گره کور برجام
به گزارش جهان صنعت نیوز: امیدواری‌هایی که با سفر اخیر رافائل گروسی به تهران و دیدارش با محمد اسلامی رییس سازمان انرژی اتمی ایجاد شده بود، خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد، به باد رفت. اینکه مقصر کیست، بحث دیگری است اما توافق شهریور ماه مبنی بر دادن اجازه تعویض کارت دوربین‌های آژانس اجرایی نشده و همین هم دلیل گزارش منفی دیگری از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران و پاسخ ما شده است. این وضعیت قطعا بر ادامه همکاری‌های ایران و آژانس و همچنین مذاکرات برجامی که با وعده امیرعبداللهیان انتظار می‌رفت به زودی از سر گرفته شود، اثر خواهد داشت.
شرح ماجرا
ماجرا از این قرار است که یکشنبه‌شب رافائل گروسی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داد که ایران اجازه دسترسی به سایت هسته‌ای کرج را نمی‌دهد و این برخلاف شرایط توافق‌شده در بیانیه مشترک ۲۱ شهریور با محمد اسلامی مدیرکل سازمان انرژی اتمی ایران است.
کاظم غریب‌آبادی نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای نیز در پاسخ به گزارش وی اعلام کرد: «در گفت‌وگوها در تهران و اخیرا در وین نیز به طور واضح خاطرنشان شد از آنجا که تحقیقات امنیتی و قضایی درباره مجتمع تسای کرج همچنان ادامه دارد، تجهیزات نظارتی این مجتمع در زمره تجهیزات تحت سرویس فنی قرار نمی‌گیرد. به همین خاطر بود که از عبارت «تجهیزات مشخص‌شده» در بیانیه مشترک استفاده شد.
وی تاکید کرد که «هر تصمیم ایران درباره تجهیزات نظارتی آژانس تنها بنابر ملاحظات سیاسی بوده و نه حقوقی؛ از این رو، آژانس نمی‌تواند و نباید حقی برای خودش در این زمینه قائل شود.»
بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران هم گفت که «در پاسخ به انتشار گزارش غلط آقای گروسی مدیرکل آژانس، نامه‌ای برای آژانس ارسال و نسبت به این اقدام غیرسازنده اعتراض شده است.»
وی توضیح داد: «آقای گروسی و همکاران ایشان به خوبی می‌دانند که تفاهم صورت گرفته در قالب بیانیه مشترک، مشمول تجهیزات نظارتی (دوربین‌ها) مجتمع کرج به این دلیل که در نتیجه خرابکاری تیرماه این مجتمع همچنان تحت تحقیقات امنیتی قرار دارد، نمی‌شد.»
سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران متذکر شد که ضرورت دارد مسوولان این سازمان بین‌المللی با پرهیز از موضع‌گیری‌های هدفمند سیاسی، گزارشات غلط و مغرضانه، روند سازنده ایجادشده به دنبال مراودات اخیر ایران و آژانس را تخریب نکنند.
این مساله البته با واکنش طرف غربی مذاکرات هم همراه بود. نماینده آمریکا در شورای حکام طی بیانیه‌ای خواستار ایجاد دسترسی به «مکان‌های لازم» شد و گفت: اگر ایران این کار را نکند، در روزهای آتی با دیگر اعضای شورا به دقت درباره پاسخی مناسب به آن رایزنی خواهیم کرد.
سیاسی‌کاری آژانس
محمدجواد جمالی‌نوبندگانی کارشناس مسائل بین‌الملل و عضو کمیسیون امنیت ملی در مجلس دهم مساله پیش‌آمده را ناشی از سیاسی‌کار آژانس و خروج آن از موضع بی‌طرفی و ارائه گزارش‌های فنی می‌داند.
او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در این رابطه گفت: «متاسفانه هر وقت که حملات آمریکا و سه کشور اروپایی به ایران در موضوعات سیاسی و برجامی افزایش پیدا می‌کند، آژانس هم به تبع آنها اقدام کرده و به عنوان یک بازوی فشار بین‌المللی علیه ایران عمل می‌کند. همچنان که وقتی اروپا می‌گفت ما در برجام هستیم و ایران هم اقدامی در راستای کاهش تعهدات برجامی خود نکرده بود، آژانس ۱۵ بار اعلام کرد که ایران مشکلی ایجاد نکرده و به تعهدات خود پایبند است.»
این نماینده پیشین مجلس با ابراز تاسف از اینکه «آژانس از موضع فنی دوباره خارج می‌شود و به موضوعات سیاسی می‌پردازد» گفت: «در کنار این باید توجه داشت که بالاتر از ۸۰ تا ۹۰ درصد بازدیدهای آژانس از جمهوری اسلامی بوده و این همکاری‌ها را نادیده می‌گیرند در حالی که در همسایگی ما کشورهای با بمب اتمی هستند. خبرهایی است که عربستان به وسیله جریان ترامپ به صورت محرمانه کارهایی می‌کنند. اماراتی‌ها با همکاری رژیم صهیونیستی شهر زیرزمینی نظامی می‌زنند و…. متاسفانه این مشکل اساسی وجود دارد؛ قبل از آقای گروسی هم در زمان آمانو و البرادئی هم بوده است. چون رییس آژانس باید به نوعی از طرف آمریکایی‌ها تایید شود همیشه این مشکل وجود داشته است.»
جمالی‌نوبندگانی ادامه داد: «ما هم اعلام کردیم که همکاری‌ها را انجام می‌دهیم. حتی خیلی از همکاری‌ها به صورت داوطلبانه و بدون تایید مجالس ایران بوده است. آن اقدامات داوطلبانه از سوی ایران برای افزایش اعتمادسازی بود اما ظاهرا تبدیل به رویه و عرف شده و آژانس از ایران می‌خواهد که خارج از مصوبات مجلس با او همکاری کند. در حالی که خودش حتی جرات ندارد درباره بمب‌های اتمی رژیم صهیونیستی و دیگران یک سوال کند.»
وی تاکید کرد: «با توجه به اینکه ضرب‌الاجل مجلس درباره همکاری با آژانس در ایران تمام شده بود، آقای گروسی دو، سه بار به ایران آمد و ایران انعطاف خود را نشان داد. اما متاسفانه مشخص شد که هرچه انعطاف بیشتری به خرج دهیم، درخواست‌ها بیشتر می‌شود. مواردی بوده که می‌خواستند نظارت کنند و ایران اول مقاومت می‌کرد اما بعد انعطاف به خرج داد و اجازه بازرسی داد و دیدند که مساله‌ای در کار نیست. به نظر من اکنون دنبال درست کردن پرونده دیگری هستند که قبلا هم موسوم به پی‌ام‌دی بود. چون با برجام گفتند که آن پرونده تمام شده، اکنون دنبال پی‌ام‌دی شماره دو هستند.»
این کارشناس مسائل سیاست خارجی این رویه آژانس را اقدامی برای «فشار به ایران برای بازگشت به وین» دانست و گفت: «اگر آن موضوع به نتیجه برسد، آقای گروسی هم به تبع آن مثل یک دیپلمات آمریکایی یا اروپایی موضع خواهد گرفت.»
وی در پاسخ به اینکه فشار به ایران برای بازگشت به وین چه لزومی دارد وقتی آقای امیرعبداللهیان اعلام کرده ایران به زودی به مذاکرات برمی‌گردد؟ گفت: «اگر ایران به مذاکرات بازگردد، فتیله این موضع‌گیری‌های آژانس هم خود به خود پایین کشیده خواهد شد.»
اختلاف برداشت
قاسم محبعلی مدیرکل پیشین در وزارت خارجه اما نظر دیگری دارد و مساله پیش آمده را یک اختلاف برداشت بین ایران و آژانس می‌خواند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «اظهارات طرف ایرانی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبتا با هم فرق دارد. آژانس اظهار گله کرده که ایران اجازه تعویض کارت حافظه دوربین‌ها در سایت کرج را نداده و طرف ایرانی نیز گفته که این جزو توافق نبوده است. بنابراین به نظر می‌رسد در این قضیه حداقل یک اختلاف برداشتی وجود دارد.»
وی درباره تبعات این اختلاف برداشت نیز گفت: «اگر آژانس از همکاری با ایران ابراز نگرانی کند قطعا تاثیراتی در نوع برخورد اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها خواهد داشت.»
محبعلی افزود: «به هرحال به نظر می‌رسد فعلا زمان نزدیکی برای شروع مذاکرات نیست. همین که ایران می‌گوید «به زودی» یعنی اینکه نمی‌خواهد زمان بازگشت به مذاکرات را تعریف و مشخص کند.»
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در پاسخ به اینکه تاثیر اقدام اخیر آژانس بر مساله هسته‌ای ایران و مذاکرات برجامی چقدر است؟ گفت: «بستگی به گزارشی دارد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تهیه می‌کند. اینکه نگرانی آژانس چقدر باشد چون به هر حال میزان اهمیت سایت‌های هسته‌ای با هم از نظر آژانس و طرف مقابل متفاوت است. اگر آنها احساس کنند یا اگر گزارش آژانس نشان دهد که نگرانی آنها از بابت انحراف ایران از برنامه صلح‌آمیز خود، جدی است طبیعتا واکنش‌های زیادی برانگیخته خواهد شد. اما اینکه سایت کرج چقدر برایشان اهمیت دارد و حساسیت ایجاد می‌کند را نمی‌دانیم.»
وی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا احتمال صدور قطعنامه علیه ایران که با سفر اخیر گروسی به تهران منتفی شده بود، بازخواهد گشت؟ گفت: «احتمال صدور قطعنامه همچنان وجود دارد. باید توجه داشت که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای حکام به صورت متناوب و فصل به فصل جلسه دارد و گزارشات آژانس را مورد توجه قرار می‌دهد. طبق قطعنامه ۲۲۳۶ برنامه هسته‌ای ایران به شورای حکام و شورای امنیت گزارش می‌دهد. در صورتی که آژانس به شورای حکام گزارش منفی دهد و از عدم پایبندی ایران به تعهدات بگوید، شورای حکام پرونده را به شورای امنیت خواهد فرستاد و شورای امنیت هم تصمیم‌گیری می‌کند. رفتن پرونده ایران به شورای امنیت نیز به این مفهوم است که تحریم‌های گذشته و تحریم‌های بین‌المللی بازمی‌گردد. بنابراین این نگرانی و این خطر همیشه وجود دارد که پرونده ایران به شورای امنیت بازگردد.»
وی افزود: «این بار هم ایران با لابی و فشار روس‌ها پذیرفت با آژانس مذاکره کند و اگر نمی‌پذیرفت به احتمال زیاد شورای حکام پرونده را به شورای امنیت می‌فرستاد. ایران هم برای فرار از این خطر پذیرفت که مدیرکل آژانس به تهران بیاید و با وجود آن مصوبه مجلس، عمل کرد و پذیرفت که آژانس مجددا نظارت آنلاین بر تاسیسات هسته‌ای داشته باشد.»
محبعلی همچنین گفت: «به نظر نمی‌رسد در دولت فعلی ایران و فراتر از آن، یک تصمیم واحدی درباره ادامه مذاکرات و مساله برجام وجود داشته باشد. به هرحال اغلب افرادی که مسوولیت گرفته‌اند، مخالفان برجام بوده و آن را خسارت محض می‌خواندند و خواستار خروج از آن بودند، طبیعتا به سادگی آمادگی نخواهند داشت که برجام را در سطح ۲۰۱۵ بپذیرند. بنابراین این ابهام وجود دارد که اولا ایران چه سیاستی در قبال پرونده هسته‌ای خواهد داشت. از برجام صرف‌نظر کرده یا مذاکره را از نقطه‌ای که تمام‌شده بود، ادامه می‌دهند؟ یا شاید هم مسائل جدیدی را در مذاکرات مطرح کنند. همه اینها سوالاتی است که فکر نمی‌کنم هنوز در دولت سیزدهم برای آن پاسخی پیدا شده باشد. دوما شاید هنوز برخی‌ها در این دولت یا فراتر از آن باشند که اساسا خواستار خروج از برجام و حتی NPT باشند و ایران را به سوی تولید سلاح هسته‌ای حرکت دهند.»
گره روی گره
مساله آن‌طور که جمالی‌نوبندگانی می‌گوید ناشی از سیاسی‌کاری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد یا آن‌طور که محبعلی باور دارد، ناشی از یک سوء‌برداشت، فرقی ندارد. این گزارش و پاسخ ایران مقدمه پیچیده‌تر شدن اوضاع است. طبیعتا این موضوع می‌تواند منتج به سرسختی ایران در مواضع شود و با اوضاع فعلی به نظر نمی‌رسد که این امر گره‌ای از پرونده هسته‌ای بگشاید. کوتاه آمدن طرف غربی هم با این گزارش آژانس بعید‌تر از قبل به نظر می‌رسد بنابراین باید منتظر وضعیت سخت‌تر و به مراتب پیچیده‌تری در رابطه با پرونده هسته‌ای ایران و مذاکرات برجامی بود.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :