مهاجرت منابع آبی ایران به کشورهای همجوار
به گزارش جهان صنعت نیوز: بر اثر برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی ، بسیاری از دشت‌های کشور دستخوش فرونشست شده‌اند و دامنه آن به شهرها هم رسیده است. در این بین برخی از کارشناسان باور دارند که برخلاف آب‌های زیرزمینی، منابع آب کارستی در اختیار کشور است که در صورت پیگیری‌های لازم می‌توان آب شهری مانند مشهد را از این منابع تامین کرد. این در حالی است که این منابع از شهرهای مرزی به کشورهای همجوار سرازیر می‌شوند!
«کارست» پدیده‌ای در پوسته زمین است که آثار آن به صورت اشکال مختلف از قبیل حفره‌ها و غارها، در سطح و زیرسطح زمین وجود دارد. علت ایجاد آن به وجود شکستگی‌ها و قابلیت انحلال توده‌سنگ مربوط می‌شود که در نتیجه آن یک سیستم آب زیرزمینی می‌تواند شکل بگیرد. بیش از ۱۱ درصد از سطح کل کشور متشکل از واحدهای سنگی کربناته است که این سنگ‌ها در اثر درز، شکاف و انحلال در طول زمان زمین‌شناسی دارای فضاهای خالی و حفره‌هایی می‌شوند که به این پدیده «کارست» و به آبی که درون این سنگ‌ها جمع می‌شود، «آب کارستی» یا آب‌های ژرف می‌گویند.
بیش از ۲۵ درصد جمعیت جهان یا مستقیما روی مناطق کارستی زندگی و یا آب شرب مورد نیاز خود را از منابع کارستی تامین می‌کنند که خلاف میزان دارایی آب‌های سطحی، ایران و کشورهای دیگر مانند چین، آمریکا، اتریش و صربستان جزو کشورهای بسیار مستعد از لحاظ پتانسیل آب‌های کارستی هستند. بسیاری از کشورهای دارای آب کارست، ۳۰ تا ۴۰ درصد از مصارف آب شرب خود را از آب‌های کارستی تامین می‌کنند که از مزایای استفاده از آب‌های کارستی به عنوان آب شرب می‌توان به کاهش افت تراز آب در آبخوان‌ها و دستیابی به آب‌های تجدیدپذیر باکیفیت مناسب از نظر شیمیایی اشاره کرد.
کم‌کاری برخی نهادها
با توجه به اهمیت این منابع آبی، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور مطالعات کارستی را با استفاده از روش‌های نوین ژئوفیزیکی در دستور کار قرار داد، ولی به گفته علیرضا شهیدی رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور به دلیل کم‌کاری‌ها، این مطالعات به نتایجی نرسید. در صورتی که اگر این طرح اجرایی می‌شد، کشور قادر بود آب کلانشهر مشهد را از طریق آب‌های کارستی تامین کند.
شهیدی از مهاجرت این آب که عمدتا در مرزهای کشور مستقر هستند، به سایر کشورهای همجوار خبر می‌دهد. وی با اشاره به منابع آب‌های کارستی در کشور گفت: بر اساس مصوبه شورای عالی آب، وظیفه شناسایی آب‌های کارستی برعهده سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور است و بر این اساس ما در این سازمان اقدام به انتشار اطلس ملی مناطق مستعد آب کارستی کردیم.
رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور اضافه کرد: با توجه به تغییر اقلیم و خشکسالی که در چند سال اخیر در حال رخ دادن است، آب کارست به عنوان آب غیرمتعارف که دارای کیفیت بسیار بالایی است، می‌تواند جایگزین شود.
ترکمنستان و پاکستان سود می‌برند
شهیدی با اشاره به مطالعات انجام شده در زمینه آب کارستی منطقه «کپه‌داغ» یادآور شد: اگر این مطالعات به نتیجه می‌رسید، بخش اعظمی از آب مشهد را می‌توانستیم تامین کنیم، ولی متاسفانه به دلیل کم‌کاری‌هایی که انجام می‌شود و یکی از آنها شاید از طرف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور باشد، آب‌های کارستی که به ویژه در مناطق مرزی هستند، متاسفانه به کشورهای همجوار می‌روند.
به گفته وی در بالای منطقه کپه‌داغ، کشور ترکمنستان قرار دارد و آب کارستی موجود در ایران از این منطقه خارج و وارد ترکمستان می‌شود.
رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نمونه دیگر این روند را در منطقه «سراوان» استان سیستان‌و‌بلوچستان دانست و گفت: این منطقه یک منطقه پرآب است و با وجود آنکه ما نیاز مبرم به این آب‌ها داریم، آب کارستی این منطقه به سمت پاکستان مهاجرت می‌کند.
شهیدی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه آب‌های کارستی دارای کیفیت بالایی هستند، نباید به هیچ عنوان برای امور کشاورزی مصرف شوند و تنها برای آب شرب باید از آنها بهره‌برداری کرد.
وی با تاکید بر اینکه در بسیاری از شهرهای کشور از این منابع استفاده می‌شود، گفت: منابع آب کارستی در برخی از شهرهای کشور به صورت چشمه در حال خارج شدن در سطح زمین است و میزان آبدهی این چشمه‌ها بستگی به میزان بارندگی دارد.
مزیت آب‌های کارستی
رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با بیان اینکه مزیت این آب‌ها این است که اگر پربارانی باشد، آب این چشمه‌ها زیاد است و اگر نزولات کم شود این چشمه‌ها کم آب می‌شوند، ادامه داد: منابع آب کارستی خلاف آب‌های زیرزمینی قابل احیاست، ولی آبی که ما از آبرفت خارج می‌کنیم، متاسفانه با توجه به اینکه میزان ورودی و خروجی آب به داخل زمین نسبت مناسبی ندارد و خروجی بیشتر از ورودی آب است، موجب می‌شود که سطح آب‌های زیرزمینی روز‌به‌روز کاهش یابد، از این رو بسیاری از آبخوان‌ها در معرض از بین رفتن قرار دارند و پدیده فرونشست که نتیجه آن است، پدیده غالبی است که در اکثر دشت‌های کشور با آن مواجه هستیم.
شهیدی در پاسخ به این سوال که آیا برداشت بی‌رویه آب‌های کارستی همانند برداشت بی‌رویه آب از آبخوان‌های زیرزمینی، پدیده فرونشست مضاعفی را ایجاد خواهد کرد یا نه، توضیح داد: با توجه به اینکه آب‌های کارستی بیشتر در سنگ‌های آهکی و کوه وجود دارد، اگر برداشت بی‌رویه آب صورت گیرد در نهایت خشک می‌شود، ولی با بارندگی آب از طریق منافذ به حفرات موجود در کوه‌ها وارد می‌شود و مجددا این منابع آبی احیا خواهند شد.
وی ادامه داد: ولی در آبرفت‌ها این‌گونه نیست، چرا که با خارج کردن آب از زیرزمین در واقع آب از میان ذرات خاک خارج می‌شود و در نتیجه لایه‌های بالایی بر لایه‌های زیرین خاک قرار می‌گیرند و در این صورت آبخوان از بین می‌روند و قابل احیا نیستند.
هیچ قانون مدونی نداریم
در همین رابطه مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری و بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور پیشتر گفته بود که ۳۰ استان از ۳۱ استان کشور در معرض مخاطره فرونشست زمین قرار دارد و زمانی برای آزمون و خطای برنامه‌ریزی در حوزه ذخایر معدنی و مخاطرات طبیعی زمین‌شناختی نداریم.
رضا جدیدی با بیان اینکه قانون مدون و محکمی درباره لازم‌الاجرا بودن مطالعات زمین‌شناسی وجود ندارد، افزود: اگر بخواهیم مطالعات این سازمان لازم‌الاجرا شود، نیاز به قوانین و همراهی نظام برنامه‌ریزی کشور داریم. این کارشناس با اشاره به نقش سازمان زمین‌شناسی به عنوان نظام علمی و هشداردهنده با اطلاعات قوی افزود: اطلاعات ما باید در جانمایی شهری و زیرساخت‌های حیاتی کشور استفاده شود، زیرا اطلاعات پایه‌ای زمین‌شناسی و اکتشافی ما مسیر را برای اجرای طرح‌های زیرساختی و معدن‌کاری تسهیل می‌کند.
فرونشست زمین یکی از مهم‌ترین بحران‌هاست و موجب پایین رفتن تدریجی سطح زمین به دلیل برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و مرگ آبخوان‌ها می‌شود. به گفته این کارشناس، فرونشست زمین جزو بخش‌هایی بود که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور از ابتدای دهه ۸۰ به طور رسمی و با مستنداتی کامل درباره آن به نظام برنامه‌ریزی کشور و مسوولان آن زمان هشدار داد که توجه جدی برای انجام مطالعات و پایش‌ها در آن زمان به این مقوله نشد و سازمان نیز امکان ورود گسترده به این موضوع را به دلیل ضعف در ساختار منابع مالی خود نداشت.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهصنعت و معدنلینک کوتاه :