گهرسنگ‌ها اسیر بی‌برنامگی
به گزارش جهان صنعت نیوز: ارزش تولید و تجارت سنگ‌های قیمتی در سال‌های اخیر به بیش از هزار میلیارد دلار رسیده است که از این رقم نزدیک به ۲۷ میلیارد دلار به کشور تایلند و ۲۰ میلیارد دلار به کشور هند و ۱۲ میلیارد دلار به ترکیه تعلق دارد. در این بین سهم ایران بسیار ناچیز یعنی حدود ۵۰۰ میلیون دلار و معادل ۰۵/۰ درصد از تجارت سودآور جهانی است.
سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی که با عنوان گهرسنگ شناخته می‌شوند، جذابیت زیادی در داخل و خارج از کشور دارند و درنتیجه می‌توانند ارزآوری و رونق دوچندانی را برای اقتصاد فراهم کنند. توسعه اشتغال یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که در زمینه توسعه گهرسنگ‌ها مطرح می‌شود. امروز سرانه اشتغال این صنعت در کشور عدد ناچیزی است، درحالی که می‌تواند به سرعت رشد کرده و ارقام چشمگیری را به خود اختصاص دهد. با توجه به اینکه تعداد معادن سنگ قیمتی و نیمه‌قیمتی و مراکز خریدی که در این زمینه وجود دارد، در سطح کشور پراکنده است، می‌توان گفت که معادن گهرسنگ اشتغال بالایی در کشور ایجاد خواهند کرد و می‌توانند نقش بهینه‌ای در رشد اقتصادی کشور ایفا کنند.
این موضوع از آن جهت مهم است که توسعه گهرسنگ‌ها هزینه کمتری نسبت به دیگر صنایع از جمله فولاد دارد و زودتر هم می‌توان به نتیجه مطلوب رسید. این صنعت به تنهایی می‌تواند حدود صد میلیون دلار ارزآوری ایجاد کند. با ترکیب صنعت جواهرات، فلزات ارزشمند و سنگ‌های قیمتی در کنار یکدیگر حدود ۲۰۵ میلیارد دلار ارزش می‌توان برای اقتصاد ایجاد کرد که ارقام قابل ملاحظه‌ای هستند. نکته مهم اینکه، از آنجا که کشورهای اطراف ایران نیز از نظر ذخایر سنگ‌های قیمتی غنی هستند؛ در نتیجه ایران با پرورش نیروی انسانی متخصص و توسعه بازارها می‌تواند تبدیل به مرکزی برای توسعه گهرسنگ‌ها در منطقه خاورمیانه شود.
اقدامات صورت گرفته برای توسعه گهرسنگ‌ها
حدود یک‌سال است که از سوی مسوولان دولتی بر لزوم توسعه زیرساخت‌های این صنعت تاکید شده است. سال گذشته بود که شورای عالی سیاستگذاری ایمیدرو عوامل درگیر در این حوزه را دعوت کرده و سعی کرد از مجموعه‌های مختلف از جمله سازمان زمین‌شناسی، گمرک، بانک مرکزی، نهادهای خصوصی، انجمن‌ها و سندیکاهایی که در سطح کشور در این حوزه فعال هستند، دعوت کند و نظر آنها را جویا شود. هدف اصلی این بود که بخش خصوصی رکن اصلی این جریان قرار گرفته و دولت نیز در حوزه تقویت زیرساخت‌ها دست به کمک‌رسانی بزند.
از مهم‌ترین اقداماتی که در این حوزه انجام شد این بود که یک سند استراتژی تهیه و بر اساس این سند کمیته‌های مختلفی از جمله آموزش، اکتشاف و بازار تشکیل شد. تلاش شد روند واردات سنگ‌های قیمتی به کشور تسهیل شود. از طرف دیگر دولت صادرات سنگ‌ها را نیز مورد توجه قرار داد تا سنگ خام به کشوری دیگر رفته و عملیات فرآوری روی آن صورت گیرد.
مسوولان دولتی برای توسعه گهرسنگ‌ها از لزوم شکل‌گیری سه بازارچه سخن گفتند که شامل استان‌های اصفهان، مشهد و تهران بود. اما درواقع با تغییر مداوم مدیریت و نیروها کار از مدیری به مدیر دیگر واگذار شد. به این ترتیب به جرات می‌توان گفت که کار چندانی برای توسعه گهرسنگ‌ها در کشور صورت نگرفته و هر چند از تشکیل بازارچه‌هایی سخن به میان آمد اما به جز مشهد اقدام خاصی در تهران و اصفهان صورت نگرفت.
در این رابطه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور باور دارد که در سال‌های گذشته اقداماتی در زمینه اکتشافات ناحیه‌ای در رابطه با سنگ‌های قیمتی در برخی استان‌ها صورت گرفته است؛ اما تا رسیدن به نقطه مطلوب و ایده‌ال راه طولانی در پیش است. در این بین بحث اصلی همان عدم تکمیل زنجیره تولید است.
هیچ برنامه مدونی نداریم
در این رابطه بهرام صادقی مدیر موزه علوم زمین در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در پاسخ به این سوال که اوضاع گهرسنگ‌ها در کشور به چه صورت است به «جهان‌صنعت» گفت: تنوع سنگ‌های قیمتی در کشور زیاد است ولی متاسفانه در بحث کلان و سطوح بالای مدیریتی هیچ برنامه مدون و منسجمی در این خصوص وجود ندارد. اغلب برنامه‌ها هیجانی و به شکل مقطعی است. درنتیجه به علت نداشتن پشتوانه کارشناسی و علمی و هماهنگ بین ارگان‌ها و سازمان‌های متولی، گهرسنگ‌ها سرانجام خوشی پیدا نمی‌کنند و برنامه‌ها هم روی کاغذ باقی می‌مانند.
صادقی با اشاره به اینکه اقدامات مهمی در حوزه گهرسنگ‌ها در کشور انجام نشده، گفت: هرچند کارهایی در این زمینه انجام شده ولی اقدامات ریشه‌ای نیستند و اغلب سطحی بوده‌اند. به طور مثال بازارچه‌ها خیلی از انتظارات را برآورده نکرده‌اند.
مدیر موزه علوم زمین در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در پاسخ به این سوال که چقدر بر ورود بخش خصوصی در این حوزه تاکید شده، تصریح کرد: ورود بخش خصوصی با توجه به قوانین ناقص و مبهم موجود و عدم حمایت دولتی در خیلی مواقع سرانجام خوشی ندارد. متاسفانه هنوز اهمیت و جایگاه سنگ‌های قیمتی در کشور ما و در مدیریت کلان کشور تعریف نشده است. تا مادامی که قوانین بالادستی در بخش سنگ‌های قیمتی تعریف نشود، آینده روشنی هم برای آنها پیش‌بینی نمی‌شود.
او تاکید کرد: تا زمانی که بازار داخلی به بازار خارجی و بین‌المللی وصل نشود، چرخ سنگ‌های قیمتی هم به خوبی نخواهد چرخید. با نگاهی به کشورهای همسایه همچون ترکیه، هند و تایلند و برنامه‌های توسعه‌ای آنها در زمینه سنگ‌های قیمتی بیش از پیش توسعه این کشورها و عدم توسعه کشور خودمان در این حیث را می‌توان دید.
در فرآوری عقب هستیم
مدیر موزه علوم زمین در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به اهمیت فرآوری گهرسنگ‌ها در کشور بیان کرد: فرآوری تا ۷۰۰ درصد ارزش‌افزوده دارد که ما سال‌هاست از این مقوله غافل مانده‌ایم. امروزه تولید سنگ‌های قیمتی صنعتی که علاوه بر زیورآلات، مصارف گسترده‌ای در علوم پزشکی و علوم نظامی و صنعتی دارد، یک صنعت سودآور است که ما هیچ‌گاه به این علوم و صنایع ورود نکرده‌ایم. با اینکه بسیاری از کشورها در زمینه تولید سنگ قیمتی مصنوعی و همچنین بهسازی سنگ‌ها ورود کرده‌اند ولی ما همچنان به‌دنبال خام‌فروشی سنگ قیمتی هستیم.
