالا را به خود اختصاص نداده‌اند اما به هر روی معاملات آتی یک صندوق طلا از هفته جاری آغاز و تبلیغات فراوانی درباره آن انجام شده است. گفتنی است طی هفته گذشته معاملات آتی در بورس کالا با افت ۴۷ درصدی مواجه بود که ناشی از ابهامات ارزی و سیاست‌های اقتصادی ارزیابی می‌شود. عدم ثبات سیاست‌های اقتصادی و دورنمای مبهم سیاست‌های پولی و ارزی یکی از دلایل اصلی عدم اقبال معامله‌گران برای ورود به معاملات آتی در ایران عنوان می‌شود.

رییس سازمان بورس با اشاره به راه‌اندازی معاملات آتی واحدهای صندوق طلا گفته است که ابزار مشتقه قرارداد آتی روی صندوق‌های طلا گامی رو به جلو در بازار سرمایه محسوب می‌شود. محمدعلی دهقان‌دهنوی اظهار کرده است که صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا زمینه سرمایه‌گذاری امن، راحت و شفاف در زمینه طلا را برای مردم فراهم می‌کنند. به گفته او بازار سهام به عنوان یکی از چهار بازار کلاسیک دارایی شناخته می‌شود و از سه بازار دیگر شامل طلا، ارز و مسکن حداقل دو بازار لازم است که معاملاتشان به شکل نظام‌مند و استاندارد در بورس و بازار سرمایه ایجاد شود. دهقان‌دهنوی عنوان کرده که در زمینه طلا با راه‌اندازی صندوق‌های طلا و سایر ابزارهایی که در حوزه طلا ایجاد شده، این اتفاق رخ داده و سبب شده حتی سرمایه‌های خرد نیز وارد این بازار شوند. گفتنی است در حال حاضر در بورس کالای ایران معاملات قراردادهای آتی روی پنج دارایی زعفران نگین، زعفران پوشال، زیره سبز، پسته و نقره فعال است و به تازگی معاملات آتی طلای لوتوس نیز به این فهرست اضافه شده است. وی افزود: مهم‌ترین دلیلی که منجر به تداوم معاملات و موفقیت یک قرارداد آتی می‌‏شود، وجود بازار نقدی قوی و نوسان قیمت دارایی پایه است. ‌هاشمی اظهار داشت: در صورتی که یکی از این دو شرط وجود نداشته باشد یا به مرور از بین برود تداوم و افزایش عمق معاملات قرارداد آتی روی آن دارایی پایه با مشکل روبه‌رو می‌شود. وی با اشاره به خبر راه‌اندازی یک قرارداد آتی جدید بر پایه دارایی طلا در هفته آینده تاکید کرد: بورس کالا خبر از راه‌اندازی قرارداد آتی واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق طلا داده است و به نظر می‌‏رسد این بازار جایگزین مناسبی برای معاملات قراردادهای آتی سکه طلا باشد. کارشناسان بازار سرمایه بر این باورند که بازدهی صندوق‌‏های سرمایه‏‌گذاری طلا مشابه با بازدهی سکه طلاست و روند قیمتی یکسانی دارند؛ بنابراین نوسانات هر دو بازار مشابه یکدیگر خواهد بود و از آن جایی که قیمت طلا در ایران تابع دو متغیر اصلی شامل نرخ ارز و قیمت‌های جهانی است، بنابراین این مساله پیش‌بینی نرخ واحدهای سرمایه‏‌گذاری صندوق‏‌ها را برای فعالان حوزه طلا آسان‏‌تر می‌‏کند. با این حال اگرچه قیمت طلا عموما تابعی از نرخ‌های جهانی است اما به دلیل ویژگی‌های فرهنگی و اقتصادی ایران، طلا از متغیرهای دیگری نیز اثر می‌پذیرد. نوسانات ناشی از سرمایه‌گذاری سنتی جامعه در این حوزه، مناسبت‌های مذهبی و فرهنگی در کنار سیاست‌های کلان اقتصادی و دخالت دولت‌ها در بازار طلا و سکه از جمله متغیرهای مهم اثرگذار در نوسانات نرخ این فلز گرانبهاست. از همین رو قراردادهای آتی طلا در ایران، اعتماد سرمایه‌گذاران کمتری را به خود جلب و ارائه مشوق و تضمین به مشتریان را از سوی صندوق‌ها دشوارتر کرده است. در همین حال خاصیت اهرمی معاملات آتی عموما سرمایه‌گذاران تازه‌وارد را با چالش مواجه می‌کند. از همین رو نیاز است تا این نوع از بازارها با آموزش‌های بیشتری به جامعه هدف معرفی و ارائه شوند.

جزئیات قرارداد آتی طلا

قرارداد آتی صندوق پشتوانه طلای لوتوس یا به اختصار «آتی طلا» نیز مانند دیگر قراردادهای آتی روی یک دارایی پایه که همان واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق طلای لوتوس باشد، بنا شده است. در واقع سرمایه‌گذاران با اتخاذ موقعیت خرید و فروش در این قرارداد آتی، واحد‌های صندوق را معامله می‌کنند بدون آنکه نیازی به داشتن این واحد‌ها باشد. براساس اطلاعیه صادره از سوی مدیریت توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران، قراردادهای آتی در نخستین روز معاملاتی بدون حد نوسان قیمتی، با دوره پیش‌گشایش به مدت ٣٠ دقیقه در ابتدای جلسه معاملاتی آغاز می‌شوند و پس از انجام حراج تک‌قیمتی راس ساعت ۱۰:۳۰ با دوره عادی معاملاتی و اعمال حد نوسان قیمت روزانه ادامه می‌یابند. بر این اساس قیمت پایه قرارداد آتی، همان قیمت کشف‌شده در حراج تک‌قیمتی خواهد بود که مبنای حد نوسان قیمت روزانه برای ادامه معاملات در حراج پیوسته قرار خواهد گرفت. بدیهی است در صورت انجام نشدن معامله در حراج تک‌قیمتی، قرارداد آتی متوقف و مجددا همین فرآیند، روز کاری بعد تکرار خواهد شد. در همین حال مشخصات قرارداد آتی واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق طلا که در کنار نقره، زعفران نگین و پوشال، زیره سبز و پسته بر تابلوی بازار آتی قرار می‌گیرد، براساس امیدنامه منتشر شده بورس کالا به این شرح است: دارایی پایه این قراردادها، واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری پشتوانه طلای لوتوس (طلا) اعلام شده و با نماد معاملاتی ETCY مورد معامله قرار می‌گیرد. همچنین اندازه هر قرارداد نیز ۱۰۰۰ واحد سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری طلا در نظر گرفته شده است. به این معنی که در صورتی که هر شخص بخواهد یک موقعیت روی این دارایی اتخاذ کند ۱۰۰۰ یونیت از صندوق به او تعلق می‌گیرد. حد نوسان قیمت روزانه این قراردادها حداکثر مثبت و منفی پنج درصد با توجه به قیمت تسویه روزانه روز قبل و حداکثر حجم هر سفارش ۲۵ قرارداد خواهد بود. وجه تضمین اولیه این قرارداد نیز دو میلیون تومان است که روی سایت بورس کالا قابل مشاهده است. حداقل وجه تضمین نیز ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه است که در صورتی که حساب مشتری از این میزان کمتر شود مشمول فرآیند تسویه می‌شود. با این حساب با فرض اینکه قیمت هر یونیت طلا ۷۷۲۴ تومان است و هر قرارداد آتی آن ۱۰۰۰ واحد از این صندوق را دربر می‌گیرد، هفت میلیون و ۷۲۴ هزار تومان قیمت هر قرارداد خواهد بود که با احتساب وجه تضمین اولیه دو میلیون تومانی که در ابتدا باید در حساب شخص موجود باشد، اهرم مالی این قرارداد به میزان ۸۶/۳ خواهد بود. به بیان دیگر شخص سرمایه‌گذار تنها حدود ۲۶ درصد از وجه یک قرارداد را پرداخت می‌کند. درخصوص سقف مجاز موقعیت‌های تعهدی باز و معاملات نیز باید گفت که سقف مجاز موقعیت‌های تعهدی باز مشتریان برای اشخاص حقیقی و حقوقی ۲۰۰ موقعیت در هر نماد معاملاتی و برای بازارگردانان ۴۰۰ موقعیت در هر نماد معاملاتی و قابل افزایش تا ۱۰ درصد موقعیت‌های تعهدی باز در آن نماد در بازار است. روند معاملات قرارداد آتی صندوق طلا تحویل مردادماه ۱۴۰۰ در جدول قابل مشاهده است.

معاملات دوازدهم تیرماه قرارداد آتی صندوق طلا تحویل مردادماه ۱۴۰۰