چالش‌های پیش روی عرضه نفت در بورس
به گزارش جهان صنعت نیوز: هفته گذشته نامه‌ای از طرف محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی به رئیس جمهور مبنی بر لزوم عرضه و فروش نفت در بورس انرژی منتشر شد. پورابراهیمی در این نامه با اشاره به سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و لزوم مقابله با ضربه پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز و ایجاد تنوع در روش‌های فروش و مشارکت دادن بخش خصوصی در فروش نفت، پیشنهاد شده بود عرضه مداوم و مستمر نفت خام در بورس از سر گرفته شود.
در همین ارتباط، با امیرحسین تبیانیان که در سال ۹۸ بعنوان نماینده شرکت ملی نفت در بورس انرژی، مسائل مربوط به عرضه نفت خام در بورس را پیگیری می‌کرد، گفتگویی انجام داده است.
تبیانیان با اشاره به تجربه عرضه نفت در بورس انرژی طی سه سال اخیر گفت: در آن زمان مدیران وقت بازار سرمایه با توجه به درخواست‌هایی که مطرح می‌شد و تقاضاهایی که به دست آنان رسیده بود، اعتقاد داشتند در صورتی که نفت در بورس انرژی عرضه شود ظرفیت‌های جدیدی فعال می‌شود و شرکت‌های جدیدی برای خرید نفت اقدام می‌کنند؛ شرکتهایی که تا آن زمان موفق به خرید نفت در شیوه سنتی و مرسوم از امور بین‌الملل شرکت نفت نشده بودند.
نماینده شرکت ملی نفت در بورس انرژی ادامه داد: ما هم با همین انگیزه که تغییر سازوکارهای سنتی بتواند برخی موانع خرید نفت را از بین ببرد، نفت را در بورس انرژی عرضه کردیم.
دو شرط مهم سال ۹۸ برای عرضه نفت در بورس
وی افزود: از همان زمان ما بر دو نکته تأکید ویژه داشتیم، یک اینکه این عرضه باید مداوم باشد و استمرار داشته باشد تا بازار بتواند بر روی آن حساب باز کند و نکته دوم این بود که با توجه به اینکه این کار برای اولین بار در کشور رخ می‌داد، بایستی شرایط عرضه به مرور آسان‌تر و کارآمدتر بشود.
تبیانیان ادامه داد: خوشبختانه موفق شدیم شرط اول را با اخذ مجوزهای لازم از وزارت نفت لحاظ کنیم و همانطور که در قانون بودجه ۹۸ هم آمده بود، وزارت نفت مکلف به عرضه ماهیانه ۶ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی در بورس انرژی شد و بر این اساس هم در سال ۹۸ و در ادامه آن در سال ۹۹ مجموعاً بیش از ۱۰۰ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی در بورس انرژی عرضه شد.
وی افزود: همچنین برای بحث تسهیل ساز و کارها، طی سه سال گذشته، تقریباً قاعده و مانعی نبود که به دنبال برطرف کردن آن نرفته باشیم و تا می‌توانستیم برای خرید نفت خام و میعانات گازی از شرک ملی نفت، مانع‌زدایی کردیم تا دیگر این شائبه پیش نیاید که شرکت نفت فقط با مشتریان خودش کار می‌کند، و شرایطی فراهم کردیم که همه بتوانند در یک چهارچوب مشخص اقدام به خرید کنند. ما حتی این مجوز را از خود وزیر وقت گرفتیم که از این به بعد فروش به متقاضیان جدید که مدعی خرید نفت هست فقط از طریق بورس انجام شود. با این هدف که احراز صلاحیت مشتریان از طریق بورس انرژی انجام شود و اگر مشتری جدیدی وجود دارد که به هر دلیل با سیستم سنتی شرکت ملی نفت نمی‌تواند کارش را جلو ببرد، از طریق بورس و بدون مواجهه با شرکت ملی نفت در قدم اول، بتواند معامله خود را انجام دهد و به عنوان خریدار واقعی به شرکت ملی نفت معرفی شود. در این حالت شرکت ملی نفت به عنوان فروشنده در بورس انرژی موظف است نسبت به تعهدات خود عمل کند و طبق اطلاعیه عرضه مورد تائید بورس انرژی، نسبت به تحویل محموله اقدام نماید. اگر کوتاهی یا عدول از انجام تعهدات توسط شرکت ملی نفت ایران به عنوان فروشنده در بورس انرژی صورت گیرد، خریدار می‌تواند به داوری بورس شکایت گند و از حق و حقوق خود دفاع کند.
چرا فروش نفت در بورس رونق نگرفت؟
نماینده شرکت ملی نفت در بورس انرژی تصریح کرد: با این وجود، عملاً در بحث فروش دریایی نفت خام و میعانات گازی اتفاق خاصی نیفتاد و آن مقدار معامله‌ای که مدنظر ما بود، محقق نشد که علت اصلی آن در درجه اول شرایط سخت خرید نفت خام و میعانات در شرایط کنونی و درجه دوم آماده نبودن بستر لازم برای انجام این معاملات در بورس انرژی بود.
لزوم بروزرسانی ساختار بورس انرژی برای معاملات جهانی
تبیانیان در ادامه با تأکید بر اینکه در کنار وزارت نفت که وظیفه استمرار عرضه‌ها و تسهیل شرایط را داشت، بازار سرمایه و بورس هم باید متناسب با آن، شرایط را بهبود می‌داد، افزود: در حال حاضر اگر یک مشتری در بورس انرژی بخواهد پیش‌پرداخت معاملات خود را به صورت ارزی بپردازد، ساز و کار آن وجود ندارد و عملاً باید برای واریز پیش پرداخت قبل از انجام معامله در بورس به شرکت ملی نفت مراجعه کند و صورت حساب پرداخت دریافت کند و شرکت ملی نفت پس از تائید پرداخت اجازه انجام معامله در بورس انرژی را به خریدار بدهد. این یعنی نقض غرض! همان طور که گفته شد هدف از انجام معامله در بورس این بود که خریدار در قدم اول با شرکت ملی نفت و مکانیزم‌های آن مواجه نشود تا بتواند راحت تر نسبت به انجام معامله اقدام نماید. پس اگر قرار باشد برای واریز پیش پرداخت قبل از انجام معامله به شرکت ملی نفت مراجعه کند خب راضی نمی‌شود بعد آن دوباره به بورس بازگردد.
نماینده شرکت ملی نفت در بورس انرژی با اشاره به اینکه با شیوه مذکور اصرار مشتریان بر این بود که قرارداد مستقیماً با شرکت ملی نفت منعقد شود، افزود: در عمل هم اینگونه شد و متقاضی یا باید برای پیش پرداخت ریال واریز می‌کرد که عملاً کسی در این معاملات ریال ندارد یا باید برای پرداخت پیش پرداخت معامله در بورس به صورت ارزی به خود شرکت ملی نفت مراجعه می‌کرد که خب دیگر حاضر نبود برای ادامه مراحل به بورس برای انجام معامله مراجعه کند و تقاضای قرارداد مستقیم می‌کرد.
وی با اشاره به اینکه هدف ما در بورس انرژی این بود که شرکت نفت پس از معامله با مشتری روبه‌رو شود، ادامه داد: این روند که در معاملات بورس انرژی جریان داشت عملاً باعث از بین رفتن یکی از اهداف اولیه عرضه نفت شد، زیرا بنای ما تسهیل شرایط برای مشتریانی بود که نمی‌توانند با شرکت نفت ارتباط برقرار کنند. به بیان ساده‌تر اگر یک نفر نمی‌توانست برای خرید نفت به شرکت نفت مراجعه کند و باید به بورس انرژی می امد، به او گفته می‌شد برای پرداخت پیش‌پرداخت ارزی‌اش مجدداً به شرکت نفت مراجعه کند و این نقض غرض بود.
مکانیزم تسویه حساب ارزی در بورس انرژی هنوز فعال نشده است
تبیانیان در ادامه گفت: همه میدانیم که در شرایط تحریمی هستیم ولی شرکت نفت هم در همین شرایط تحریمی توانست با بعضی مکانیزم‌های ارزی و اخذ مجوزهای لازم، مبالغ ارزی را دریافت کند و ما هم پیشنهاد دادیم که بورس انرژی هم مثل اقداماتی که شرکت نفت کرد، انجام دهد و مجوزهای همین مکانیزم‌ها را بگیرد ولی متأسفانه علی‌رغم تمام پیگیری‌ها هنوز هم که حجم قابل توجهی از فراورده‌های نفتی در بورس انرژی عرضه می‌شود، مکانیزم‌های تسویه حساب ارزی وجود ندارد.
وی در ادامه با اشاره به دیگر مشکلاتی که در تجربه قبلی عرضه نفت در بورس انرژی وجود داشت، گفت: کسی که می‌خواهد در بازارهای بین‌المللی و به خصوص نفت، معامله کند باید طرف مقابلش را بشناسد و اعتماد کند، ولی اقدامی از سمت بورس انرژی برای این بحث اعتماد سازی انجام نمی‌گرفت. یعنی طرف‌های خارجی شرکت ملی نفت را می‌شناسند ولی شناختی از بورس انرژی ایران و اعتبار آن ندارند که راضی به پرداخت پول شوند.
وبسایت بورس انرژی حتی نسخه انگلیسی ندارد
تبیانیان با تأکید به کوچک بودن برخی از مشکلات و تأثیر عمده آن‌ها ادامه داد: همانطور که می‌دانید معرف هر بورسی در دنیا وبسایت آن بورس است اما در ایران حتی وبسایت بورس انرژی، نسخه به زبان انگلیسی ندارد، اطلاعیه‌های آن به زبان انگلیسی منتشر نمی‌شود و بعضاً ایرادهای نرم‌افزاری عجیب بوجود می‌آید.همین الآن اگر از کارگزاران بورس بپرسید هم تصریح می‌کنند که این وبسایت حتی زمان بندی‌های انجام معامله را نشان نمی‌دهد و ایراداتی از این دست دارد. جالب است بدانید که در هر معامله حدود ۱۰ میلیون تومان تحت عنوان کارمزد مدیریت فناوری از طرفین معامله اخذ می‌شود ولی با این وجود با چنین ایرادات بنیادین مواجه هستیم.
وی افزود: ما هر وقت این مشکلات را گوشزد می‌کردیم وعده می‌دادند که به زودی درست می‌شود. در صورتی که اگر یک بورس، چشم‌انداز خود را بورس‌های بزرگ دنیا مثل بورس دوبی می‌داند باید خود را نیز متناسب با آن هدف آماده سازی کند.
نماینده شرکت ملی نفت در بورس انرژی در ادامه گفت: البته من بارها تأکید کردم که فروش نفت و میعانات گازی حتی در شرایط غیر تحریمی مسأله پیچیده‌ای است، چه برسد به شرایط تحریمی. ولی با این وجود انتظار می‌رفت با برطرف کردن این مشکلات جزئی اولاً بهانه از برخی متقاضیان گرفته شود و ثانیاً شرایط بورس انرژی ما به شرایط بین‌المللی نزدیک تر شود.
وی با اشاره به اهمیت بحث نظارت در ساختار بورس گفت: معامله‌ای که در بورس انجام می‌شود باید با همان ترتیباتی که در اطلاعیه عرضه ذکر شده در عمل اجرا شود. اگر قرار باشد که بعد از معاملات، با توافق خریدار و فروشنده اصلاحیه به شرایط معامله زده شود، شرایط استاندارد بورس از بین می‌رود و اساساً مهم‌ترین ویژگی معاملات بورس یعنی شفافیت و ایجاد شرایط یکسان برای متقاضیان تحقق نیافته است. در حال حاضر متأسفانه نظارت‌های لازم بعد از انجام معامله توسط بورس انرژی صورت نمی‌گیرد و عملاً دست خریدار و فروشنده برای توافق‌های بعدی باز است.
ملاحظات معاملات فراورده‌های نفتی
تبیانیان در ادامه با اشاره به بحث عرضه فراورده‌های نفتی در بورس انرژی، که هم‌اکنون هم در حال انجام است، افزود: تعداد مشتریان متقاضی خرید فراورده‌های نفتی با احجام بسیار بزرگ محدود است که کاملاً طبیعی است و علت آن نو پا بودن این بازار و محدودیت حاکم بر حضور بازیگران بین المللی است. از طرف دیگر بر همین اساس تعداد مشتریان متقاضی محموله کوچک و متوسط بیشتر است. با توجه به تعداد کم مشتریان محموله‌های بزرگ و لزوم هماهنگی با آن‌ها برای تحقق انجام معامله، در عمل ما شاهد هستیم که این مشتریان چانه‌زنی‌ها و توافقات خود را خارج از بورس با فروشنده قبل از انجام معامله انجام می‌دهند و فقط در بورس انرژی ثبت معامله می‌کنند.
وی افزود: بنده هم بارها گفته‌ام معامله محموله‌های بزرگ در بورس انرژی مزیتی برای ما، به جز شوآف ندارد و حتی در شرایط تحریمی حاکم از بابت ضرورت حفظ اطلاعات آن‌ها، غلط هم هست. البته اگر چند وقت یک‌بار، یک محصول مشخص در بورس انرژی با احجام بزرگ عرضه شود تا اعلام قیمتی انجام شده و اگر ظرفیت جدیدی هم وجود دارد جذب شود، مفید است ولی به شیوه فعلی که الزام کنیم همه معاملات بزرگ هم از این طریق باشد خاصیتی ندارد و چه بسا مضر است.
نمونه موفق معاملات زمینی بورس انرژی
وی با اشاره اینکه معاملات بخش زمینی ما در بورس انرژی، به خصوص معاملات زمینی فرآورده‌های نفتی توفیقات زیادی داشته افزود: چون در این بخش، معاملات در حجم‌های کوچک انجام می‌شده و تعداد مشتریان زیاد بود، راه‌های ایجاد فساد هم بسته شد و به طور کلی بازار شرایط ایده‌آل خود را داشت و موفقیت ما هم از بورس انرژی، عموماً از این طریق بود.
تبیانیان افزود: معاملات زمینی بورس انرژی که با حمایت کامل مدیریت شرکت پالایش و پخش صورت گرفت، باعث شد ما تمام انتظاراتی که از بورس انرژی داشتیم، از جمله کشف قیمت و رقابت محقق شود و از این رو یک فضای خیلی خوبی در معاملات زمینی رقم خورد. حتی برای اولین بار ما معاملات زمینی میعانات گازی صادراتی را در بورس انرژی شروع کردیم که بسیار مزیت داشت و باعث شکل گرفتن یک بازار رقابتی و پیدا کردن مشتریان جدید در این بخش شد.
نماینده شرکت ملی نفت در بورس انرژی در ادامه گفت: در معاملات دریایی هم اگر ما الزام کنیم که همه محموله‌ها با احجام کوچک و متوسط فقط از طریق بورس باشد، با توجه به اینکه مشتریان این بخش هم نسبتاً زیاد است، انتظارات ما از بورس، از جمله شفافیت و کشف قیمت منطقی محقق می‌شود.
اگر مشکلات حل نشود، عرضه در بورس در حد شعار باقی می‌ماند
وی در پایان مجدداً با تاکید بر اینکه در بحث نفت مشکل عرضه نداریم، افزود: ما می‌توانیم با همان شیوه تا سال ۱۴۰۴ عرضه کنیم، ولی اگر آن مشکلات گفته شده حل نشود تفاوتی ایجاد نمی‌کند و صرفاً در حد یک کار شعاری باقی می‌ماند و به طور کلی در بورس انرژی نباید به دنبال بالا بردن آمار و ارقام باشیم بلکه باید به فکر افزایش کیفیت این بورس باشیم و امیدواریم که در دولت جدید این رویه اصلاح شود تا هم شاهد اصلاح این ساختارها و رشد بورس انرژی کشورمان باشیم و هم هدف افزایش تعداد مشتریان جدید و متعاقباً افزایش حجم فروش محقق شود.
تبیانیان ادامه داد: همچنین پیشنهاد می‌کنم وزارت اقتصاد و بورس انرژی در دولت جدید موضوع انتشار ابزارهای کاغذی رایج در بورس‌های نفتی دنیا از جمله آتی نفت و فرآورده‌های نفتی را با جدیت دنبال کنند تا از این طریق با افزایش تعداد بازیگران فعال در بورس، عمق بازار افزایش یابد و هم ابزارهای لازم برای هج کردن قیمت توسط معامله گران داخلی فراهم شود و این نیاز در بورس انرژی بر طرف شود تا بازارهای بورس خارجی.
لینک کوتاه :