نگاه یک‌سویه و از دست رفتن فرصت‌ها

محمدصادق جنان‌صفت  *  سیاه و سفید دیدن همه چیز و ندیدن طیف‌هایی دیگر از رنگ‌ها یا صفر و یک دیدن اعداد و ندیدن اعداد دیگر در بین این دو عدد از سوی هر سازمان و نهاد و گروه و شخصیتی آسیب‌ساز است. سفت شدن این دیدگاه درباره کشورها نیز مصداق دارد و دیده شده است این دیدگاه به مرور نرم‌خویی و مدارا و انعطاف را از صاحبش می‌گیرد و قابلیت بازی و بازکردن روزنه‌های تازه در مناسبات را از دست می‌دهد و در یک بازه زمانی میان‌مدت و درازمدت چشم‌هایش بر منافع ملی بسته شده و فرصت‌ها را از دست می‌دهد. متاسفانه در ایران این دیدگاه بر سیاست‌ورزان ایرانی استیلا یافته و ایران به مرور تنها با چند کشور دارای مناسبات گسترده و عادی و بدون تنش است. نگاهی به کشورهای پیرامون و مناسبات ایران با هر کشور همسایه نشان می‌دهد درباره یک یا چند مساله اختلاف دیدگاه داریم و به همین دلیل نمی‌توانیم از مزیت‌ها استفاده کنیم. به طور مثال در حالی که پس از رهایی کشورهای حاشیه خزر از روسیه این پیش‌بینی وجود داشت که ایران به دلیل مزیت نسبی در انتقال حامل‌های انرژی از این کشورها به چهارراه و هاب انرژی منطقه به بازارهای پررونق تبدیل شود اما ایران این فرصت را از دست داد یا راه‌ها را روی ایران بستند. در صورتی که اگر نفت و گاز کشورهای حاشیه خزر از ایران به بازار‌های مصرف اصلی می‌رسید نه تنها برای ایران یک محل درآمد دائمی بود بلکه بر ضریب امنیت ملی ایران افزوده می‌شد. در تازه‌ترین رخداد تاریخی ایران از مزیت برآمده از قرارداد برجام نیز به دلیل بسته بودن بازار سیاست ایران به روی غرب و نیز برخی محدودیت‌های داخلی این فرصت از دست رفت. ایرانیان میانسال یادشان می‌آید بعد از فروپاشی اردوگاه کمونیستی به رهبری شوروی و آزاد شدن چندین کشور چه فرصت ارزشمندی برای توسعه تجارت با این کشورها داشتیم که به هر دلیل از دست رفت. حالا نیز با قدرت گرفتن طالبان در افغانستان شاهدیم که کشوری مثل آمریکا نیز به بهانه همکاری برای مبارزه با تروریسم داعش می‌خواهد با رهبران این گروه همکاری کند. شماری از کشورهای اروپایی نیز برای بودن در افغانستان برنامه دارند و روسیه و چین وحتی ترکیه برای بودن درازمدت در افغانستان برنامه دارند. این درحالی است که در ایران به مثابه کشور دیوار به دیوار افغانستان که زبان مشترک و نیز دین مشترک دارند برنامه‌ریزی و تحرک کافی دست‌کم در ظاهر دیده نمی‌شود و نوآوری و خلاقیت‌های تازه برای به دست آوردن منافع مشروع و بالنده و درازمدت در این کشور طراحی راهبردی نشده است. یادمان باشد فرصت‌ها تا ابد باقی نمی‌مانند و اگر با شتاب و برنامه‌ریزی و مدارا و سخت‌کوشی فرصت افغانستان از دست برود جایگزین کردن آن در آینده با دشواری‌های ویژه همراه می‌شود و بازار‌ها از دست می‌روند.