صادقی در پاسخ به این سوال که برای حمایت از صنعت سنگ‌های قیمتی کشور چه اقداماتی باید انجام داد، گفت: تهیه نقشه سراسری پراکندگی و پتانسیل سنگ‌های قیمتی، بومی‌سازی یکسان‌سازی و همسان‌سازی آموزش‌های خصوصی و نظارت بر کیفیت آموزش، حضور در همایش‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی و برندسازی، آموزش‌های تخصصی و آکادمیک دانشگاهی و تعریف استانداردها، تعیین متولی اصلی سنگ‌های قیمتی و سازمان‌ها و ارگان‌های وابسته، تعریف جامع و برنامه جامعی در خصوص سنگ‌های قیمتی و تعریف چشم‌انداز‌های کوتاه‌مدت و بلند‌مدت، حمایت دولت و تکمیل زنجیره تولید شامل اکتشاف، بهره‌برداری، فرآوری و آموزش از جمله مواردی است که باید به آن توجه کرد.
گهرسنگ‌ها با قدمتی چهار هزار ساله
در ادامه منصور قربانی استاد دانشگاه شهید بهشتی در رشته معدن به خبرنگار «جهان‌صنعت» درباره اهمیت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی گفت: ایران سابقه چند هزارساله از صادرات و واردات گوهرسنگ‌ها دارد. به طور مثال سنگ‌های قیمتی به شکل خام از کشورهای شرقی وارد کشور می‌شدند، در شهر سوخته نزدیک زابل فعلی به عنوان مرکز پردازش به هنر ایرانی آغشته و بعد به کشورهای جنوب غربی ایران ازجمله بابل، مصر و رم صادر می‌شدند. او تصریح کرد: ایران قدمت چهار هزار ساله در زمینه گوهرسنگ‌ها دارد. شناخته‌ترین گوهر‌سنگ نیز سنگ فیروزه است. امروز تنها معدن فعال فیروزه در نیشابور جای گرفته است که تاریخ هفت هزار ساله دارد.
قربانی با اشاره به اینکه متاسفانه امروز این حوزه وضعیت نامعلومی در کشور دارد، ادامه داد: متاسفانه در کشور ما وقتی مدیریت تغییر می‌کند، موضوع مورد بررسی هم رها می‌شود. بحث گهرسنگ‌ها سال گذشته به خوبی پیش رفت و از مراکز مختلف هم نظرسنجی شد اما وقتی مدیریت ایمیدرو عوض شد، وزارتخانه بررسی این حوزه را به بخش دیگری منتقل کرد درنتیجه فعلا این موضوع رها شده است. او با اشاره به وضعیت شکل‌گیری بازارچه‌ها نیز در حال حاضر گفت: در مشهد اقداماتی انجام شد ولی در تهران و اصفهان خیر.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه واردات سنگ‌های قیمتی خالی از اشکال است، ادامه داد: به دلیل اینکه اغلب سنگ‌های قیمتی در ایران وجود ندارد درنتیجه واردات آن هم خالی از اشکال است. ما گوهرسنگهای قیمتی مثل الماس، یاقوت کبود یا زمرد را در کشور نداریم و تنها در گروه نیمه‌قیمتی‌ها یعنی عقیق، گارنت، فیروزه و شجر توانمند هستیم. بنابراین واردات ما بیشتر به سنگ‌های قیمتی خلاصه می‌شود. در این روند تجارت چمدانی سنگ‌های قیمتی هیچ اشکالی ندارد. چراکه اگر به دنبال رونق و اشتغال باشیم، باید به این مهم توجه کنیم.
