در انتظار خروج از بن‌بست
به گزارش جهان صنعت نیوز: البته کارشناسان هم بر این عقیده‌اند که دیوارهای پیش روی برجام در آینده نزدیک فرو می‌ریزند و مذاکرات به نتیجه خواهند رسید و اکنون بهترین زمان برای ازسرگیری مذاکرات است. اما در این میان اما‌و‌اگرهایی وجود دارد که باید به آنها پرداخته شود. با تغییر دولت در ایران و روی کار آمدن تیم رییسی که بعضا نگاه مثبتی به غرب ندارند و از ابتدا هم مخالف مذاکرات برجام بودند، به نظر می‌رسد با دستیابی ایران به غنی‌سازی بالای ۶۰ درصد و توانمندی تولید اورانیوم فلزی و استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته، این تصور در میان برخی ایجاد شده که ایران دست بالا را در مذاکرات دارد. به همین دلیل دست به انتصاب محمد اسلامی، از مدیران اجرایی که سال‌ها سابقه حضور در وزارت دفاع را دارد، زد تا نشان دهد سیاست و استراتژی ایران به مذاکرات تغییر کرده است؛ اقدامی که پیام خاصی را به غرب مخابره می‌کند.
** شاهد مذاکرات در آینده نزدیک نیستیم
البته نظر کارشناسان درباره زمان ازسرگیری مذاکرات متفاوت است. برخی بر این باورند که به این زودی شاهد هیچ مذاکره دیگری در وین نخواهیم بود. کرک دورسِی، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل و تاریخ دانشگاه نیوهمپشایر در این باره معتقد است: «دولت رییسی تاکنون هیچ اقدامی انجام نداده تا نشان دهد که واقعا خواهان دستیابی به توافق با قدرت‌های دیگر است. هرج و مرج در کابل، برجام را به مساله‌ای کم‌اهمیت‌تر برای ایالات‌متحده تبدیل کرده است. لازم به یادآوری است سنا و کنگره با برجام مخالفند، بنابراین بایدن نمی‌تواند تصمیم سیاسی خطرناک دیگری را به این زودی پس از فاجعه در افغانستان که به محبوبیت وی لطمه زده است، اتخاذ کند.»
این استاد دانشگاه همچنین به ایلنا گفت: «فکر نمی‌کنم طرفین امسال به دلیل تغییرات در تهران و ایالات متحده، توافق هسته‌ای را احیا کنند. دولت بایدن می‌خواست برجام را احیا کند، اما نتوانست به سرعت آن را به اتمام برساند، زیرا مذاکرات پیچیده بود. برخی از حامیان وی در ایالات متحده نسبت به احیای برجام مشتاق نبودند و بیماری کووید همچنان به عنوان مشکلی بزرگ‌تر از آنچه او فکر می‌کرد، باقی ماند. ایران و ایالات متحده هر یک امیدوار بودند که دیگری اولین امتیاز را بدهد- مانند کاهش تحریم‌ها یا توقف پیشرفت فناوری هسته‌ای- اما هیچ کدام نمی‌خواستند ریسک کنند و خود را بسیار مشتاق نشان دهند.» اما برخی نظری متفاوت دارند.
** اما و اگرهای برجامی
با توجه به شرایط ایران در دولت جدید نه‌چندان موافق احیای برجام و مشکلات پیش روی بایدن رییس جمهوری ایالات متحده آمریکا که وقایع افغانستان آسیب جدی به محبوبیت و سرمایه اجتماعی او نسبت به قبل زده است، باید دید که چه سرنوشتی در انتظار برجام است. چرا که از طرفی شاید اهمیتش را در مقایسه به وقایع افغانستان برای غربی‌ها از دست داده باشد و از طرفی اولویت دولت جدید ایران نباشد. شاید هم هر دو طرف برجام ناچار شوند برای کاهش فشارهای بین‌المللی و البته اقتصادی مساله برجام را تعیین تکلیف کنند تا به یک چالش جدی‌تر بدل نشود.
** امیرعبداللهیان: ایران رویکرد اتلاف وقت در مذاکرات وین را نمی‌پذیرد
اگرچه ابراهیم رییسی در مناظرات انتخاباتی خود تعیین تکلیف سرنوشت برجام و ازسرگیری مذاکرات را اولویت دولت خود دانست، اما حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه دولت جدید دوشنبه شب با حضور در برنامه گفت‌وگوی خبری شبکه دو اظهار کرد که مذاکرات وین «باید دستاورد ملموسی داشته باشد» و مجلس و دولت در این مذاکرات «به دنبال کسب حقوق حداکثری ملت ایران هستند.»
