ایرانشهر؛ نیازها و توسعه
علی شعبانی ** مقدمه: ایرانشهر سومین شهر پرجمعیت استان، مستعدترین نقطه توسعه پس از چابهار (چابهار به سبب وجود دریا)، شهر متنفذ و محوری منطقه جنوب استان از بعد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی- برای حدود یک میلیون نفر، جوان‌ترین و مستعدترین شهرستان از بعد نیروی انسانی، دارنده بالاترین ظرفیت منابع عالی آب و خاک و توسعه کشاورزی و صنعتی، قطب صنعتی استان از پیش از انقلاب تاکنون (بدون احتساب سرمایه‌گذاری‌های عظیم صنعتی چابهار که در یکی دو سال آینده به بار می‌نشینند)، دارای زمینه گسترده‌ترین شبکه ترانزیتی، دارای ظرفیت بسیار چشمگیر ذخایر معدنی فلزی و غیرفلزی و بعضا کمیاب، ظرفیت بسیار ارزشمند دانشگاهی، یکی از سه کانون و قطب خدمات بهداشتی و درمانی و آموزش پزشکی و تربیت نیروی انسانی‌بخش، دارای پیشینه افتخارآمیز پیوستگی با نظام اسلامی و رهبری انقلاب، مدظله‌العالی و فرهنگ و هویت ملی ایرانی- اسلامی، پیشینه درخشان میزبانی ولایت در پیش از انقلاب اسلامی و کارکرد ولایت‌مداری روشن از بدو پیروزی انقلاب تاکنون و… اما با وجود این همه، ایرانشهر رشد معقول مورد انتظار را نداشته است. در این یادداشت، به چند نکته در خصوص نیازها و اولویت‌های توسعه شهرستان اشاره می‌کنم.
* الف- ایرانشهر پویا، شهرستان ایرانشهر پیش از تفکیک شهرستان‌های متعدد از آن- که گفته می‌شد به لحاظ وسعت برابر پنج کشور اروپایی کوچک بود- و در دو دهه نخست انقلاب، پویا بود صنعت، دامداری، کشاورزی، خدمات، کارگاه‌های صنعتی و خدماتی کوچک، توسعه زیرساخت‌های آبی و عمرانی و… در آن مورد توجه بود. اما از دهه دوم پیروزی انقلاب، روند توسعه شهرستان سیر کُند و در برخی زمینه‌ها روند قهقرایی پیموده است. بافت بلوچ از سال ۸۳ در پی حادثه از چرخه خارج شده بود. دامداری‌های بزرگ و شاخص تعطیل و از گردونه خارج شد، توسعه کشاورزی و باغداری به روند معمولی افتاد، کارگاه‌های مختلف به‌تدریج تعطیل شد به طوری که امروز حدود یک‌سوم آنها فعال‌اند، توسعه دانشگاه‌ها سیر کند و بطئی پیدا کرد، رودخانه بمپور- شریان اصلی و نماد حیات پویای منطقه- خشک شد، چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق افزایش یافتند، روند مطالعه و توسعه فعالیت‌های معدنی کند شد و… چرا؟ شاید بتوان دلایل متعددی برشمرد، اما مدیریت ناصحیح و نگرش امنیتی به منطقه، قطعا در صدر دلایل قرار می‌گیرد. کافی است مثلا به چند مورد اشاره شده نگاه عمیق‌تری بکنیم: توقف ۱۷ساله بافت بلوچ، خشک شدن بمپور، رکود فعالیت‌های دام و کشاورزی، عدم پویایی بخش معدن، توقف غیرکارشناسی کشت پنبه برای بیش از چهار دهه و… در کنار آن اصرار و تلاش ناموفق برای تجمیع و اسکان عشایر در نقاطی جز قلمرو خودشان، حوادث امنیتی که برای همیشه قلب و خاطر مردم و استان را جریحه‌دار کرد، مدیریت نامناسب چالش‌های سیاسی و امنیتی و…
اما در برابر این موارد، مهم‌ترین مشکل به نظر من، وجود خلأ و کاستی عمده در بعد مدیریتی نسبت به شهرستان بوده است.
تعدادی یا بیشتر مدیران شهرستان در سال‌های گذشته دارای تخصص، دانش فنی و اجتماعی، انگیزه، تلاش، برنامه و احتمالا علاقه برای توسعه شهرستان نبوده‌اند. در سفر سال ۹۳ دولت به ایرانشهر، پتروشیمی برای شهرستان تصویب ولی پیگیری و عملیاتی نشده است. کارخانه سیمان چند بار طرح و افرادی از قبل آن متنعم شده‌اند اما نتیجه، هیچ! برخی معادن پس از چند دهه فعالیت، در توسعه شهرستان سود و ثمری نداشته‌اند و… حاصل این نگاه، خروج سرمایه‌های مادی و معنوی از شهرستان بوده است.
این روند که اثر آن بیش از همه در حوزه توسعه اقتصادی و توسعه شهری و مدنی مشهود است، ایرانشهر را از شهرستانی پویا به شهرستانی ایستا تبدیل کرده بود.
ب- ایرانشهر مستعد
شهرستان ایرانشهر دارای استعدادهای ویژه و ممتازی برای توسعه ملی و منطقه‌ای است. برخی از آنها عبارت هستند از:
*۱- در صدر همه قابلیت کشاورزی (زراعت، باغداری، دام و طیور و…) است. گونه‌های ارزشمند خرما، غلات، دانه‌های روغنی، علوفه، پنبه، کشت‌های صنعتی و… قابلیت توسعه دامداری‌های دام سنگین و صنعتی، طیور و… است.
* ۲- توسعه معادن، گذشته از سیلس و آهن پلاسری و مس و منگنز و… که فعال هستند، زمینه فعال کردن معادن دیگر از جمله طلا و کانی‌های فلزی نایاب و کمیاب، آهک، شن و ماسه با حجم بالا و… بنابر مطالعات در منطقه در سطح چشمگیر وجود دارد.
* ۳- صنعت، تولید کنسانتره آهن (تر و خشک)، تولید فولاد، صنعت پتروشیمی، سیمان، صنایع وابسته به محصولات کشاورزی به ویژه درخت نخل، محصول خرما، دانه‌های روغنی، دامداری و فرآورده‌های گوشتی، صنایع غذایی به خصوص با رویکرد صادرات، صنعت پنبه پاک‌کنی و…، صنایع پوشاک (با توجه به وجود صنایع فراگیر بلوچ و سیاست دولت بر ایجاد قطب ششم پوشاک کشور در استان با محوریت ایرانشهر)- با رویکرد مصرف داخلی و صادرات و… (فاز دوم صنایع فراگیر
بلوچ- بافندگی- با ظرفیت تولید بیست میلیون مترمربع پارچه در دست اقدام است که مقرر است اوایل ۱۴۰۱ به اتمام و بهره‌برداری برسد).
* ۴- حمل‌ونقل و ترانزیت، بنابر مطالعات آمایش سرزمین، استان قطب صنعت حمل‌ونقل و ترانزیت تعریف شده است. در این میان ایرانشهر با توجه به موقعیت نسبت به سه کانون اصلی بندری و صنعتی استان: منطقه آزاد تجاری- صنعتی چابهار، سواحل مکران، و منطقه آزاد تجاری- صنعتی سیستان، و با توجه به ظرفیت بزرگ مرز در استان، می‌تواند نقش بسیار مهم پشتیبانی و اجرایی ایفا کند. ایرانشهر به لحاظ محورهای ارتباطی: چابهار- ایرانشهر- زاهدان- مشهد، آسیای مرکزی؛ ایرانشهر- نیکشهر- چابهار؛ ایرانشهر- بزمان- کرمان- تهران؛ ایرانشهر- بزمان- گوهرکوه- زاهدان- سیستان، افغانستان؛ ایرانشهر- بمپور- دلگان- کرمان و…؛ ایرانشهر- بمپور- جلگه چاه‌هاشم (دلگان)- جنوب کرمان- هرمزگان؛ ایرانشهر- مهرستان- سراوان- پاکستان؛ ایرانشهر- راسک- پیشین- پاکستان؛ ایرانشهر- بمپور- لاشار- بنت- نیکشهر- زراباد؛ ایرانشهر- بمپور- لاشار- بنت- نیکشهر- چابهار؛ و… دارای گسترده‌ترین شبکه ارتباطی و حمل و نقل و ترانزیت است. به‌علاوه به لحاظ حجم فعالیت‌ها در چابهار و سواحل، نیاز به مرکز بزرگ پشتیبانی و لجستیک و واسط و بارانداز و انبار و… برای حوزه حمل‌ونقل و ترانزیت بین‌المللی کریدور‌های شمال- جنوب (اقیانوس‌ها- ایران- آسیای مرکزی و ماورای خزر) و شرق- غرب (آسیا- ایران- اروپا) است که با توجه به موقعیت و قابلیت شهرستان‌های جنوب، این نقش در مطالعات آمایش برای ایرانشهر تعریف شده است.
* بنابر توضیح بالا، ایجاد بندر خشک و طرح جامع حمل‌ونقل تحت عنوان دهکده حمل‌ونقل و لجستیک حنوب شرق در ایرانشهر، از ظرفیت بسیار مهم و اولویت‌دار است. این ظرفیت بزرگ با توجه به وجود زیرساخت‌های اصلی: راه ترانزیتی، راه آهن، فرودگاه، و محورهای اصلی ارتباطی شهرستان، روشن‌تر قابل ادراک است و ضرورت تسریع اتمام و تکمیل این پروژه‌ها در حوزه ایرانشهر را می‌نمایاند.
* ۵- صنایع کوچک، صنایع بسته‌بندی، فرآوری، تولیدی مبتنی بر محصولات منطقه که دارای ظرفیت بالا ولی متاسفانه در سنوات گذشته افت پیدا کرده و نیازمند بازآفرینی و شکوفایی و افزایش ظرفیت تا قابلیت واقعی آنهاست.
* ۶- فناوری‌های نوین و دانش‌بنیان، ایرانشهر به لحاظ نیروی مستعد جوان، مراکز دانشگاهی، ظرفیت‌های متنوع اقتصادی و علمی و طبیعی و… پایه‌ای بسیار ارزشمند برای توسعه پارک‌های علمی و فناوری و فعالیت‌های دانش‌بنیان است. در چند روز گذشته، دو مرکز فناوری‌های نوین بهره‌برداری شد و بنیان یک مرکز بزرگ علمی و فناوری با سرمایه‌گذاری حدود پنجاه میلیارد تومانی با موافقت سه‌جانبه استانداری، معاونت علمی و فناوری رییس‌جمهور و وزارت صمت، در کنار مجموعه بافت بلوچ نهاده شد و در دست پیگیری است. با این حال با توجه به موارد توسعه‌ای تشریح‌شده در بالا، توجه هر چه بیشتر به توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان در ایرانشهر یک اولویت و ضرورت اساسی است.
* ج- کاستی‌های دیگر
ایرانشهر به لحاظ توسعه شهری، ساماندهی حاشیه‌نشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی، زیرساخت‌های خدمات رفاهی شهر از جمله سامانه و مرکز پردازش پسماند، میادین میوه‌‌وتره‌بار و دام، کشتارگاه صنعتی و بسته‌بندی فرآورده‌ها، مجتمع‌های ساماندهی مشاغل آلاینده، زیرساخت‌های حمل‌ونقل شهری و ترافیک، سایت اداری، توسعه و بهسازی معابر شهری، توسعه فضای سبز، روشنایی شهری، سیستم‌های کنترل نامحسوس، اصلاح تاسیسات آبفا، زیرساخت‌های هدایت روان‌آب‌ها، ساماندهی محلات، ارتقای شهرداری و ایجاد مناطق شهرداری، زیرساخت‌های توسعه گردشگری، ساماندهی نظام حقوقی مالکیت‌های اراضی و…، سیستم پرداخت حقوق و عوارض قانونی و… نیازمند توجه و کمک ویژه است. با روند درآمدهای فعلی نهادهای عمومی غیردولتی این انتظارات قابل حصول نیست لکن بدون تحقق آنها، انتظار تبدیل ایرانشهر به شهری قابل قبول از حیث شاخص‌های شهری توسعه‌یافته، چندان شدنی به نظر نمی‌رسد.
* در بعد علمی و دانشگاهی با توجه به موافقت ارتقای دانشگاه ولایت به سطح دانشگاه جامع، افق روشنی در بعد ارتقای بنیان علمی و تربیت نیروی متخصص ترسیم شده است.
* د- با توجه به شعارهای اعلام‌شده دولت سیزدهم و حضرت آیت‌الله رییسی، رییس‌جمهور محترم: تحول‌گرایی، قانون‌مداری، مردم‌محوری، توجه به ارزش‌های انقلاب، تحول جهشی، دولت قوی و توانمند، فسادستیزی، شایسته‌سالاری و… است. در دو سه سال اخیر ایرانشهر باز مورد توجه ویژه قرار گرفت به ویژه صنعت، بهداشت، دانشگاه‌ها و برخی زیرساخت‌های دیگر توسعه، امیدوار است با عنایت ویژه و هدایت دولت انقلابی و مشارکت مردم به ویژه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و نخبگان بومی، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد تحولات مهم و چشمگیر در حوزه ایرانشهر باشیم. انشاءالله.
معاون استاندار و فرماندار ویژه شهرستان ایرانشهر
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :