شرط جدید و ضمانت اجرایی آن

یوسف مولایی * روزنامه آمریکایی «وال‌استریت ژورنال» مدعی شده جدی‌ترین خواسته ایران این است که ایالات متحده با بندی موافقت کند که خروج آمریکا از توافق را منوط به موافقت سازمان ملل می‌کند.

طبیعتا در جریان مذاکره، توافق طرفین بیشترین اهمیت را دارد و می‌توان در آن قالب بحث‌هایی را مطرح کرد. منتها اگر قرار باشد که مساله قالب حقوقی پیدا کند و ضمانت اجرایی هم داشته باشد، باید دید که منظور ایران در صورت طرح این موضوع دقیقا چیست؟ آیا می‌خواهد متممی به قطعنامه ۲۲۳۱ اضافه شود یا قطعنامه دیگری صادر شود؟ من متممی ندیده‌ام پس باید یک قطعنامه جدیدی در شورای امنیت سازمان ملل تصویب و پیش‌بینی شود که خروج طرفین از برجام بدون موافقت سایرین ممکن نباشد.

صدور چنین قطعنامه‌ای مستلزم توافق همه طرف‌ها است و بعید به نظر می‌رسد که آمریکا زیر بار چنین مساله‌ای برود.

اصلا فرض کنیم که آمریکا در قالب قطعنامه‌ای بپذیرد که خروج هر کدام از طرف‌های برجامی منوط به موافقت شورای امنیت سازمان ملل متحد است؛ در اینجا باید پرسید که اگر آمریکا بدون موافقت شورای امنیت از برجام خارج شود، چه اتفاقی می‌افتد؟ پاسخ این است که در نتیجه چنین اقدامی باید یک قطعنامه صادر شود و آمریکا هم آن را وتو خواهد کرد. در واقع تنها نتیجه از تعیین چنین شرطی ایجاد یک بار سیاسی برای آمریکا یا کشوری که از برجام خارج شود، است. یک موجی علیه آمریکا شکل می‌گیرد که به تعهدات خود پایبند نیست اما این به معنی آن نیست که این شرط، ضمانت اجرایی موثر دارد.

البته ایران به درستی نگران آن است که آمریکا یک بار دیگر خلف وعده کرده و تعهدات خود را انجام نداده و از توافق برجام خارج شود اما هیچ راه‌حل مطمئن حقوقی با ضمانت اجرایی حقوقی وجود ندارد که مانع این اقدام آمریکا شود. ضمانت اجرایی چنین شرط‌هایی بیشتر سیاسی است تا حقوقی.

بیان چنین شرط‌هایی صرفا اعلام نگرانی از سوی ایران است و مساله غلطی هم نیست اما راه‌حل حقوقی ندارد. در همه تعهدات بین‌المللی نیز همین‌طور است و اعضا هر وقت که بخواهند می‌توانند از توافق خارج شوند و اگر در این بین حقوق کشور دیگری ضایع شده باشد، حق دارد که اگر راهی پیدا کرد، در دیوان بین‌المللی طرح موضوع کند. منظور این است که در حقوق بین‌المللی تعهدات مثل حقوق داخلی آنقدرها ضمانت اجرایی ندارد.

نکته قابل توجه اما آن است که دولت‌ها به طور متعارف به تعهدات خود پایبند می‌مانند، با وجود آنکه ضمانت اجرایی موثر و قوی در کار نیست. دولت‌ها برای حفظ اعتبار خود در صحنه بین‌المللی و رعایت حداقل نظمی که به‌وجود آمده است ترجیح می‌دهند که تعهدات خود را انجام دهند. اما اگر منافع حیاتی یک کشوری از این توافقات متاثر شود، دولت‌ها به راحتی از آن خارج می‌شوند.

جدای از همه این مباحث، من تصور نمی‌کنم که آمریکا پیشنهاد ایران در این باره را بپذیرد و از نظر سیاسی زیر بار چنین چیزی نخواهد رفت.

* کارشناس حقوق بین‌الملل

اخبار برگزیدهیادداشت