وزیر خارجه جدید کشورمان همچنین درباره ادامه مذاکرات وین تاکید کرد: «انتظار داریم طرف مقابل ما اتلاف وقت نکند زیرا کسی آن را نمی‌پذیرد.»؛ مساله‌ای که تا حدی می‌تواند نگرانی‌هایی را درباره سرنوشت برجام و ازسرگیری مذاکرات ایجاد کند. علاوه بر رویکرد او، وحید جلال‌زاده، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یازدهم که از نمایندگان همسو با دولت سیزدهم است نیز در گفت‌وگویی اعلام کرد که اولویت دولت سیزدهم پرداختن به مسائل منطقه‌ای و رفع مناقشات با کشورهای همسایه است. اما از طرفی مذاکرات برجامی را نیز از نظر دور ندانست و گفت که «روش مذاکره در دولت روحانی ایراد داشت و باید پلتفرم و روش جدیدی در مذاکرات هسته‌ای دنبال شود.»
رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یازدهم تاکید کرد: «البته تعیین تکلیف مذاکرات موضوع مهمی بوده که از دولت قبل به دولت رییسی به ارث رسیده و مذاکرات وین قطعا باید به سرانجام برسد. دولت سیزدهم هم همان‌طور که رییس‌جمهور اعلام کرد، مذاکره را نفی نمی‌کند اما مذاکره بر اساس منافع جمهوری اسلامی ایران دنبال می‌شود.»
** از سرگیری مذاکرات در وزارت خارجه یا شورای امنیت؟
پیش از اینکه بررسی شود رویکرد دولت جدید نسبت به مذاکرات و احیای برجام چیست و آیا سعی در گشایش و رفع انسداد فعلی مذاکرات دارند یا با تصور داشتن دست بالا در مذاکرات، بر خواسته‌های حداکثری و حتی به دست آوردن امتیازات بیشتر پافشاری کند، باید به این موضوع در وهله اول توجه کرد که وزارت امور خارجه مذاکرات را دنبال خواهد کرد یا شورای عالی امنیت ملی عهده‌دار انجام این مهم می‌شود؟ پس از روشن شدن این امر می‌توان با استناد به تیم مذاکره‌کننده‌ای که مسوول انجام مذاکرات می‌شوند، استنباط کرد که حاکمیت چه رویکردی را برای از سرگرفتن مذاکرات هسته‌ای مدنظر قرار داده است و آیا با توجه به شرایط اقتصادی و معیشتی جامعه خواستار گشایش است یا امتیازگیری و اجرای سیاست سخت هسته‌ای را در مذاکرات برجامی در اولویت قرار می‌دهد؟
** ناچار به مذاکره‌ایم
به منظور روشن شدن این مساله نظر برخی کارشناسان را جویا شدیم. مصطفی مکی، کارشناس و تحلیلگر مسایل بین‌الملل در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره سرنوشت مذاکرات که آیا با توجه به تحولات ایران و آمریکا و شرایط منطقه، مذاکرات به بن‌بست رسیده یا احتمال گشایش وجود دارد، گفت: «تاخیری که در روند مذاکرات احیای برجام با انتقال قدرت در ایران رخ داده است باعث نگرانی‌ها و تهدیداتی درباره ازسرگیری مذاکرات دور هفتم مذاکرات وین ایجاد کرده است. آمریکایی‌ها با اهرم چماق و هویج تلاش می‌کنند دور هفتم مذاکرات را با خواسته‌های حداکثری شروع کنند. از طرفی دولت جدید جمهوری اسلامی ایران هم مواضع مناسبی نشان نداده هر چند که به کلیات پایبندی ایران به مذاکرات تاکید شده، اما عنوان شده که توپ در زمین آمریکا است و آنها باید بن‌بست و تعلیق ایجاد شده را بشکنند.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: «تا زمانی که تیم مذاکره‌کننده جدید تعیین نشوند و دور هفتم مذاکرات آغاز نشود نمی‌توان درباره چشم‌انداز و دورنمای مذاکرات تحلیل درستی داشت، اما از آنجایی که طرفین همچنان خواسته‌های حداکثری خود را مطرح کرده‌اند شرایط سخت شده است.»
مکی این موضوع که «مذاکرات در وزارت خارجه انجام شود یا به شورای عالی امنیت ملی سپرده می‌شود» را از دیگر ابهامات پیش رو دانست و افزود: «باید منتظر بود و دید چه تصمیماتی در این باره اتخاذ می‌شود.»