نداشتن تخصص لازم
در ادامه امیر حسن‌زاده فعال حوزه سنگ‌های نیمه‌قیمتی در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» درباره مشکلات سنگ‌های نیمه‌قیمتی کشور اظهار کرد: بزرگ‌ترین مشکل ما در حوزه سنگ‌های نیمه‌قیمتی مثل تورمالین، توپاز و آکوآمارین این است که متخصص و گهرشناس این حوزه را نداریم. ازآنجا که ورود در این حوزه گران‌قیمت است و به بودجه بالایی نیاز دارد درنتیجه نتوانسته‌ایم در این حوزه چندان بدرخشیم. بعضی‌ها هم که سرمایه لازم را دارند، اغلب سوادش را ندارند و می‌بینیم که فروش سنگ دست عده‌ای افتاده که حتی اسم آن را هم بلد نیستند به درستی بیان کنند.
ضعف برندسازی
این فعال حوزه سنگ در ادامه با اشاره به اینکه ما توانایی برندسازی نداریم، گفت: متاسفانه فیروزه ایران را به اسم ترکوایز (Turquoise) می‌شناسند. به این دلیل که احتمالا از گذشته این سنگ به ترکیه رفته و ازآنجا وارد دیگر کشورها شده است. به این ترتیب حتی سنگی که مشخصه کشور ماست را نتوانسته‌ایم با نام کشورمان مطرح کنیم. گارنت سبز نیز وضعیتی همچون فیروزه دارد. این سنگ تنها در ایران یافت می‌شود ولی کاش در آن وارد نشویم چون با دانشی که داریم تنها زمین و معادن کشور را از بین می‌بریم! او در ادامه با بیان اینکه بهتر است از زمین محافظت کنیم، ادامه داد: می‌توانیم سمت تولید سنگ مصنوعی برویم تا اینکه سنگ را از دل کوه که نعمت طبیعی است، بکنیم و در آینده با مشکل روبه‌رو شویم.
حسن‌زاده با اشاره به اینکه برخی از سنگ‌های معدنی کشور کیفیت چندانی در مقایسه با کشورهایی مثل هند و چین ندارند، گفت: پیشنهاد می‌شود که سعی کنیم در دلالی سنگ وارد شویم. به طور مثال می‌توانیم سنگ خام را از افغانستان وارد کرده و آن را تراش داده و به کشور دیگری بفروشیم. مثل ماجرای زعفران ایرانی که همه آن را به نام اسپانیا می‌زنند. او ادامه داد: جالب است بدانید بهترین تراشکارهای دنیا در بلژیک هستند در حالی که این کشور معدن در حوزه سنگ قیمتی و نیمه‌قیمتی معدن چندانی ندارد. بنابراین ما هم می‌توانیم در حوزه دلالی سنگ‌های نیمه‌قیمتی وارد شویم. البته این مهم به بهره از دستگاه و فرآوری نیاز دارد. موضوعی که در آن ضعیف هستیم.
او در ادامه با اشاره به اهمیت تمرکز بر درهای باز در زمینه اقتصاد گفت: باید سعی کنیم که توریست‌ها را جذب کشور کنیم تا بتوانیم سنگ تولیدشده را به فروش برسانیم و بازار سنگ رونقی به خود بگیرد.
جایگاه گوهرسنگهای ایران در جهان می‌تواند قابل توجه باشد. اگر درایت نشان دهیم، می‌توانیم حرفی در دنیا داشته باشیم. در این بین نقش سازمان‌های دولتی بیش از پیش مهم می‌شود. امید است که با بهره از مطالعات صورت گرفته در این حوزه کارشناسان و مسوولان بتوانند تصمیمی آگاهانه گرفته و در راستای توسعه اقتصادی کشور پیش بروند.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهصنعت و معدنلینک کوتاه :