چالش‌های مهم صنایع پالایشی کشور بررسی شد
گزارش‌های جهانی نشان میدهد که مقدار ذخایر قابل برداشت هیدروکربور مایع کشور (نفت خام، میعانات و مایعات گازی) تا سال ۱۳۹۸ بالغ بر ۱۲/۱۶۰ میلیارد بشکه و ذخایر قابل برداشت گاز طبیعی حدود ۳۴ تریلیون مترمکعب توسط وزارت نفت اعلام شده است. این در شرایطی است که ایران به عنوان سومین دارنده ذخایر نفت خام در گروه اوپک و بر اساس آمار شرکت بی‌پی، چهارمین دارنده ذخایر نفت جهان پس از ونزوئلا، عربستان سعودی و کاناداست.
اگرچه صنعت پالایش همچنان به دلیل وفور منابع اولیه (ذخایر نفت و گاز) و همچنین موقعیت مناسب جغرافیایی کشور، جزو استراتژیک‌ترین و از ارزآورترین صنایع کشور محسوب می‌شود، اما آنچه مهم است اینکه نوسان در تولید نفت تهدیدی برای این صنعت محسوب می‌شود. اتفاقی که برای صنایع گاز هم محتمل است. چه آنکه به گفته کارشناسان بدون افزایش تولید نفت، توسعه‌هایی در زنجیره پایین‌دستی یعنی پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها حاصل نمی‌شود.
نکته حائز اهمیت دیگر ارتقای کیفیت از طریق تولید فرآوردههای نفتی سبک باارزش افزوده بیشتر، کاهش تولید فرآوردههای سنگین باارزش افزوده کمتر و در نهایت افزایش شاخص پیچیدگی پالایشگاه‌های کشور است که شرط لازم برای تحقق هردو مورد، سرمایه‌گذاری کلان داخلی و خارجی است.
چشم‌انداز جهانی
گزارش‌های جهانی نشان میدهد که در حال حاضر کشورهای OECD (سازمان همکاری و توسعه اقتصادی) که دارای ۳۷ عضو است، حدود ۶۲ درصد نفت جهان را مصرف می‌کنند، این در حالی است که این کشورها تنها ۷ درصد ذخایر نفتی را در اختیار دارند. به همین دلیل به کشورهایی که دارای ذخایر عظیم نفت و گاز هستند، وابسته‌اند. براساس بررسی آماری بریتیش پترولیوم در سال ۲۰۲۰، پالایشگاه‌های نفت جهان روزانه حدود ۸۳ میلیون بشکه نفت خام پردازش می‌کنند و درآمد سالانه این صنعت حدود ۵۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. طبق گزارش بریتیش پترولیوم ذخایر نفتی کشف‌شده جهان ۴۹۸/۱ میلیارد بشکه بوده که ۵/۹۳ درصد آن در اختیار ۱۴ کشور است. ونزوئلا با بیش از ۳۰۴ میلیارد بشکه نفت، عربستان سعودی با ۲۹۸ میلیارد بشکه و کانادا با ۱۷۰ میلیارد بشکه به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم از نظر ذخایر نفتی قرار دارند. ایران نیز با داشتن ۱۵۵میلیارد بشکه ذخایر نفتی در رتبه چهارم قرار می‌گیرد.
طبق گزارش اوپک، تولید نفت خام اوپک در سال ۲۰۲۰ ، به میزان ۲۵/۶۴ میلیون بشکه در روز گزارش شده که نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۱۲/۶ درصد کاهش داشته است. در سال ۲۰۲۰ شیوع ویروس کرونا سبب بی‌ثباتی شدید در بازار نفت شد. بسیاری از کشورها برای جلوگیری از شیوع بیماری، قرنطینه‌های سراسری اعمال کردند که سبب کاهش تولید و تقاضا در بازار نفت شد.