او با طرح مساله افغانستان و مشکلات ایجاد شده پیش روی بایدن گفت: «در آمریکا هم بایدن با توجه به موضوعات افغانستان شرایط سخت‌تری نسبت به قبل دارد و نمی‌تواند امتیازی به ایران بدهد چرا که با مخالفت جمهوریخواهان و دموکرات‌ها مواجه می‌شود.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در این باره چند متغیر را مدنظر قرار داد و گفت: «تیم آقای رییسی قطعا نسبت به تیم مذاکره‌کننده دولت روحانی انعطاف ناپذیرتر است و از مخالفان پیشین برجام هستند، به نحوی که تا پیش از انتخابات برای ازسرگیری مذاکرات هیچ اظهارنظر صریحی نکردند و تنها کسی که اظهارنظر روشنی درباره مذاکرات داشت آقای رییسی در مناظرات انتخاباتی بود که به پایبندی ایران به مذاکرات در چارچوب منافع و امنیت ملی کشور تاکید کرد. اما اینکه چطور می‌خواهند این کار را انجام دهند اشاره‌ای نکرد.»
او به انتصاب محمد اسلامی برای ریاست سازمان انرژی اتمی اشاره کرد و افزود: «انتصاب آقای اسلامی برای ریاست سازمان انرژی اتمی با توجه به سابقه حضور او در وزارت دفاع و موضع‌گیری‌هایش در این باره، می‌تواند مذاکرات وین را سخت کند و تغییر موضع ایران را نسبت به این موضوع القا کند.»
مکی در عین حال شرایط سخت و شکننده اقتصادی کشور را متغیر غیرقابل انکار دیگر دانست که دولت و حاکمیت نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد.
این کارشناس بین‌الملل تاکید کرد: «شرایط اقتصادی کشور به نحوی نیست که بتوان وارد یک دور باطل و طولانی در مذاکرات، بدون چشم‌انداز روشنی شد. اگر نگاهی به بازار ارز، بورس و پول کشور بیندازیم شرایط نگران‌کننده‌ای وجود دارد. اگر قرار نباشد انعطافی در زمینه پیشبرد مذاکرات برجام انجام شود، تاثیر مستقیم خود را بر بازار خواهد داشت و همه تلاش آقای رییسی برای کنترل بازار، از دست خواهد رفت.»
او افزود: «اقتصاد الزامات خودش را دارد و اگر این الزامات مدنظر قرار نگیرد روابط با کشورهای همسایه به دشواری پیش خواهد رفت. هم‌اکنون اگر بخواهیم پول‌هایمان را از عراق بگیریم به برجام بستگی دارد. همچنین اگر بخواهیم با عربستان وارد تنش‌زدایی شویم هم به مذاکرات احیای برجام وابسته است و همه این موارد زنجیروار به هم متصل هستند.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره سرنوشت مذاکرات گفت: «در نهایت منطق اقتضا می‌کند که خواسته‌های حداکثری برای گرفتن امتیاز مطرح شود اما در نقطه‌ای به مصالحه برسد. اگر این نقطه مصالحه تعیین نشود نمی‌توان انتظار گشایش احیای برجام داشت. بنابراین با توجه به شرایط فعلی ما و هم آمریکا ناچاریم در آینده نزدیک به توافق برسیم و نمی‌توان بیش از این اتلاف وقت کرد.»
مکی با اشاره به دیدار و مذاکرات بنت با بایدن تصریح کرد: «بایدن محدودیت‌هایی برای مذاکرات احیای برجام دارد اما آمریکایی‌ها هم با توجه به چارچوب سیاست کلان که در پیش گرفته‌اند، به دنبال مذاکره هستند. اما از مجموعه مذاکراتی که بنت با بایدن داشت این برداشت غلط شد که اسراییل و آمریکا به دنبال گشایش در مذاکرات نیستند، اما بنت اعلام کرد که مثل نتانیاهو با احیای برجام مخالفت نخواهد کرد اما با آمریکایی‌ها در جهت جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای همسو و همراه خواهد بود.»
این کارشناس تاکید کرد: «توجه به جزئیات این مذاکرات نشان می‌دهد که اسراییل مثل گذشته بازی علنی برای مانع‌تراشی مذاکرات نخواهد داشت و این نشان می‌دهد آمریکایی‌ها بیش از قبل دنبال احیای برجام هستند و نمی‌خواهند مذاکرات به بن‌بست برسد.»
** شرایط برای مذاکره از هر زمان دیگری مهیاتر است
علاوه بر مکی، سید حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم نیز در گفت‌وگو با «جهان صنعت» به تحلیل سرنوشت مذاکرات در دولت جدید پرداخت. او هم سیاست آمریکا در قبال ایران را سیاست چماق و هویج دانست و گفت: «شرایط فعلی آمریکا و جمهوری اسلامی ایران و حوادث منطقه نشان می‌دهد که مذاکرات به سرانجام می‌رسد، چرا که آمریکایی‌ها هم به دنبال این هستند که ایران را در چارچوب مذاکرات برجام پای میز مذاکره بنشانند. البته متوجه هستیم که آمریکایی‌ها سیاست هویج و چماق را در پیش گرفته‌اند. از طرفی می‌گویند آماده مذاکره و گفت‌وگو هستند و از طرف دیگر تهدید می‌کنند که اگر مذاکره به نتیجه نرسد، برنامه‌های دیگری را اعمال می‌کنند. البته رژیم صهیونیستی و انگلیس صحبت از مواری دیگری می‌کنند، اما آمریکایی‌ها سعی دارند ایران را تحت فشار قرار دهند تا پای میز مذاکره بنشیند و توافقی حاصل شود.»
نقوی‌حسینی اظهار کرد: «از طرفی ایران هم مصمم است مذاکرات را به سرانجام برساند. رییس جمهوری جدید در همه گفت‌وگوها پیرامون برجام ذکر کرده که مذاکره و توافق انجام خواهد شد. وزیر امور خارجه جدید هم همین موضع را دارد. بنابراین ایران و آمریکا دنبال به سرانجام رساندن مذاکره هستند و نباید نگران به سرانجام نرسیدن آن بود.»
این چهره سیاسی اصولگرای نزدیک به ابراهیم رییسی تاکید کرد: «دولت جدید با اقتدار و دست پر و برنامه‌های جدید وارد مذاکره خواهد شد و اگر آمریکایی‌ها تصور کنند با شکل دولت قدیم روند مذاکرات از سرگرفته خواهد شد در اشتباهند. البته آنها قطعا درک درستی از حوادث ایران دارند، بنابراین چون در دو طرف اراده‌ای برای ادامه مذاکرات دارند، اکنون بهترین شرایط برای به سرانجام رساندن مذاکرات است.»
نقوی‌حسینی در پاسخ به این پرسش که با تغییر دولت ممکن است استراتژی و رویکرد سخت نسبت به مذاکرات داشته باشد و امیر عبداللهیان هم گفته است که ایران رویکرد اتلاف وقت را در مذاکرات نمی‌پذیرد، آیا با این اوصاف معتقدید که مذاکرات به سرانجام خواهد رسید؟ گفت: «دریافت من این است که رویکرد ایران به مذاکره سخت نشده است و این سخنان فضاسازی قبل از مذاکره و توافق است. ما تجربیات زیادی داریم، قبل از مذاکره همه دیدگاه‌ها را مطرح می‌کنند و رجزخوانی دیپلماتیک انجام می‌دهند تا پای میز مذاکره بنشینند. اما معتقدم شرایط برای مذاکره از هر زمان دیگری مهیاتر است.»
این کارشناس و تحلیلگر سیاست خارجی شرایط افغانستان را زمینه‌ای برای تشویق طرفین برای احیای برجام و از سرگیری توافق دانست و گفت: «شرایط افغانستان همه طرف‌های مذاکره‌کننده غربی و حتی چین و روسیه را ترغیب می‌کند که ایران و آمریکا و اروپا هر چه زودتر به توافق برسند چرا که تحمل شرایط آشوب و ناامنی غرب و شرق ایران در منطقه، شرایط سختی است و اینکه در جمهوری اسلامی ایران هم ناملایمات ایجاد شود، منطقه این ظرفیت را ندارد.»
این چهره سیاسی نزدیک به رییس‌جمهوری نسبت به از سرگیری مذاکرات اظهار خوشبینی کرد و گفت: «تصور می‌کنم دستگاه دیپلماسی و وزیر امور خارجه تدارک کار را به زودی مهیا خواهند کرد. هر چند که ایران لازم است نشان دهد با هر شرایطی پای میز مذاکره نمی‌نشیند اما باید شرایط و واقعیت‌های داخل کشور را هم در نظر گرفت. دولت به مسائل معیشتی و اقتصادی کشور توجه دارد و مناسبات بین‌المللی را خوب می‌داند. بنابراین معتقدم خیلی زود این گفت‌وگوها از سر گرفته خواهد شد و به نتیجه می‌رسد.»
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :