تعاون و اقتصاد ما
علی شعبانی * الف- هفته تعاون را به مدیران و کارکنان تعاون، کار و رفاه اجتماعی و اعضای محترم تعاونی‌ها و دست‌اندرکاران و فعالان این بخش مهم اقتصادی در سراسر کشور در حوزه سیاستگذاری و مدیریت و اجرا (دولتی و خصوصی) به ویژه همکاران عزیزمان در حوزه شهرستان، تبریک می‌گویم و بر زحمات و خدمات و تلاش ارزشمندشان ارج می‌گذارم.
ب- تعاون و تعاونی، پیشینه‌ای به دیرینگی زیست بشر دارد. زندگی موجود اجتماعی و مدنی، بی‌تعاون و اشکال تعاونی، متصور نیست و نمی‌توانسته باشد. بنه، واره، یاوری، حشر و… گونه‌هایی از تعاونی‌ها در تاریخ حیات ایرانیان است، اما سابقه تعاونی به تعریف رسمی امروزین به دوره پهلوی نخست بازمی‌گردد. گویا رضاشاه در واپسین سال سلطنت، وزیر کشور را ماموریت داده بود تا در راس هیاتی به شهرهای دور و نزدیک رفته و با تعلیم ماموران، مردم را با مفهوم قوانین تعاونی آشنا کند و «حس مسوولیت جمعی مردم به ویژه طبقات تولیدکننده را برانگیزد».
این سیاست پس از اصلاحات ارضی، به یک رویه دستوری تغییر یافت و کسانی که زمین دولتی دریافت کرده بودند مکلف به عضویت در تعاونی‌ها شدند.
ج- انقلاب اسلامی به مفهوم ژرف‌تری از تعاونی توجه کرد. انقلاب مظهری از تعاون است. انقلابیون خویشتن را مظهر تعاون و تعاونی‌ها می‌دیدند. این روش، وسیله‌ای برای رفع نیازهای مشترک، معیاری برتر برای اشتغال و راهی مناسب برای توسعه اقتصادی ارزیابی شد و با اهداف غایی و مولفه‌های جامعه آزاد، توانمند و مبتنی بر عدالت، استقلال اقتصادی و ریشه‌کنی فقر، همخوانی بیشتری نشان می‌داد. لذا به عنوان یکی از سه شکل اقتصاد مورد قبول در قانون اساسی گنجانده شد و تعاونی مشروط به اینکه با سایر اصول قانون اساسی مغایر نباشد، از محدوده قوانین اسلام خارج نشود و موجب رشد و توسعه اقتصادی کشور شود، مورد تاکید و حمایت قرار گرفت.
د- قریب ۲۸۰ میلیون نفر در حدود سه میلیون تعاونی جهان اشتغال دارند (۱۰ درصد شاغلین). ژاپن، کره، آمریکا، آلمان، هلند، دانمارک، اسپانیا، نیوزلند و… برترین تعاونی‌ها را دارند. بنا بر گزارش‌ها در ایران بیش از ۹۴ هزار تعاونی با حدود ۱/۸ میلیون نفر شاغل فعال هستند.
ه- به‌رغم آرزوهای رویایی و اهداف رمانتیک تعریف‌شده برای تعاونی‌ها در قانون تجارت جمهوری اسلامی ایران:
«۱- ایجاد و تامین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل
۲- قرار دادن وسایل کار در اختیار کسانی که قادر به کارند ولی وسایل کار ندارند
۳- پیشگیری از تمرکز و تداول و ثروت در دست افراد و گروه‌های خاص جهت تحقق عدالت اجتماعی
۴- جلوگیری از کارفرمای مطلق شدن دولت
۵- قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منابع در اختیار نیروی کار و تشویق بهره‌برداری مستقیم از حاصل کار خود
۶- پیشگیری از انحصار، احتکار، تورم، اضرار به غیر
۷- توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی بین همه مردم»؛ اقتصاد دولتی فربه‌تر شد. نه تنها آرزوهای یاد شده تحقق نیافته بلکه امروز اقتصاد کشور از نابسامانی، ناکارآمدی، گسترش فساد، نبود نظارت، گرانی و تورم و… و فاصله شگفت‌انگیز و شبه‌فاجعه بین کمینه برخورداران و بیشینه نابرخورداران درمانده و نزار است. ظهور باستی هیلز‌ها، چند درصد بسیار فراتر از سیر در قبال بیش از هفتاد درصد فقیر با فقر مضاعف، تنها یک گوشه از بی‌عدالتی ژرف در اقتصاد کشور است. واکاوی بیشتر واقعیت‌ها، داده‌های دردناکی را آشکار خواهد کرد.
اقتصاد تعاونی که به نگرش و ارزش‌های اسلامی نزدیک‌تر است بیشتر مورد بی‌توجهی و غفلت قرار گرفته است.
و- چرا اقتصاد تعاونی کامیاب نیست؟ چرا تعاونی‌ها رشد نمی‌کنند؟ به نظر می‌رسد خلائی که در آغاز تعاونی‌های نوین مورد توجه دولت وقت بوده- عدم درک مفهوم تعاونی- همچنان ژرف‌تر و جدی‌تر باقی است. مهم‌ترین مساله، پس از آن عدم ترویج و اطلاع‌رسانی صحیح از کارکرد اقتصاد تعاونی، عدم شفافیت قوانین، نبود پشتیبانی لازم از تعاونی‌ها و در نتیجه، غیرفعال شدن بخشی از تعاونی‌ها و کاهش اقبال عمومی به آن است.
ز- سهم تعاون از اقتصاد کشور حدود پنج درصد است. هدفگذاری نخستین بیست و پنج درصد بوده است. ناگفته پیداست که توسعه و شکوفایی اقتصادی کشور راهی جز گسترش اقتصاد تعاونی ندارد. کوچک شدن، کارفرمای مطلق نشدن و کارآمدی دولت، بسط عدالت اقتصادی و اجتماعی، کاستن شکاف طبقاتی، پایندگی نظام تولید و توزیع، بالندگی اقتصاد بخش خصوصی، رشد تعاونی‌ها و… در گرو برانگیختن حس مسوولیت جمعی در قبال مسائل کشور است.
تشکیل بانک ایده، سازماندهی تیم‌های نظارتی برای کمک به بازآفرینی توان تعاونی‌ها، ارتقای دانش و آگاهی عمومی در خصوص اقتصاد تعاونی، تبیین صحیح ماهیت اقتصاد تعاونی، شفاف‌سازی ضوابط و زدایش مقررات زائد و دست و پاگیر، تسهیل در شکل‌گیری تعاونی‌ها، لحاظ مشوق‌های مناسب (سرمایه‌ای، حقوقی، اجرایی و…) برای فعالیت در بخش تعاونی، الزام سایر دستگاه‌های اجرایی به پایبندی به قوانین و ایفای تعهدات خود در قبال تعاونی‌ها، تعریف ساز و کار روان‌تر مراقبت و صیانت از حقوق سهامداران، تشویق تعاونی‌های کامیاب و برتر و ترویج دستاوردهای مفید آنها از جمله مسائلی است که می‌تواند به گرایش عمومی به فعالیت در شکل تعاونی موثر باشد. همچنین کاربست عقلانیت ریاضی و هزینه- فایده در فعالیت تعاونی‌ها، در رشد و سودآوری تعاونی و افزایش انگیزه اعضا ضروری است. تعاونی باید به خلاقیت و کارآفرینی و نوآوری اعضا متکی باشد.
ح- در مناطقی مانند استان که توان سرمایه‌ای و سهم مشارکت عمومی در سرمایه‌گذاری اندک است، تحقق توسعه مبتنی بر مطالعات آمایش سرزمین، رفع بیکاری و عدالت در توزیع امکانات و برخورداری‌ها، از مسیر گسترش تعاونی‌ها میسر است.
* معاون استاندار و فرماندار شهرستان ویژه ایرانشهر
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :