چشم‌انداز برجام در دولت سیزدهم
دکتر افشار سلیمانی * از آنجایی که سیاست خارجی تحت‌تاثیر عوامل ثابت و متغیر و تحولات سیال داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی قرار دارد، بنابراین پیش‌بینی دقیق آینده آن تا حدود زیادی امکان‌پذیر نیست، اما با توجه به شرایط داخلی و خارجی کنونی می‌توان اولویت‌ها و احتمالات را مطرح کرد.
با توجه به شرایط کرونایی و تحریمی که اقتصاد کشور و جان و معیشت مردم را با چالش‌های جدی مواجه کرده و حل این مشکلات در اولویت ماموریت‌های دولت سیزدهم قرار دارد می‌توان احتمال داد که تلاش برای رفع تحریم‌های اقتصادی که منجر به وصول پول‌های بلوکه‌شده ایران و فروش نفت و دریافت مبالغ آن برای رفع کسری بودجه و تقویت تولید شده، در نخستین اولویت قرار گیرد. در همین راستا تعیین‌تکلیف FATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام اولویتی موازی با رفع تحریم‌هاست .
همچنین اتخاذ سیاست‌های تنش‌زدایانه و تعامل با کشورهای منطقه و جهان با در نظر گرفتن دیدگاه‌ها و منافع مشترک و تلاش برای رفع اختلافات از طریق مذاکره گام ضروری دیگری در عرصه سیاست خارجی خواهد بود.
به نظر می‌رسد با توجه به مشکلات موجود و ایجاد فضای انسجام میان حکومت و دولت فرصت مناسبی برای تنش‌زدایی در سیاست خارجی ایران فراهم شده است. از سوی دیگر با توجه به ناکامی‌های آمریکا در خاورمیانه و غرب آسیا به ویژه در سوریه، افغانستان و عراق و مشکلات داخلی آمریکا و اولویت مهار چین و روسیه در سیاست خارجی واشنگتن، به نظر می‌رسد آمریکا و ایران می‌توانند از طریق مذاکرات نسبت به حل مسائل مورد اختلاف یکی پس از دیگری اقدامات موثری انجام دهند. هر چند احتمال رفتارهای تند از سوی دو طرف را نمی‌توان رد کرد، اما با توجه به بی‌نتیجه بودن تحریم‌های اقتصادی از حیث تمکین ایران به خواسته‌های آمریکا و تاثیر منفی آن از لحاظ اقتصادی بر ایران، شانس حل و فصل نسبی اختلافات دور از ذهن نیست.
با توجه به انجام شش دور مذاکرات غیرمستقیم ایران با آمریکا از طریق کشورهای فرانسه، آلمان، انگلیس، چین، روسیه و روشن شدن نقاط مشترک و مفترق و شرایطی که در سطور بالا به آنها اشاره شد این احتمال وجود دارد که پس از رای اعتماد مجلس به کابینه پیشنهادی آقای رییسی در هفته‌های آینده، می‌توانیم شاهد آغاز دور جدیدی از مذاکرات وین باشیم. رسیدن به یک توافق در خصوص برجام چندان بعید نیست .
به نظر می‌رسد با توجه به حضور طالبان در افغانستان و شرایط حاکم بر عراق، سوریه، یمن و فلسطین تنش‌های موجود در منطقه خاتمه نخواهد یافت و بسته به نوع رفتارهای بازیگران داخلی و خارجی می‌تواند کاهش یا افزایش یابد، اما بعید به نظر می‌رسد در آینده نزدیک خاتمه یابد. اگر مذاکرات ایران و عربستان به نتیجه برسد گام موثری در فروکش کردن برخی بحران‌ها از جمله یمن خواهد بود.
در صورت عدم دخالت آمریکا و بازیگران فرامنطقه‌ای می‌توان شاهد مذاکرات نتیجه‌بخش میان ایران و کشورهای منطقه بود. رسیدن به یک مدل امنیت جمعی و همکاری‌های مشترک دوجانبه و چندجانبه می‌تواند سبب کاهش رقابت‌های تسلیحاتی کشورهای منطقه شود. تلاش دولت‌ها برای تقویت دموکراسی و استحکام ساختار ملت-دولت می‌تواند به این فرآیند کمک کند.
این احتمال وجود دارد که ایران و آمریکا در رابطه با لغو تحریم‌ها و بازگشت هر دو طرف به برجام به توافق برسند. درصورتی که این اتفاق رخ دهد در گام‌های بعدی احتمال این‌که در رابطه با مسائل منطقه‌ای در قالب ۱+۵ یا بیشتر مذاکره نمایند دور از ذهن نیست. فراموش نکنیم که پیش‌تر تهران و واشنگتن در رابطه با اوضاع افغانستان، عراق و سوریه مذاکره و همکاری کرده‌اند، درحال حاضر هم ایران و عربستان در خصوص مسائل مورد اختلاف خود ازجمله یمن با یکدیگر مذاکره می‌کنند .
در مراحل بعدی احتمال و امکان مذاکره پیرامون توان نظامی ایران و کشورهای منطقه در راستای توافق مبنی بر سیستم امنیت منطقه‌ای می‌تواند با مشارکت همه کشورها و نماینده سازمان ملل متحد صورت گیرد. کمااینکه ایران در همین راستا طرح‌هایی مانند عدم تعرض، طرح صلح هرمز، ایجاد نیروهای واکنش سریع در خلیج فارس به کشورهای منطقه ارائه کرده است. برقراری توازن در توان نظامی کشورهای منطقه و عدم دخالت بازیگران فرامنطقه‌ای یک ضرورت است که در سایه اعتماد و همکاری همه کشورها قابل تحقق است.
* سفیر سابق ایران در آذربایجان و پژوهشگر مسائل روسیه و منطقه
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :