هزینه امنیت ایران

محمد‌صادق جنان‌صفت * شهروندان ایرانی همانند سایر شهروندان جهانی بخشی از حق آزادی و حق مالکیت خود را به نهاد دولت یا حکومت می‌دهند و در مقابل بیشترین مطالبه‌ای که از دولت‌ها دارند تامین امنیت مادی و آرامش ذهنی است. دولت‌های گوناگون با اعمال برخی محدودیت‌های قانونی که تشخیص می‌دهند راه را برای امنیت شهروندان در داخل هموار می‌کنند، بخشی از آزادی‌های آنها را سلب می‌کنند و با دریافت مالیات از شهروندان بخشی از حق مالکیت آنها را به خود تفویض می‌کنند.

شهروندان با این امید و مطالبه است که با آسودگی از وجود نهاد دولت و امنیت ایجادشده به این دادو‌ستد ادامه می‌دهند. امنیت شهروندان دو صورت کلی دارد: امنیت داخلی و امنیت مرزهای کشور و جلوگیری از اجحاف و دست‌اندازی کشورهای دیگر. امنیت داخلی با سازوکارهایی مثل مشارکت دادن همه شهروندان در مسائل سنجاق‌شده به امنیت پدیدار می‌شود. عنصر بسیار بااهمیت در گسترش امنیت ذهنی شهروندان بدون تردید وجود اعتماد نهادهای مدنی مثل بنگاه‌ها، خانواده‌ها، احزاب و سایر نهادها مثل رسانه‌ها و گروه‌های فکری و روشنفکری است. اعتماد نیز به نوبه خود دستاورد راستگویی و کارآمدی دستگاه‌های دولتی و انجام وظایف مطابق با قانون و عرف است. واقعیت این است که در ایران به دلایل گوناگون این احساس و نیاز به امنیت داخلی ضریب بالایی را به خود اختصاص نمی‌دهد.

کاستی‌های نظام تصمیم‌گیری دولتی در همه دولت‌های پس از جنگ و پیمان‌شکنی‌های پرشماری که دولت‌ها در برابر شهروندان داشته و دارند به بی‌اعتمادی منجر شده و شهروندان ایرانی آسودگی ذهنی و خیال راحت ندارند و احساس می‌کنند امنیت کافی برایشان تدارک دیده نشده است. به طور مثال می‌توان به همین مقوله واکسیناسیون اشاره کرد که در این چند ماه تازه‌سپری‌شده پیمان‌شکنی‌های پرشماری از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا در برابر وظیفه‌شان رخ داده و شهروندان احساس امنیت ندارند. شهروندان ایرانی برای احساس امنیت بیشتر حاضرند هزینه‌های بیشتر و مرارت افزون‌تری را متحمل شوند و به ارمنستان بروند. یکی دیگر از نمونه‌هایی که آسایش ذهنیت و احساس امنیت ایرانیان را با آشوب روبه‌رو کرده است شنیدن خبرهای گوناگون و دادن آدرس‌های مختلف درباره یک رویداد از سوی منابع داخلی است که بعدها مشخص می‌شود حقیقت چیز دیگری بوده و منابع خارجی دقیق‌تر و درست‌تر خبر داده‌اند.

ایرانیان با دادن مالیات و نیز با سپردن میلیاردها دلار از دارایی‌هایی که متعلق به آنهاست به دولت انتظار دارند مرزهای کشور و نیز درجه دشمنی کشورهای جهان با ایران در حداقل باشد. مقام‌های اداره‌کننده کشور می‌توانند امنیت خارجی را از دو مسیر تامین کنند: یک مسیر این است که برای مدارای جهانی با همه کشورهای دور و نزدیک و به ویژه کشورهایی که دارای قدرت تخریبی هستند راه مجادله را مسدود کنند. راه دیگر این است که با تجهیز ارتشی نیرومند و البته آماده‌سازی همه شهروندان برای دفاع از امنیت به شکل‌های گوناگون امنیت سرزمینی را فراهم کنند. واقعیت این است که ایرانیان در حال حاضر نسبت به سال‌های پیش از هر دو نظر احساس امنیت کمتری دارند. آمارهای گوناگون از بزه‌های اجتماعی و رفتارهای ناشناخته از سوی شهروندان در برابر رخدادهای ویژه و نیز افزایش خصومت میان ایران و دو قطب قدرت در جهان یعنی اروپا و آمریکا این ادعا را اثبات می‌کنند. هزینه‌های امنیت ایران باید البته با دخل و خرج شهروندان و درآمد ملی مطابقت داشته باشد تا باری بر بارهای دیگر نشود.