اتوماسیون روباتیک، ترسیم فضای تولید آینده

مهندس میثم عباسی * اگرچه عواملی نظیر رقابت‌های تولید در سال‌های گذشته باعث افزایش جایگزینی ماشین به جای انسان شده‌اند با این حال پدیده‌های دیگری نیز دخیل هستند. از جمله بروز بحران‌هایی نظیر پاندمی کرونا در سطح جهانی و افزایش قوانین سفت و سخت فاصله‌گذاری اجتماعی و در عین حال نیاز به متوقف نشدن تولید و خدمات‌رسانی نقش استفاده از کارگران روباتیک به جای انسان را بیش از پیش برای کارفرمایان و پیمانکاران روشن کرد. موضوع جای‌گیری روبات به جای انسان در فرآیند‌های ارائه یک محصول یا خدمات موضوعی چندبعدی است که ابعاد زندگی اجتماعی را نیز در طولانی‌مدت دستخوش تغییرات می‌کند. جهان امروزی به سمت بهره‌گیری از ماشین به جای انسان پیش می‌رود.

به نظر می‌رسد گسترش روند به‌کارگیری روبات‌ها در خطوط تولید صنعتی برای اقشاری نظیر کارگران معمولی و حتی حرفه‌ای نیز به یک نگرانی تبدیل شده است. در سال ۲۰۱۴ شرکت Mcafee پیش‌بینی کرد که سیستم‌های تولیدی جدید برگرفته از هوش مصنوعی وظایف سنتی حسابداران، کارکنان بانک‌ها و مراکز ثبتی را نیز بر عهده خواهند گرفت. در این میان بین کارشناسان بر سر آینده اتوماسیون تولید اختلافاتی وجود دارد. برخی اعتقاد دارند گسترش به کارگیری سیستم‌های روباتیک در تولید محصولات و ارائه خدمات باعث افزایش سرعت و بازده خواهد شد و در مقابل هزینه‌ها را کاهش خواهد داد. در طرف مقابل عده‌ای عقیده دارند پروسه جایگزینی روبات‌ها با نیروی کار انسانی سبب پیامد‌هایی منفی مانند افزایش نرخ بیکاری می‌شود که در ادامه تبعات خود را خواهد داشت.

مطالعات اخیر در مورد اتوماسیون عمدتا بر رابطه بین اتوماسیون و اشتغال متمرکز شده است. با این حال، در سال‌های اخیر چندین مقاله تجربی که رابطه بین روبات‌های صنعتی و عملکرد تولید را بررسی کردند به این نتیجه رسیدند که پذیرش روبات‌های صنعتی چه به صورت سخت‌افزاری و چه نرم‌افزاری باعث افزایش بهره‌وری صنایع در دهه اخیر شده است.

در سال‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ پژوهشگرانی نظیر بالتزمن و دامز روی تاثیرات اتوماسیون بر افزایش بهره‌وری کارخانجات مطالعاتی را انجام دادند. بنا به اعتقاد این پژوهشگران مدرکی دال بر تاثیر اتوماسیون بر بهره‌وری صنایع وجود نداشت.

هرچند در آن سال‌ها شاهد رشد خیره‌کننده امروزی سیستم‌های خودکار و افزایش دامنه نفوذشان در صنایع نبودیم، اما پژوهشگرانی نظیر بارتل از سال ۲۰۰۷ و با مطالعه روند رشد خطوط اتوماسیون در کارخانجات از ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷ اعلام کردند که استفاده از فناوری در خطوط تولید و کارخانجات آمریکایی سبب بهبود بهره‌وری تولید شده است.

بررسی‌های کارشناسی حاکی از آن است که تا سال ۲۰۰۵ سرمایه‌گذاری روی استفاده از سیستم‌های روباتیک در خطوط تولید رقمی بین ۱۰ درصد از منابع کارخانجات را شامل می‌شد و نیمی از شرکت‌ها تا سال ۲۰۱۰ تا حد زیادی به فرآیند‌های تولید دستی متکی بودند. اما به مرور زمان و افزایش تنوع خدمات شرکت‌های فعال در زمینه ارائه راهکار‌های فناوری روباتیک و اتوماسیون در تولید، روند بهره‌گیری از این سیستم‌ها به جای کارگران انسانی نیز در بین صنایع بزرگ و متوسط سیر صعودی داشته است.

در سال ۲۰۱۹ سعی شد مطالعات جدیدی در زمینه تاثیرات اتوماسیون بر صنایع انجام شود. محققانی نظیر Sorensen سعی کردند از دیدگاهی تازه به پدیده گسترش اتوماسیون نگاه بیندازند. در این تحقیق که روی صنایع کشور دانمارک انجام گرفت سعی شد تا مواردی مانند سرمایه‌گذاری روی یکپارچه‌سازی تولید و اتوماتیک‌سازی تولید محصول تا روند‌های سازمانی و کارگاهی مورد توجه باشند و این نتیجه حاصل شد که فرآیند‌های اتوماسیون در تولید و جای‌گیری کارگران روباتیک به جای انسان لزوما با معیار‌های استاندارد و سنتی تحلیلی قابل بیان نیستند.

با توجه به روند تغییرات نحوه تولید در شرکت‌ها‌، سوالی که مطرح می‌شود این است که چه عواملی سرمایه‌گذاری در اتوماسیون توسط شرکت‌ها را تسریع می‌کند؟

به نظر می‌رسد جواب این سوال را باید در افزایش رقابت‌های تجاری و نیاز به ارائه خدمات در اسرع وقت در سطح جهانی یافت. یکی از نمونه‌های بارز این موضوع کشور چین بعد از پیوستن‌اش به سازمان تجارت جهانی است. به نظر می‌رسد بین شدت رقابت در به دست آوردن سهم از بازار و پذیرش فناوری‌های روباتیک صنعتی و اتوماسیون رابطه وجود دارد. افزایش صادرات چین به جهان باعث افزایش سرمایه‌گذاری در حوزه اتوماسیون شده که این فرضیه را پشتیبانی می‌کند. بنگاه‌های چینی در کنار ارائه نیروی کار ارزان و ماهر قدرت ارائه محصول بسیار بالایی دارند؛ موضوعی که از منظر رقبا یک تهدید به شمار می‌رود و این کشور‌ها را برای افزایش توان رقابت حداقل در حوزه تولید و توزیع با قیمت رقابتی با چین بیش از پیش به سمت استفاده از اتوماسیون و سیستم‌های خودکار به جای انسان سوق می‌دهد. این موضوع همچنین در افزایش استفاده از نوآوری در زمینه بهینه‌سازی و توسعه صنایع نیز موثر است. هزینه‌هایی نظیر حقوق، بیمه، هزینه‌های حمل‌و‌نقل و آموزش نیروی کار در کنار محدودیت ساعات کاری جزو مواردی است که در بازار رقابتی امروزی باعث روند روبه رشد به کارگیری اتوماسیون به جای انسان شده است.

جهان امروزی به سمت بهره‌گیری از ماشین به جای انسان پیش می‌رود؛ ماشین‌هایی که می‌توانند بدون توقف ساعت‌ها کار کنند و در دسترسی به کالا و خدمات خصوصا در حوزه‌هایی نظیر تولید و توزیع محصولات پزشکی و درمانی در کشورهای آفریقایی و کمتر توسعه‌یافته نقش مثبتی داشته باشند. از طرفی جای‌گیری مشاغلی که به طور سنتی توسط نیروی کار انسانی انجام می‌شوند به مرور باعث بازنشستگی و بیکاری کارگران خواهد شد که در این صورت باید برنامه‌هایی برای این موضوع توسط دولت‌ها اندیشیده شود.

* پژوهشگر هوش مصنوعی

اخبار برگزیدهیادداشت