اگرچه در سال جاری میلادی بازار نفت تحت تاثیر محرک‌های مالی و پولی و همچنین شروع روند واکسیناسیون شاهد بهبود تدریجی قرار گرفت اما به دلیل افزایش تقاضا و کمبود تولید قیمت نفت رو به افزایش گذاشته است. افزایش قیمت نفت، فرصتی برای دارندگان منابع نفت و گاز است تا از درآمدهای به دست آمده در مسیر تکمیل زیرساخت‌های خود از جمله احداث صنایع پالایشگاهی اقدام کنند. پیش‌بینی نهادهای مالی بین‌المللی نشان میدهد که در سال ۲۰۲۱ عرضه در کانادا، روسیه، چین، ایالات متحده، نروژ و برزیل افزایش و تولید در بریتانیا، کلمبیا، اندونزی و مصر کاهش یابد. طبق گزارش اوپک پیش‌بینی می‌شود میزان تقاضای نفت خام در سال ۲۰۲۱ در حدود شش میلیون بشکه در روز افزایش یافته و به ۶/۹۶ میلیون بشکه در روز برسد. میزان افزایش تقاضای نفت خام در سال ۲۰۲۲ نیز ۱۵/۴ میلیون بشکه در روز پیش‌بینی می‌شود.
رقابت‌های شانه به شانه
گزارش‌های جهانی نشان میدهد که در حال حاضر ۶۳ درصد ظرفیت پالایشی جهان در ۱۰ کشور چین، آمریکا، روسیه، هندوستان، ژاپن، کره جنوبی، عربستان، برزیل، آلمان و ایران قرار دارد. چین در سال ۲۰۲۰ و در طول شیوع ویروس کرونا ظرفیت پالایش خود را افزایش داد و توانست با پشت سر گذاشتن آمریکا، عنوان بزرگ‌ترین کشور پالایش‌کننده نفت را از آن خود کند.
چین و هند طرح‌های توسعه‌ای را برای افزایش ظرفیت پالایش در دست اجرا دارند به طوری که هند در تلاش است ظرفیت پالایش خود را در حدود ۶۰ درصد افزایش دهد.
در همین حال ظرفیت بالفعل پالایش نفت خام ایران در حال حاضر دو میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز است. طی سال‌های گذشته برنامه‌ریزی‌هایی جهت افزایش ظرفیت پالایشی کشور به سه میلیون و ۸۴۰ هزار بشکه در روز صورت گرفته است که با توجه به عدم توفیق در جذب سرمایه داخلی و خارجی به واسطه تحریم‌های یک‌جانبه و تنگناهای مالی اقتصاد ایران به دلیل رکود حاکم، با سیاست هدف‌گذاری شده فاصله چشمگیری دارد.
اولین پالایشگاه در ایران در شهر آبادان در سال ۱۲۸۷ شمسی احداث شد و در سال ۱۲۹۱با ۵۰۰ بشکه در روز به بهره‌برداری رسید. این پالایشگاه در سال ۱۳۵۶ به عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت جهان شناخته شد. پالایشگاه آبادان اولین پالایشگاه نفتی است که در خاورمیانه احداث شده و بزرگ‌ترین پالایشگاه ایران با ظرفیت پالایش ۳۹۰ هزار بشکه در روز است.چهار میدان اهواز، مارون، گچساران و آزادگان و پازنان در مجموع بیش از دو میلیون بشکه از ظرفیت تولید روزانه نفت کشور را به خود اختصاص می‌دهند. ظرفیت تولید نفت خام میدان آزادگان نیز به طور میانگین معادل
۴۰ هزار بشکه در روز است.
با چنین ظرفیتی، انتظار می‌رود برای حضور در رقابت‌های جهانی، هم ظرفیت تولید بالا برود و هم سرعت توسعه صنایع پالایشگاهی. تصمیمی که اجرای آن در شرایط تحریم‌ها آسان نیست.
لینک کوتاه :